Karadeniz Kıyılarında Avlanan Hamsi (Engraulis encrasicolus) Balığının Mevsimsel Olarak Boy-Ağırlık İlişkisi ve Besin Madde Bileşimleri Değişimi

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 2, 53 - 62, 28.12.2020

Süleyman Özdemir , Hünkar Avni Duyar , Uğur Özsandıkçı

Öz

Bu araştırmada Karadeniz’in önemli pelajik türü olan hamsi balığının mevsimsel olarak avcılığı ve besin bileşiminin (ham protein, ham yağ, ham kül, nem, karbonhidrat ve enerji) değişimleri incelenmiştir. Araştırmanın avcılık verileri Sinop bölgesi kıyılarında avcılık yapan ticari balıkçı gemilerinden 15 Ekim 2019 - 15 Haziran 2020 tarihleri arasında temin edilmiştir. Araştırmada toplam 3885 adet hamsi balığı incelenmiştir. Avlanan balıkların ortalama boyları sonbahar mevsiminde 10.03±0.06 cm, kış mevsiminde 10.97±0.02 cm, ilkbahar mevsiminde 10.67±0.07 cm ve yaz 9.81±0.03 cm olarak hesaplanmıştır. Boy ağırlık ilişkileri ise mevsimsel olarak sırasıyla W=0.0082L2.8425, W=0.0103L2.7863, W=0.092L2.8288 ve W=0.007L2.8854 olarak saptanmıştır. Hamsi balığının besin bileşimi mevsimsel olarak sırasıyla ham protein için 18.33±0.43; 17.77± 0.60; 18.68± 0.17; 17.71±0.30, ham yağ için 5.20±0.41; 10.35±1.06; 5.89±0.24; 3.03± 0.23, kül için 1.35±0.18; 1.22±0.17; 1.17±0.10; 1.20±0.05, nem için 73.28±1.02; 68.54±2.28; 73.56±0.70; 77.42±0.84; karbonhidrat için 1.84; 2.13; 0.69; 0.82 ve enerji (kcal) için 160.14±0.52; 206.99±0.97; 164.19±0.28; 132.04±0.35 şeklinde belirlenmiştir. Araştırmada hamsi balığının mevsimsel olarak boy kompozisyonun ve besin bileşimi değerlerinin değişim gösterdiği belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hamsi, Boy-ağırlık ilişkisi, Boy kompozisyonu, Besin bileşimi, Karadeniz

Kaynakça

• Ackman, R.H., Ratnayabe, W.M.N., 1989. Fish Oils, Seal Oils, Ester And Acids Are All From Of W3 Intake Equal. Helth Effects Of Fish And Fish Oils ( Derleyen: Chendra, R.,K.), S.373-393, Arts Biomedical Publisher &Distributors, Newfoundland
• Anon. 1982. Food Composition Tables For The Near East. Fao. İtaly. P. 92-97, 142, 143, 164, 165.
• AOAC, 1984. Officical methods of analysis 14th. ed. Association of Official Anolytical Chemists, Washington, DC, USA.
• AOAC, 1998. Official method 971.14, trimethylamine nitrogen in seafood colorimetric method in hungerford jm chapter editor. Fish and other marine products in cunniff, p. eds. Official methods of analysis of aoac international, chapter 35, p 7.
• Bandara, N.M., Batısta, I., Nunes, M.L., Empıs, J.M., Chrıstıe, W.W., 1997. Seasonal Changes İn Lipid Composition Of Sardine (Sardina Pilchardus). Journal Of Food Science. Vol.: 62, No: 1, Pp.40-42.
• Bat, L., Şahin, F., Satılmış, H.H., Üstün, F. Birinci-Özdemir, Z., Kıdeys, A.E. & Shulman, G.E. 2007. The changed ecosystem of the black sea and its impact on anchovy fisheries (in Turkish). Journal of FisheriesSciences.com, 1(4):191-227.
