Farklı Plan Özellikleriyle Gürcistan/Acara Hulo Bölgesi’ndeki Ghorcomi Camii

Yıl 2018, Cilt: 8 Sayı: 2, 463 - 478, 30.12.2018

Selçuk Seçkin

Öz

Tarihin ilk dönemlerinden beri yerleşimin görüldüğü Gürcistan, MÖ 12. yüzyılda İberya olarak bilinmekte ve üç kabile tarafından yönetilmekteydi. Azize Nino’nun (Öl.338) Gürcistan’a Hristiyanlığı getirmesiyle birlikte bu topraklarda Hristiyanlık hızla yayılmıştır. Osmanlıların Gürcülerle olan ilişkisi Fatih Sultan Mehmet döneminde başlamıştır. Zaman içerisinde artan ilişkiler sonucunda, özellikle Acara Bölgesi’nde Müslümanların sayısı Hristiyan Gürcüleri geçmiştir. Osmanlı toprağı içerisinde Müslüman Gürcülerin, yakın coğrafyalarla olan ilişkileri onların mimarisine de yansımış, Anadolu ve özellikle Karadeniz Bölgesi’yle kültürel alışveriş yüzyıllar boyunca sürmüştür. 2015 yılındaki arazi çalışmasında yaptığımız tespitler sonucunda elde ettiğimiz verileri değerlendirdiğimizde, Ghorcomi Camii’nin, Acara Bölgesi’ndeki camilerden farklı plan şemasına sahip olduğu görülmüştür. Yapı ayrıca ulu cami olarak çevre köylerin ortak ibadet mekânı olarak da kullanılmaktadır. Çalışmada, öncelikle yapı, plan özel- likleriyle incelenerek, uygulanan plan şemasının öncülleri ve yakın çevredeki benzer uygulamalara de- ğinilerek karşılaştırılmıştır. Yapının süsleme programına da değinilerek gerek Acara Bölgesi, gerekse Karadeniz ve Anadolu örnekleriyle kurulan mimari ilişkiler tartışılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Gürcistan, Osmanlı, Acara, Ulu Cami, Ahşap Cami

