Anadolu Selçuklu Taçkapılarında Yer Alan Motiflerin Sofra Seramiği Yüzey Tasarımlarına Yansımasının İncelenmesi

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 1, 175 - 196, 30.06.2023

Nurcan Yıldız , Levent Mercin

https://doi.org/10.46641/medeniyetsanat.1295347

Öz

Seramik insanlık tarihi kadar eski bir geçmişe sahip olan, her dönemde çeşitli desen, form ve renklerde kullanılmakta olan bir malzeme olma özelliğine sahiptir. Bulunduğu dönemden günümüze kadarki süreçte birçok değişim yaşayan seramikler çeşitlenmiş ve endüstri alanlarında da kullanılmaya başlanmıştır. Endüstriyel alandaki seramiğin kullanım biçimlerinden biri sofra seramiği sektörüdür. Sofra seramiği yüzey dekor tasarımlarının hazırlanma aşamasında tasarımcılar pek çok şeyden ilham almıştır. Bu noktadan hareket ile bunlardan birisi de yaşadığımız coğrafyaya ait olan mimari eserler üzerine yer alan motif, simge ve sembollerden esinlenerek özgün dekor tasarımları oluşturulmasıdır. Anadolu toprakları birçok uygarlığa ev sahipliği yapmış geniş bir kültürel mirasa sahip olan coğrafi bir bölge özelliği taşımaktadır. Bu coğrafi bölgede yaşayan en önemli uygarlıklardan biri de Anadolu Selçukluları Uygarlığı olmuştur. Bulunduğu dönemde pek çok mimari yapıyı ve sanat eserini geleceğe miras bırakan bu uygarlığın eserlerinde kullanmış olduğu motif, simge ve semboller ile günümüz tasarımcılarına ilham kaynağı olduğu düşünülmektedir. Her geçen gün değişimler göstererek ilerleyen sofra seramiği sektöründe de bu motif, simge ve semboller dekor tasarımlarında kullanılarak, hem tarihi mirasımızı farklı bir yaklaşım ile günümüze taşınması, hem de yapılacak ihracat sayesinde tarihi değerlerimizin sembollerinin ve hikâyelerinin dolaylı olarak dünyaya tanıtılması bir gerekçe olarak kabul edilmiştir. Bu çalışmada tarama modellerinden ilgili literatürün incelenmesi ve nitel araştırma yöntemlerinden gözlem ve eser analizi tekniğinden faydalanılmıştır. Yapılan incelemeler doğrultusunda Anadolu Selçuklu mimari yapılarının en önemli parçası olan taç kapılar üzerinde yer alan motif, simge ve sembollerden yola çıkılarak yeni yüzey dekor tasarımları hazırlanmış, baskısı yapılmış ve analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Dekor Tasarımı, Tasarım, Sofra Seramiği, Seramik

Examination of Motives in Anatolian Seljuk Crowngates and Application Example of Ceramic Surface Design

Öz

Ceramic is a material that has a history as old as human history and is used in various patterns, forms, and colors in every period. Ceramics, which have undergone many changes from their existence to the present, have diversified and started to be used in industrial areas. One of the uses of ceramics in the industrial field is the tableware ceramics sector. While preparing table ceramic surface decor designs, designers were inspired by many things. From this point of view, one of them is the creation of original decor designs inspired by the motifs, symbols, and symbols on architectural works belonging to the geography we live in. Anatolian lands have the characteristics of a geographical region that has hosted many civilizations and has a wide cultural heritage. One of the most important civilizations living in this geographical region was the Anatolian Seljuk Civilization. It is thought that he is a source of inspiration for today's designers with the motifs, symbols, and symbols he used in the works of this civilization, which left many architectural structures and works of art to the future. In the tableware sector, which is changing day by day, these motifs, symbols, and symbols are used in decor designs, both bringing our historical heritage to the present with a different approach and indirectly introducing the symbols and stories of our historical values to the world through exports has been done. In this study, the examination of the relevant literature from scanning models and the observation and artifact analysis technique from qualitative research methods were used. In line with the examinations, new surface decoration designs were prepared, printed, and analyzed based on the motifs, symbols, and symbols on the crown doors, which are the most important parts of Anatolian Seljuk architectural structures.