• Bayraklı B. & Duyar, H.A. (2019). Karadeniz’de Hamsi Ununa Alternatif Olarak Üretilen Çaça Ununun Besin Bileşenlerinin Karşılaştırılması. Anadolu Çev. ve Hay. Dergisi, 4(3), 545-550.
• Bayraklı, B., Özdemir, S., Duyar., H.H., (2019). Karadeniz’de Hamsi (Engraulis encrasicolus) ve Çaça (Sprattus sprattus) Balıklarının Avcılığı ile Balık Unu-yağı İşleme Teknolojisi Üzerine Bir Araştırma. Kastamonu Üniversitesi, Menba Su Ürünleri Dergisi 2(2): 1-10.
• Bilgin, S., Samsun, N., Samsun, O., Kalaycı, F., (2006). Orta Karadeniz’de 2004-2005 av sezonunda hamsi’nin, Engraulis encrasicolus L., 1758, boy-frekans analiz metodu ile populasyon parametrelerinin tahmini. Ege Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi 23(1/3):259-364.
• Bling, E.G. ve Dyer, W.J., 1959. A rapid methods of total lipid exraction and purification, Canadian journal of biochemistry and physiology, 37, 911-917.
• Deng. J.C., Orthoefer. F.T., Dennıson. R. A., And Watson. M., 1976. Lipid And Fatty Acids İn Mullet (Mugil Cephalus): Seasonal And Locational Variations. Journal Of Food Science. Valume 41. P.1479-1483.
• Dutta, H., Das, A.B., Farkas, T., 1985. Role Of Enviromental Temperature İn Seasonal Changes Of Fatty Acid Composition Of Hepatic Lipid İn An Airbreathing İndian Teleost, Channa Punctatus, (Bloch), Comp., Biochem.,Pysiol., 81b:341-347.
• Duyar, H.A., 2016. Su Ürünleri İşleme, Nakil, Pazarlama, Balık Halleri GTHB Uygulamaları, 242-261. (Editör Sevilay Demirel, 2023-2071 Vizyonuyla Tarım. ISBN 978-605-85250-1-6, Semih Ofset-Ankara.
• Duyar, H. A., Gargaci, A., Keskin, İ. 2010. Buzlanarak Depolanan Hamsi Baliğinin (Engraulis Engrasicholus L., 1758) Buzdolabi Koşullarinda (4±1°C) Raf Ömrünün Belirlenmesi. 1. Ulusal Hamsi Çalıştayı, Trabzon.
• Duyar, H.A., Eke, E., 2009. Production and Quality Determination of Marinade from Different Fish Species Journal of Animal and Veterinary Advances, 8(2): 270-275.
• Erdem, E., Erkoyuncu, İ., (1997). Hamsi (Engraulis encrasicolus, L.) avcılığında kullanılan ortasu trol ağlarının seçiciliğinin belirlenmesi üzerine bir araştırma. Akdeniz Balıkçılık Kongresi, Bildiriler Kitabı 683-691s. İzmir.Erdem, Y., Özdemir, S. (2008).
• Erdem, E., Özdemir, S., (2008). Karadeniz kıyılarında çift tekne ile çekilen ortasu trolü ile bazı pelajik balıkların avcılığı, O.M.Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi, 23(2):78-82.
• Erdem, E., Özdemir, S., Satılmış, H.H., (2007). Hamsi (Engraulis encrasicolus L.) avcılığında kullanılan ortasu trolünün gece-gündüz av verimi ve boy kompozisyonunun karşılaştırılması. Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 23(1-2) 230 -237.
• Erdem, Y., Özdemir, S., Satılmış, H.H., Birinci Özdemir, Z., 2008. Ortasu Trolü ile Gündüz İki Farklı Periyotta Avlanan Hamsi (Engraulis encrasicolus L.)’ nin Av Verimi ve Boy Kompozisyonu. Anadolu Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi 9(1):17-23.
• Erkoyuncu, İ., Özdamar, E., (1989). Estimation of the age, size and sex composition and growth parameters of anchovy Engraulis encrasicolus L. in the Black Sea. Fisheries Research, 7: 241-247.
