Darülfünun Tıp Fakültesi Talebeleri ve Tramvay Kumpanyası İhtilafı

Yıl 2023, Sayı: 10, 141 - 169, 15.09.2023

Hülya Öztürk

https://doi.org/10.56720/mevzu.1252945

Öz

19.yy’ın sonlarından itibaren Osmanlı Devleti topraklarında kitle taşımacılığı adına büyük bir atılım gerçekleşmiş, önce atların sürdüğü arabalar ile ardından ise tramvay sistemleri ile ulaşım sağlanmaya başlanmıştır. Tramvay işletmeciliği Osmanlı topraklarında Belçikalı bir şirket tarafından devletle imzalanan anlaşmalar ile sürdürülmekteydi. Pek çok imtiyaza sahip toplu taşımacılığı elinde bulunduran şirket Cumhuriyet’in ilanıyla da hizmetlerine devam etmiştir. 1924 yılına gelindiğinde toplumsal meselelere duyarlılığı her zaman yüksek olmuş olan Tıp Fakültesi öğrencileri, Tramvay şirketini elinde bulunduran yabancı Sermaye’ye karşı fiyat tenzilatı hususunda bir direnişte bulunmuştur. Araya İstanbul Emniyet Müdürlüğü, İstanbul Valiliği, Nafia Vekaleti ve Dahilye Vekaletleri’nin de girmesiyle olay oldukça geniş bir kamusal alana yayılarak gündeme oturmuştur. Dönemin gazeteleri konu hakkında her gün oldukça teferruatlı bilgiler paylaşmıştır. İki öğrencinin yaralanması, bir polis memurunun işten el çektirilmesi, tramvay seferlerinin zaman zaman durması, tramvay şirketinin basılarak tahrip edilmesi gibi sonuçlara sebep olan olay 1924’ün son aylarında kamuoyunu oldukça meşgul etmiştir. Yeni Türk Devleti tarihinde ulusal bir ayaklanma özelliği gösteren olayda bilete 80 para vermeyi reddeden Tıbbiyeli gençler, tenzilat elde ederek ödemelerini 40 para üzerinden yapmayı mücadeleleri ile elde etmişlerdir. Bu direniş Cumhuriyet döneminde emperyalist sermayeye karşı kazanılmış ilk zafer olma özelliği gösterirken, direnişçi öğrenciler ise 40 paralık adamlar olarak tarihe geçmiştir. Bir örnek olayı tanıtma ve tartışma amacıyla niteliksel bir araştırma özelliği gösteren çalışma, 1924 yılında yaşanan bir olay çerçevesinde kurgulanmış, konuyla ilgili dönemin arşiv belgeleri-süreli yayınları ve tetkik eserleri incelenerek, ilgili görülenler Osmanlı Türkçesi’nden transkribe edilerek çalışmaya dâhil edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tıbbiyeliler, Tramvay hadisesi, Kasım 1924, Darülfünun Talebesi, öğrenci indirimi

Destekleyen Kurum

yoktur

Proje Numarası

Yoktur

Teşekkür

Yoktur

Darülfünun Faculty of Medicine Students andTramway Company Dispute

Öz

From the end of the 19th century, a great breakthrough was made in the name of mass transportation on the territory of the Ottoman Empire, and transportation began to be provided first by carriages driven by horses and then by tram systems. Tramway management was carried out in Ottoman lands with agreements signed with the state by a Belgian company. The company, which holds public transportation with many privileges, continued its services with the proclamation of the Republic. By 1924, the students of the Faculty of Medicine, who had always been highly sensitive to social issues, resisted against the foreign capital holding the Tramway company in terms of price reduction. With the participation of Istanbul Police Department, Istanbul Governor's Office, Ministry of Public Works and Ministry of Internal Affairs, the event spread to a wide public area and became a current issue. The newspapers of the period shared very detailed information about the subject every day. The event, which caused the injury of two students, the dismissal of a police officer, the interruption of tram services from time to time, the destruction of the tram company by raid, occupied the public in the last months of 1924. In the event that showed a national uprising feature in the history of the New TurkishState, themedicalstudentswhorefusedto pay 80 coin for the ticket, obtained a discount and made their payments over 40 coin. While this resistance was the first victory won against the imperialiscapital in the Republican era, there sisters went down in history as men worth 40 coin. The study, which shows a qualitative research feature for the purpose of introducing and discussing a case study, was constructed within the framework of an event in 1924, the archive documents, periodicals and research works of the period related to the subject were examined and the relevant ones were transcribed from Ottoman Turkish and included in the study.