Anahtar Kelimeler

Decor Design, Design, Dinnerware, Ceramics

Kaynakça

• Algan. N. (2008). Anadolu Selçuklu Dönemi Mimarisi Taş Yüzey Süslemelerinin İncelenmesi ve Seramik Yorumları. (Sanatta Yeterlik Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi. Güzel Sanatlar Enstitüsü. Seramik Anasanat Dalı. IV-95
• Anadolu Selçuklu Taç Kapısı Akantus Motifli Sütunçe Başlıkları. (2019). Erişim Adresi: http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/TEZ/ET000659.pdf / Erişim Tarihi: 27.11.2022 edinilmiştir.
• Arseven, C. E. (1956). Türk Sanatı Tarihi, Milli Eğitim Basımevi. 707
• Çetin. S. (2012). Anadolu Selçuklu Dönemi (Geometrik Yıldız Hayat Ağacı, Nar ve Rumi) Motiflerinin Heykel Sanatı Bağlamında Yorumlanması. (Yüksek Lisans Tezi). Erciyes Üniversitesi. Güzel Sanatlar Enstitüsü. Heykel Anasanat Dalı. Kayseri
• Demiriz. Y. (1984). ACANTHUS; Türkiye'nin Arkeoloji ve Sanat Tarihi Terminolojisine Yanlış Adla Girmiş Bir Bitki Motifi. Sanat Tarihi Dergisi. (3)3. 19
• Diriliştaki (2022). Selçuklu Yıldızı Nedir ve Anlamı. Erişim Tarihi: 24.12.2022
• Ekmekci. M. (2020). XVIII. Yüzyıl İstanbul Yapılarında Taçkapılar. (Doktora Tezi). Pamukkale Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı. Sanat Tarihi Doktora Programı. 8. Denizli
• Erzincanlı, A, N. Yıldızhan, E. Erken, D. Parlak, S. Akbak, S. Ebeoğlu, M. Arslan, L. Mercin (2021). Sofra Seramiklerinde Dekorlama Teknikleri, Ink-Jet Dekorlama Tekniği İle Diğer Tekniklerin Birlikte Kullanımı. Inonu University Journal of Art and Design (2021) ISSN: 1309-9876 E-ISSN: 1309-9884
• Ertunç. Ö. Ç. (2016). Anadolu Selçuklu Dönemi Taçkapıları Süsleme Şeritlerinde Tezyinat. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 3 (5). 115-126
• Güler. H. (2021). Sahip Ata Külliyesi Camii ve Hânikâh Taç Kapı Tezyinatı Değerlendirmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Geleneksel Türk Sanatları Anabilim Dalı. Geleneksel Türk Sanatları Bilim Dalı. 36-42
• Mülayim. S. (1976). Selçuklu Palmet Motiflerinin Tipolojisi. Ankara Üniversitesi Akademik Arşiv Sistemi. 20. ISSBN: 0570-0116. 146
• Ökedan. A. (1988). Taç Kapılar. http://acikerisim.fsm.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11352/1749/%D6dekan%20(3).pdf?sequence=1, Erişim Tarihi: 24.12.2022
• Özçalık. M. (2017). Lotus Çiçeğinin Farklı Kültürlerdeki Önemi ve Peyzaj Tasarımında Kullanımının İrdelenmesi. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi. Sayı 10. 25 Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/uygur/issue/35000/399492
• Özkul. K. (2020). Sivas Divriği Ulu Cami ve Darüşşifası Bezemeleri, International Journal Of Volga- Ural And Turkestan Studies (Ijvuts). Volume 2. ISSUE 3. 62
• Özkul. K. (2019). Anadolu Selçuklu Dönemi Taş İşlemeciliğinde Hayat Ağacı Motifi, https://www.researchgate.net/publication/343065065, s. 238
• Özsoy. H. N. (2013). Tezhip Sanatında Kullanılan Bitkisel Motiflerin Kökenleri. (Yüksek Lisans Tezi). Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi. Güzel Sanatlar Enstitüsü. Geleneksel Türk Sanatları. Tezhip Anasanat Dalı. İstanbul
• Salman, F. (2020), “Kapak Tasarımı Hakkında”, İKÇÜ Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, Cilt:5, Sayı:3, Yıl: Eylül 2020, s.3.
• Seramik Sıvı Barındırma Kabı Frig Dönemi M.Ö. 725-300. (2022). Erişim Adresi: https://trdergisi.com/dunden-bugune-topragin-sanata-yolculugu/ Erişim Tarihi: 02.11.2022
• Shojanoori. N. (2016). Saljuk Art And Mystical Symbols Case Study: Metalworking. The Turkish Online Journal of Design. Art and Communication – TOJDAC, DOI NO: 10.7456/1060JSE/013. 462-467
• Soyupak. O. (2016). Selçuklu Geometrik Desenleri Arasında Yer Alan Yıldız Sembolünün Günümüz Ürünleri Üzerindeki Yansımaları. Uluslararası Geçmişten Geleceğe Sanat Sempozyumu ve Sergisi. Hitit Üniversitesi. Çorum. 3-4
• Uzunharman. H. (2015). İnce Minareli Medrese’nin Taç Kapısındaki Kitabelerin Hat Sanatı Açısından Değerlendirilmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Hitit Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı. Çorum. 14-22
• Yaman. B. ve Ertunç. Ö. Ç. (2019). XIII. Yüzyıl Anadolu Taçkapılarında Kullanılan Madalyon ve Kabaralar. İSTEM. İslam, Sanat, Tarih, Edebiyat ve Musiki Dergisi. 17(33). 127 – 147