• Gencbay. G., Turhan. S., 2016. Proximate Composition and Nutritional Profile of the Black Sea Anchovy (Engraulis encrasicholus) Whole Fish, Fillets, and By-Products. JOURNAL OF AQUATIC FOOD PRODUCT TECHNOLOGY 2016, VOL. 25, NO. 6, 864–874 http://dx.doi.org/10.1080/10498850.2014.945199.
• Gulland, J.A. (1966). Manual of Sampling and Statistical Methods for Fisheries Biology, Part 1. Sampling Methods, Manual 3 FAO Man. in Fish. Sci. No: 3.
• Gücü, A.C., Genç, Y., Dağtekin, M., Sakınan, S., Ak, O., Ok, M., Aydın, İ. (2017) On Black Sea Anchovy and Its Fishery, Reviews in Fisheries Science & Aquaculture, 25:3, 230-244
• Gülyavuz, H., Ve Ünlüsayın. M., 1999. Su Ürünleri İşleme Teknolojisi. Ders Kitabı, Sd. Üniv. Eğirdir Su Ürünleri Fak. Isparta. S.366.
• İzci. L., Bilgin. Ş., Günlü. A., Çetinkaya. S., Diler. A., Genç. İ.Y., Bolat.Y., 2016. Hamsi Balığı (Engraulis encrasicolus) Dönerinin Soğuk Depolama Sırasındaki Kalite Değişimleri. Tarım Bilimleri Dergisi. 22 (2016) 360-369.
• Kalaycı, F., Samsun, N., Bilgin, S., Samsun, O. (2007). Length-weight relationship of 10 fish species caught by bottom trawl and midwater trawl from the Middle Black Sea, Turkey, Turkish Journal of Fisheries and Aquatic Sciences, 7: 33-36.
• Kayalı, E. (1998). Doğu Karadeniz ekosistemindeki hamsi (Engraulis encrasicolus L.,1758) ve istavrit (Trachurus mediterraneus) balıklarının biyolojik özellikleri üzerine bir araştırma. KTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi 238 s. Trabzon.
• Koral. S., 2016. Farklı Tuzlama ve Depolama Tekniklerinin Hamsi (Engraulis encrasicolus) Balığının Besin Değerine Etkileri. Tarım Bilimleri Araştırma Dergisi 9 (1): 29-36,
• Long, J.W. 1978. Seafood Products Course Lecture Guide. Food Science And Technology Department Seafood Processing Research. Virginia. P. 163-175. Ludorf, W. ve Meyer, V., 1973. Fische und fischerzeugnisse, Verlag Paul Parey, Printed in Germany bei A. W. Hayn’s Erben, 297 p.
• Magalı, C.,Francoise, C.,Henri, P.,Anne, P.,Marine, P., 1990. Effects Of Salmon Oil And Corn Oil On Plasma Lipid Level And Hepato-Biliary Cholesterol Metabolism İn Rats. Biocihimica Et Biophysica Acta, 1046:40-45.
• Mambrini, M. And Kaushik, S.J., 1995. Indispensable Amino Acid Requirements Of Fish: Correspondence Between Quantitative Data And Amino Acid Profi Les Of Tissue Proteins, J. Appl. Ichthyol.-Z. Angew. Ichtyol., 11, 240–247, 1995.
• Manthey, M., Hılge, V., Rehbeın, H., 1988. Sensory And Chemical Evaluation Of Tree Catfish Species (Silurus Glanis, Ictalurus Punctatus, Clarias Gariepinus) From İntensive Culture. Arch. Fiscfwiss. 38. 3. 215-227.
• Mendez. E., Gonjalez.R.M., Inocente.G., Gıudıce.H., And Grompone. M.A., 1996. Lipid Content And Fatty Acid Composition Of Fillets Of Six Fishes From The Rio De La Plato. Journat Of Food Composition And Analysis 9,163-170.
