XVIII. YÜZYIL’DA SAKIZ ADASI’NDA MUHASSILLIK İDARESİNE DAİR BAZI BİLGİLER

Yıl 2021, Cilt: 18 Sayı: 47, 335 - 352, 28.04.2021

Bülent Çelik

Öz

Osmanlı Devleti’nin Akdeniz’de önemli bir deniz gücü olarak varlığı ve faaliyetleri, Kanuni Sultan Süleyman döneminde, hem Osmanlı merkezi devleti donanmasının hem de Garb Ocaklarında, uzun yıllardan beri özellikle Katolik Hristiyan devletlerin deniz güçlerine karşı mücadele eden tecrübeli Müslüman deniz gazilerinin ortaklaşa harekâtlarıyla doruğa çıkmıştır. XVI. yüzyıl’da Ege’de başta Rodos adası olmak üzere Mora ve Dalmaçya sahillerindeki deniz zaferleri bu dönemde önemli deniz başarılarıdır. Uzun yıllar, Avrupa ticareti ile Osmanlı Devleti’nin Anadolu’daki toprakları ve daha da Doğu’daki ticaret için bir köprü görevi gören Sakız adası ve adadaki Ceneviz idaresinin son bulması, Osmanlı Devleti’nin bu dönemdeki denizlerdeki başarılarından biridir. Ada, fethedildikten sonra Kaptan paşa eyaletine bağlı bir sancak olarak idare edilmiş, ancak XVIII. yüzyıl başlarında yönetim alanda bir değişikliğe gidilerek muhassıllar görevlendirilmeye başlanmıştır. Muhassıllara ait görevlerin neler olduğu, merkezi idarenin beklentileri ve muhassılların görev alanlarındaki değişiklikler Başkanlık Osmanlı Arşivi’nden edinilen belgeler yardımıyla ele alınmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Sakız Adası, XVIII. Yüzyıl, Muhassıl, Mukataa

Kaynakça

• BOA, Ali Emirî SMST III. 00600388-001-001, BOA, Cevdet Askeriye 00541-22653-001-001; BOA, Cevdet Bahriye 00085-04076-001; BOA, Cevdet Dâhiliye 00311-15508-001, 00066-03285-001, 00066-03285-002; BOA, Cevdet Maliye 00765-31191-001, 00658-26904-001, 00051-02399-001; BOA, Cevdet Hariciye 00155-07711-001, 00121-06020-002; BOA, İbnülemin ML 00129-12200-001; BOA, HAT 00881-38977-B-00001, 00518-25292-00001, 001888-08956-00001, 001888-08956-A-00001.
• Dal, D. (2008). XVIII. Yüzyıl’da Sakız adası. T.C. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Aydın.
• Keskin, F. Y. (2013). Bir Osmanlı adasında toplum ve ekonomi (XVI. yüzyıldan XVIII. yüzyıla Sakız), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara. Yayınlanmış Eserler
• Ali Fuad (1338). Adalarımız Türkiye’den Anadolu’dan ayrılamaz. Kastamonu.
• Ayn Ali Efendi (1979). Kavânîn-i Âl-i Osman der Hulâsa-i Mezâmin-i Defter-i Divân. Enderun Yayınevi, İstanbul.
• Bostan, İ. (2004). Mezemorta Hüseyin paşa. DİA, c.29, Ankara, s. 524-526.
• Çelik, B. ve Demir, T. (2010). Osmanlı Devleti’nde bir idari-mali yeniden yapılanma uygulaması örneği (XVII. ve XVIII. yüzyıllar). Adnan Menderes Üniversitesi Yayınları No:34, Aydın.
• Çolak, K. (2008). Mısır’ın Fransızlar tarafından işgali ve tahliyesi (1798-1801). SAÜ Fen-Edebiyat Dergisi, II, s.141-183.
• Dal, D. (2008). XVIII. Yüzyılda Sakız Adası’nın Etnik Yapısı Ve Ortodoks-Katolik reaya arasındaki ilişkiler. Tarihin peşinde, sa. 1, s. 51-70.
• Emecen, F. (2011) Sakız adasının sakızları: küçük bir Osmanlı tarım işletmesi. Osmanlı Araştırmaları, The journal of ottoman studies, sa. 37, s. 1-16.
• Evliyâ Çelebi, (2005). Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi. Hazırlayanlar: Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman, Robert Dankoff, 9. Kitap, Yapı Kredi Yayınları İstanbul Mart.
• Faroqhi, S. (1993). Osmanlı’da kentler ve kentliler kent mekanında ticaret, zanaat ve gıda üretimi 1550-1650. Türkçesi Neyyir Kalaycıoğlu, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Goffman, D. (1995). İzmir ve levanten dünya (1550-1650). Çeviren: Ayşen Anadol, Neyyir Kalaycıoğlu, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul Ekim.
• Gürkan, E. S. (2018). Sultanın korsanları Osmanlı Akdeniz’inde gazâ, yağma ve esaret, 1500-1700. Kronik Kitap, İstanbul.
• Hinz, W. (1990). İslâm’da ölçü sistemleri. Çev. Acar Sevim, Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türklük Araştırmaları Dergisi, sa. 5, Yıl 1989, İstanbul, s.7-82.
• İnalcık, İ. (2003). Osmanlı imparatorluğu klâsik çağ 1300-1600. Çeviren Ruşen Sezer, YKY, İstanbul Mayıs.
• Orhan Kılıç, O. (1997). 18. Yüzyılın ilk yarısında Osmanlı devleti’nin idari taksimatı, eyalet ve sancak tevcihatı. Şark Pazarlama, Elazığ.
• Kunt, M. (1978). Sancaktan eyalete 1550-1650 arasında Osmanlı ümerası ve il idaresi. Boğaziçi Üniversitesi Yayınları İstanbul.
• Mehmed Süreyya, (1996a). Sicill-i Osmanî 1. Yayına Hazırlayan Nuri Akbayar, Eski Yazıdan Aktaran Seyit Ali Kahraman, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yurt Yayınları ortak yayını, 1. Cilt, İstanbul Nisan.
• Mehmed Süreyya, (1996b). Sicill-i Osmanî 2. Yayına Hazırlayan Nuri Akbayar, Eski Yazıdan Aktaran Seyit Ali Kahraman, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yurt Yayınları ortak yayını, 2. Cilt, İstanbul Mayıs.1
• Mehmed Süreyya, (1996c). Sicill-i Osmanî 3. Yayına Hazırlayan Nuri Akbayar, Eski Yazıdan Aktaran Seyit Ali Kahraman, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yurt Yayınları ortak yayını, 3. Cilt, İstanbul Haziran.
• Örenç, A. F. (2009). Sakız Adası. DİA, c.36, s. 6-10.
• Nezihi, R. (2001). İzmir’in tarihi, açıklamalarla hazırlayan ve tamamlayan Erol Üyepazarcı. İzmir Büyükşehir Belediyesi Kent Kitaplığı Birinci Baskı, İzmir Ekim.
• Turan, Ş. (1966) Sakız’ın Türk hakimiyetine alınması. Tarih Araştırmaları Dergisi, 4 (6), Ankara, s. 174-199.
• Ülker, N. (1984). 1797 Olayı ve İzmir’in yakılması. Ege Üniversitesi Tarih İncelemeleri Dergisi, c. 2, sa.1, İzmir, s.117-158.
• Fransa’nın Türkiye (1536-1991) ve Türkiye’nin Fransa (1797-1991) Temsilcileri, İsis Yayınları İstanbul 1991. https://tr.ambafrance.org/1525-ten-itibaren-Buyukelciler