Anahtar Kelimeler

Medical Student, TramIncident, November 1924, Student of Darülfünun, student discount

Proje Numarası

Yoktur

Kaynakça

• Akşam Gazetesi. Talebelerle Tramvay Şirketi Arasında Bir Hadise. 15-18 Kasım 1924.
• Baş, Y. “Osmanlı Toplum Yapısı.” (Osmanlı Tarihi), Ed: Özkan SH.). İstanbul: İdeal Yayınları, 2019; 5-38.
• BOA. Ziyaret. Taltifat. Atiyye. Abdülaziz Sultan. 10 Ocak 1286. Hr:Mkt.650.93.
• Cumhuriyet Gazetesi. Darülfünun Talebesi. 16-28 Kasım 1924.
• Çağlayaner, H. “Jön Türklerdenson Türklere Tıbbiyeli / Bir Tıbbiyelinin Öy-küsü.” Tahud 2003; 1-78.
• Çakmak, F- Akçiçek, E. “Sivas Kongresi”nde Bir Tıbbiyeli: Dr. Hikmet Meh-met(Boran) Bey, Vatan ve Sıhhat Tıbbiyenin Yurtseverliği”. Editörler: E Akçiçek, F Çakmak. Bulaşıcı Hastalıkları Önleme Derneği Yayınları. İzmir: Bassaray Matbaası 2015; 221-8.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Arşivi. Dh.İ.Um.Ek. Gömlek 106. Sıra 13. 05.05.1335.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi. 230-0-0-0.Kutu 88. Gömlek 17. Sıra 7. 17.10.1919.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi. 30-18-1-1. Kutu 7. Gömlek 20. Sıra 13. 14.06.1923.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi. BEO. Gömlek 2207.Sıra 165455. 08.08.1321.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi. 230-0-0-0/Nafiavekâleti. Kutu 87. Gömlek 11. Sıra 1. 6 Ocak 1915.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi.230-0-0-0.Kutu 24.Gömlek 11. Sıra 11. 01.03.1914.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. A.{DVNSMHM.d...Gömlek 5. Sıra 1150/1235. 15-20.08. 0973.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. A.}Dvn.Mkl. Gömlek 56. Sıra 90. 16.03.1332.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. A.}Dvn.Mkl.Gömlek 10. Sıra 1. 4 Ocak 1288.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. A.}Dvn.Mkl.Gömlek 46. Sıra 4. 3 Nisan 1324.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Ae. Smdh.I..Gömlek 18. Sıra 1044. 22.-05. 1162.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Ae. Smdh.I..Gömlek 18. Sıra 1047. 22.-05. 1162.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Ae.Smmd.IV.Gömlek 49. Sıra 5676.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. BEO. Gömlek 4461. Sıra 334559. 05.06.1335.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Dh.İd.Gömlek 161. Sıra 27. 08.08.1332.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Dh.Mui.Gömlek 34. Sıra 34. 11.03.11.03.1328.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. HH.İ. Gömlek 28. Sıra 51. 14.01.1275.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Hr. Sfr. Yer Ve Gömlek:582. 128. 31.05.1891.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Hr. To..Gömlek 453. Sıra 71.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Hr.Hmş.İşo. Gömlek 2. Sıra 11. 11.03.1330.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Mf. Mkt. Gömlek 1198. Sıra 10. 22.06.1332.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Mf. Mkt. Gömlek 1220. Sıra 79. 24 Ocak 1335.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Mf.Mkt.Yer Ve Gömlek: 15.153. 28.10.1290.