• Merrill, A.L., Watt, B.K. (1973). Energy value of Foods, basis and derivation. Agriculture research service. United States Department of Agriculture. Agriculture handbook No:74.
• Mutlu, C. (2000). Doğu Karadeniz’de hamsi populasyonunun özellikleri ve stok miktarının tahmininde analitik yöntemlerin uygulanması. KTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi 112 s. Trabzon. Nettleton, J.E., Exler, J., 1992. Nutrients İn Wild And Farmed Fish And Shellfish. Journal Of Food Science. Vol: 57, No: 2, P.257-260.
• Özdamar, E., Khiara, K., Sakuramato, K., Erkoyuncu, İ., (1994). Variation in the population structure of European anchovy, Engraulis encrasicolus L. in the Black Sea. Journal of Tokyo University of Fisheries, 81(2): 123–134.
• Özdamar, E., Samsun, O., Erkoyuncu, İ., (1995). Karadeniz'de (Türkiye) 1994–1995 av sezonunda hamsi (Engraulis encrasicolus L.) balığına ilişkin populasyon parametrelerinin tahmini. Ege Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi, 12(1-2):135-144.
• Özdemir S., Erdem E., Aksu, H., Birinci Özdemir, Z., (2010). Çift Tekne ile Çekilen Ortasu Trolü ile Avlanan Bazı Pelajik Türlerin Av Kompozisyonu ve Boy-Ağırlık İlişkilerinin Belirlenmesi. J.FisheriesSciences.com. 4(4): 427-436.
• Özdemir S., Erdem, E., Birinci Özdemir, Z., Şahin, D., (2009). Karadeniz’de avlanan pelajik türlerden istavrit (Trachurus trachurus), lüfer (Pomatomus saltatrix) ve tirsi (Alosa alosa) balıklarının boy kompozisyonundan populasyon parametrelerinin tahmini. Fırat Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 21(1):1-8.
• Özdemir S., Erdem, Y., Satılmış, H.H., Birinci Özdemir, Z., Erdem, E., (2007). İki Farklı Av Sahasında Ortasu Trolü ile Avlanan Hamsi (Engraulis encrasicolus, L.) Balığının Sürü Yapısı ve Av Veriminin İncelenmesi. F.Ü. Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 19(1):33-40.
• Özdemir, S., Erdem Y., Özsandıkçı, Büyükdeveci, F., Söyleyici, H., 2017. Değişen Karadeniz Ekosistemine Uygun Av Araçları ve Kullanım Özelliklerinin Belirlenmesi. Sinop Üniversitesi, Bilimsel Araştırma Projeleri (BAP) Koordinatörlüğü Proje No: SÜF-1901.14-06, Proje Sonuç Raporu, 110 s.
• Özdemir, S., Duyar, H.A., (2013). . Length-weight relationships for ten fish species collected by trawl surveys from Black Sea Coast, Turkey. International Journal of Chemical, Environmental & Biological Sciences (IJCEBS) 1(2):405-407.
• Özdemir, S., Erdem, E., Birinci Özdemir, Z., Aksu, H., 2015. Monthly Monitoring of Length–Weight Relationships of Allis shad (Alosa immaculata Bennett, 1835), Horse mackerel (Trachurus mediterraneus Steindacher, 1968) and Sprat (Sprattus sprattus Linnaeus, 1758) from the Southern Black Sea, Turkey. Cahiers de Biologie Marine, 56(1):25-30.
• Özdemir, S., Erdem, Y., Birinci Özdemir, Z., Erdem, E., Aksu, H., 2018. Estimation of growth parameters and mortality rates of sprat (Sprattus sprattus L.) and anchovy (Engraulis encrasicolus, L.) captured in the Black Sea. Turkish Journal of Maritime and Marine Sciences.
• Özdemir, S., Erdem, Y., Satılmış, H.H., Birinci Özdemir, Z., (2006). Karadeniz’de ortasu trolü ile gece süresince avlanan hamsi (Engraulis encrasicolus L., 1758)’nin av verimi ve boy kompozisyonunun belirlenmesi. Ege Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi, 23(3-4):417–421.