Kaynakça

• Acun H. (1999). “Erken Devir Osmanlı Mimarîsi”. Eds. K. Çiçek & C. Oğuz, Osmanlı X (1999) 137-144.
• Arık R. (1988). Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı. Ankara 1988.
• Aslanapa O. (1984). Türk Sanatı I-II. İstanbul 1984.
• Aslanapa O. (1986). Osmanlı Devri Mimarisi. İstanbul 1986.
• Aytekin O. (1999). Ortaçağ’dan Osmanlı Dönemi Sonuna Kadar Artvin’deki Mimari Eserler. Ankara 1999.
• Aytekin O. (2018). “Komşumuz Gürcistan'daki Osmanlı Dönemi Cami Mimarisinden Örnekler”. 2. Uluslararası Avrasya Türk Sanatları Kongresi 2-5 Aralık 2015, Bildiriler (2018) 375-390.
• Ayverdi E. H. (1966). Osmanlı Mimarisinin İlk Devri I. İstanbul 1966.
• Ayverdi E. H. (1972). Osmanlı Mimarisinde Çelebi ve II. Sultan Murad Devri 806-855. Cilt II. İstanbul 1972.
• Bala M. (1997). “Gürcistan”. MEB İslam Ansiklopedisi. Cilt IV (1997) 837-845.
• Baramidze R. (2010). The Muslim Monuments of Worship (Adjara). Batumi 2010.
• Bayhan A. A. (2005). “Ordu/İkizce’den Bir Ahşap Cami: Laleli (Eski) Camii”. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi XIV (2005) 10- 20.
• Bayhan A. A. (2015). “Ordu/Perşembe’den İki Ahşap Çantı Cami Örneği”. Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi XII (2015) 99-107.
• Bayhan A. A. (2009). “Ordu’da Bazı Tarihi Ahşap (Çantı) Camiler”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi II/VII (2009) 55-84.
• Bayraktar M. S. (2006). “Samsun’da Türk Mimarisinin Gelişimi”. Geçmişten Geleceğe Samsun (1. Kitap) (2006) 399-425.
• Beydiz M. K. (2012). “Türk Dönemi Anadolu ve Balkan Mimarisinde Görülen Gemi Tasvirli Duvar Resimlerinin Değerlendirilmesi”. III. Uluslararası Balkanlarda Türk Varlığı Sempozyumu (2012) 200-220.
• Beydiz M. K. (2014). Osmanlı Gemi Tasvirleri. İstanbul 2014.
• Beykal F. (1996). Denizli İlinde 19. Yüzyılda Yapılan Duvar Resimli Yapılar. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Pamukkale Üniversitesi, Denizli 1996.
• Bozkurt T. (2005). “19. Yüzyıl Osmanlı Seçmeciliğine Bir Örnek: Konya Aziziye Camii Mihrabı”. Eds. H. Karpuz & O. Eravşar, Konya Kitabı VIII (2005) 401-410
• Brandts H. S., Wheeler A. & Shioshvili V. (2018). The Wooden Mosques of Adjara. 2018.
• Brosset M. F. (2003). Gürcistan Tarihi. Çev. H. Andresyan. Ankara 2003.
• Can Y. (2004). Samsun Yöresinde Bulunan Ahşap Camiler. İstanbul 2004.
• Cantay G. (1999). “Erken Osmanlı Dönemi Mimarisi”. Eds. K. Çiçek & C. Oğuz, Osmanlı XII (1999) 86-102.
• Çeşmeli İ. (2007). “Orta Asya Camilerinde Tipoloji (7-13. YY)”. Sanat Dünyamız 103 (2007) 314-334.
• Çiloğlu F. (1993). Gürcülerin Tarihi. İstanbul 1993.
• Demir N. (2004). “Trabzon ve Yöresinde Ahşap Camiler”. Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi (Gazi Üniversitesi) XXIX (2004) 168-188.
• Dönmez E. N. (2008). Wooden Mosques of the Samsun Region. Turkey & Oxford 2008.
• Dursun D. (1996). “Gürcistan”. TDV İslam Ansiklopedisi. Cilt VI (1996) 314-316.
• Ersoy B. (1988). “Bergama Ulu Camii”. Arkeoloji-Sanat Tarihi Dergisi IV (1988) 57-66.
• Gümüş N. (1993). Osmanlı Devleti’nin Gürcistan Siyaseti (1808-1839). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi, İstanbul 1993
• Gümüş N. (2000). XVI. Asır Osmanlı-Gürcü İlişkileri, Yayımlanmamış Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi, İstanbul 2000.
• Hillenbrand R. (2005). İslam Sanatı ve Mimarlığı. Çev. Çiğdem Kafesçioğlu. İstanbul 2005.
• İnce K. (2001). “Yukarı Camii/Akköy-Denizli”. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi II (2001) 65-77.
• Karamanlı H. M. (1996). “Gürcistan”. TDV İslam Ansiklopedisi. Cilt VI (1996) 311-313.
• Karpuz H. (1990). “Trabzon’un Çaykara İlçesi Köylerinde Bulunan Bazı Camiler”. Vakıflar Dergisi XXI (1990) 281-298.
• Karpuz H. (1992). “Of İlçesinde Ağaçlı Köyü Camii”. Lale Dergisi VIII (1992) 21-24.
• Kasap M. (2010). Osmanlı Gürcüleri. İstanbul 2010
• Kırzioğlu M. F. (1976). Osmanlıların Kafkas Ellerini Fethi: 1451-1590. Ankara 1976.
• Kuban D. (2007). Osmanlı Mimarisi. İstanbul 2007.
• Kuran A. (1964). İlk Devir Osmanlı Mimarisinde Cami. Ankara 1964
• Kuyulu İ. (2000). “Anatolian Wall Paintingsand Cultural Traditions”. EJOS III (2000) 1-27.
• Küçük O. (2017). Trabzon’un, Çaykara, Dernekpazarı, Hayrat ve Of İlçelerindeki Osmanlı Dönemine Ait Bazı Ahşap Camiler (18-19. yy). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Van 2017.
• Muşmal H. & Çetinaslan M. (2009). “Bir Keşif Defteri Işığında Konya Kapı Camii’nin İnşa Süreci ve Mimari Özellikleri”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi II/VI (2009) 446-480.
• Nefes E. (2009) Samsun Yöresindeki Son Dönem Ahşap Camiler. Samsun 2009.
• Renda G. (1977). Batılılaşma Dönemi’nde Türk Resim Sanatı 1700-1850. Ankara 1977 Sarı Y. (2016). Trabzon’un Hayrat, Sürmene ve Of İlçelerindeki Köy Camileri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Samsun 2016.
• Seçkin S. (2008). “Filibe Ulu Camii’nin Osmanlı Mimarisindeki Yeri”. Filibe (Plovdiv) Cuma Camii Konferansı Bildirileri (7 Haziran 2008 - Filibe) (2008) 39-48.
• Seçkin S. (2016). “Decorative Features in The Ottoman Structure in Georgia Adjara”. Ed. R. Davis, Methodological Approachesto Social Sciences (2016) 45-57.
• Seçkin S. (2018). “Gürcistan/Acara Keda Bölgesi’ndeki Osmanlı Dönemi Camileri”, Turkish Studies Social Sciences, 13/18, (2018) 1133-1169.
• Tanman M. B. (1993). “Merzifon Kara Mustafa Paşa Camii Şadırvanının Kubbesinde Zileli Emin’in Yarattığı ‘Osmanlı Dünyası’ ve Bu Dünyaya Yansıyan Kişiliği”. Sanat Tarihinde İkonografik Araştırmalar Güner İnal’a Armağan (1993) 491-523.
• Tekinalp P. Ş. (2002). “Batılılaşma Dönemi Duvar Resmi”. Türkler XV (2002) 440-448.
• Tuluk Ö. İ. & Durmuş S. (2007). “Araklı’nın Çok Kubbeli Camileri”. Arredamaneto Mimarlık XII (2007) 110-116.
• Tuluk Ö. İ. & Durmuş S. (2012). “Araklı’nın Çok Kubbeli Camileri Üzerine Birkaç Not”. Eds. Ö. İ.
• Tuluk & H. İ. Düzenli, Trabzon Kent Mirası (Yer-Yapı-Hafıza). (2012) 205-214.
• Yavuz M. (2009a). “Doğu Karadeniz Köy Camilerinde Bezeme Anlayışı”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi II/VI (2009) 306-322.
• Yavuz M. (2009b). Çaykara ve Dernekpazarı’nda Geleneksel Köy Camileri. Ankara 2009.
• Yavuz M. (2014). “Sürmeli-Gültepe Köyü, Yukarı Kefeli Mahallesi Camii ve Şadırvanı”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi VII/XXXI (2014) 498-515.
• Yetkin S. K. (1965). İslam Mimarisi. Ankara 1965.
• Yıldırım S. (2018). “Amasya Gümüşhacıköy Türbelerindeki Kalem İşi Süslemeler”. Art Sanat X (2018) 293-327.