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Mv. Gömlek 227. Sıra 122. 25.06. 1330.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Oveen İsimli At Arabası Reklam Broşürü. Y..Prk.Tkm. Gömlek 35. Sıra 16. 29.12.1312.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Şd. Gömlek 2390. Sıra 37. 5 Kasım 1285.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Şd. Gömlek 2851. Sıra 13. 17.10.1285.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Şd. Gömlek 2855. Sıra 20. 03.07.1286.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Şd. Gömlek 2858. Sıra 43. 17.04. 1289.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Şd. Gömlek 2862. Sıra 19.17 Nisan 1289.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. Şd. Gömlek 690. Sıra 44. 26.11.1296.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi.Mf.Mkt. Yer Ve Gömlek:12.89. 24.05.1290.
• Engin, V. “İstanbul’da Kara Ulaşımı”. Büyük İstanbul Tarihi. İsam. Cilt 6, 2915; 390vd.
• Hakimiyet-i Milliye. Darülfünunlular Ve Tramvay İhtilafı. 24-26 Kasım 1924.
• İleri Gazetesi. Darülfünun Talebesi İle Tramvay Kumpanyası, 11-22 Kasım 1924.
• İpşirli, M. “Araba”. DİA, III.Cilt. İstanbul 1991; S.242-245.
• Öztürk, H - Şaylıgil, O. “Osmanlı Medreselerinden Tıp Fakültesine.” Konuralp Tıp Dergisi.7(3) 2015;174-185.
• Öztürk, H. Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye-i Şahane ve Kurucusu Charles Ambroisse Bernard. Eskişehir: ESOGÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Şahin, M. “Darülfünun Talebe Cemiyetince Gerçekleştirilen Bir Eylem: Tramvay Olayı”. İçinde: Vatan ve Sıhhat Tıbbiyenin Yurtseverliği. Editörler: E Akçiçek, F Çakmak. Bulaşıcı Hastalıkları Önleme Derneği Yayınları. İzmir: Başsaray Matbaası 2015; 265-280.
• Tanin Gazetesi. Darülfünun Talebesi Yazı Dizisi, 16 Kasım- 6 Aralık 1924.
• TC Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı. Darülfünun Öğrencilerinin Tramvay Ücretlerini Protestosu. Kurum: 30-10-0-0/Muamelat Genel Müdürlüğü. Kutu 141. Gömlek 9. Sıra 5. 16.11.1924.
• TC Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı. İstanbul’da Üniversite Öğrencileri İle Tramvay Şirketi Arasında Ücret Tenzili Konusunda Çıkan Olaylara Dair Zonguldak Mebusu Tunalı Hilmi’nin Önergesi: BCA. Kurum: 30-10-0- 0/Muamelat Genel Müdürlüğü. Kutu 6. Gömlek 38. Sıra 38. 29.11.1924.
• TC Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı. Tramvaylardan Darülfü-nun Talebelerinin Yarı Ücretle Faydalanmaları İle Darülfünun Talebele-rinin Gösterileri Ve Çıkardıkları Olaylarla İlgili Yazışmalar(50 Belge). Kurum: 230-0-0-0/Nafia Vekâleti. Dosya Ek: 34t. Kutu 88. Gömlek 17.Sıra 5.09.12.1924.
• Ünal, E. “40 Para İçin Direnişin Ardındaki Gerçekler.” Yıllar Boyu Tarih. Sayı 4, 1978; 2-4.
• Vakit Gazetesi. Darülfünun Talebesi-Tramvay Hadisesi…15-25 Kasım 1924.
• Vatan Gazetesi. Darülfünun Talebesi İle Tramvay Şirketi Arasında İhtilaf, 16-26 Kasım 1924.
• Vatan. "Paris’in Garnier’si Neyse, İstanbul İçin De Naum Tiyatrosu Oydu." 16 December 2010.
• Yıldırım, N. “İstanbul Tıp Fakültesi Tarihine Bakış.” fi- le:///C:/Users/HLY/Downloads/Nuran_Yildirim_Istanbul_Tip_Fakultesi_Ta.pdf. Erişim Tarihi: 03.04.2023.)