• Pauly, D. (1984). Fish population dynamics in tropical waters: a manual for use with programmable calculator. ICLARM, Studies and Reviews, Manila, Philippines, 8:325.
• Ricker, W.E. 1973. Linear regressions in fishery research. Journal of the Fisheries Research Board of Canada, 30(3): 409–434.
• Sağlam, N.E., Sağlam, C., (2013). Age, growth and mortality of anchovy Engraulis encrasicolus in the south-eastern region of the Black Sea during the 2010–2011 fishing season. Journal of the Marine Biological Association of the United Kingdom, 93(8): 2247-2255.
• Samsun, O., Kalaycı, F., Samsun, N., Bilgin, S., (2006). Karadeniz’de ortasu trolü ile avlanan pelajik balıkların bazı biyolojik özellikleri ve avcılık verilerinin incelenmesi. Ege Üniversites Su Ürünleri Dergisi 23(1/3): 487-493.
• Samsun, O., Samsun, N., Karamollaoglu, A.C., (2004). Age, growth, andmortality rates of the European anchovy (Engraulis encrasicolus L.1758) off the Turkish Black Sea coast. Turkish Journal of Veterinary and Animal Science 28, 901-910.
• Satılmıs, HH., Sümer, Ç., Özdemir, S., Bayraklı, B., (2014). Length-weight relationships of the three most abundant pelagic fish species caught by mid-water trawls and purse seine in the Black Sea. Cahiers de Biologie Marine, 55-2: 259–265.
• Shiau, C-Y., Pong, Y-J., Chıou, T-K., And Chaı, T-J. 1997. Effect Of Growth On The Levels Of Free Histidine And Amino Acids İn White Muscle Of Milkfish (Chanos Chanos). J. Of Agric. Food Chemistry Vol.45, No.6, P:2103-2106.
• Sikorski, Z.E. (1990). Sea Food Resources, Nutritional Composition And Preservation Crc. Press. Inc. Boca Roza, Florida, 41-44.
• Soriguer, F., Serna, S., Valverde, E., Hernando, J., Martin-Reyes, A., Soriguer, M., Pareja, A., Tinahones, F., Esteva, I., 1997. Lipid, protein, and calorie content of diff erent Atlantic and Mediterranean fi sh, shellfi sh, and molluscs commonly eaten in the south of Spain, Eur. J. Epidemiology, 13, 451–463.
• Stansby, M.E., 1963. Industrial Fishery Technology. Reinhold Publishing. New York.
• Şahin, C., Gözler, A.M., Hacımurtazaoğlu, N., 2006. 2004–2005 Av Sezonunda Doğu Karadeniz'deki Hamsi (Engraulis encrasicolus L., 1758) Populasyonunun Yapısı. Ege Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi 23: 497–503.
• Taşkaya, L., Yapıcı, H.H., Metin, C., Alparslan, Y., 2018. The Effect Of Lavender (Lavandula stoechas) on the shelf life of a traditional food: hamsi kaygana. Food Sci. Technol, Campinas, 38(4): 711-718.
• TUİK, 2020. Su Ürünleri İstatistikleri, 2019, Türkiye İstatistik Kurumu, Ankara.
• Vuorela. R., Kaıteranta.J. And Linko. R.R., 1979. Proximate Composition On Fish Roe İn Relation To Maturity. Can.Inst.Food Sci. Technol.J. Vol.12. N..4.
• Yankova, M., Pavlov, D., Raykov, V., Mihneva, V., Radu, G., (2011). Length-weight relationships of ten fish species from the Bulgarian Black Sea waters. Tr. J. of Zoology, 35: 265-270.
• Yeşilçiçek, T., Kalaycı, F., Şahin, C., (2015). Length-Weight Relationships of 10 Fish Species from the Southern Black Sea, Turkey. Journal of FisheriesSciences.com, 9(1): 19-23.