Küba Ekonomisinin ve Kamu Maliyesinin Genel Görünümü

Yıl 2015, Cilt: 39 Sayı: 4, 109 - 146, 19.12.2015

Zeynep Ağdemir

Öz

Bu çalışmanın temel amacı devrimle beraber Küba kamu maliyesinde ve ekonomisinde yaşanan dönüşümü anlamaya çalışmaktır. Çalışma, Küba ekonomisini dönemlere ayırarak incelemekte, GSYH, dış ticaret ve işsizlik göstergelerini esas alarak değerlendirmeler yapmaktadır. Kamu maliyesi ise bütçe sistemleri, vergiler ve harcamaları dikkate alınarak değerlendirilmiştir. Küba, devrim ve sonrasında önemli iktisadi ve mali dönüşümler yaşamıştır. 1959-1963 ve 1963-1970 dönemleri kapitalist üretim biçiminden sosyalist üretime geçiş yılları olduğundan iktisadi ve mali tartışmalar açısından çok zengindir. Bütçenin nasıl örgütleneceği, kamu işletmelerinin hangi esaslarla çalışacağı bu tartışmaların en önemlilerinden olmuştur. 1959-1963 döneminde gelir ve servet vergileri yükseltilmiş, toprak reformu gerçekleştirilmiş, devlet mülkiyeti artırılmaya çalışılmıştır. Ekonomi merkezi planlama örgütüne devredilirken, bütçe de Finansman Bütçe Sistemi’yle merkezi olarak örgütlenmiştir. Ekonomide devlet denetimi sağlandıktan sonra vergi sistemi ilga edilmiş, bütçenin önemli kısmı sosyal harcamalara ayrılmıştır. Aynı zamanda eğitim, sağlık ve istihdam alanlarında önemli başarılar kaydedilmiştir. 1964 sonrasında ise sanayileşme hedefi öncelikli olmuş, ancak istenen başarılara ulaşılamamıştır. 1970’lerde sanayileşme hedefinde yaşanan sorunlar özel çiftliklerin teşviki, sektörel planlama, serbest meslek izinleri gibi reformların gerçekleştirilmesine sebebiyet vermiştir. Özel sektöre verilen imtiyazlar vergilemeyi beraberinde getirmiştir. Ekonomide yaşanan sorunlarla birlikte, sıkı ekonomik bağların olduğu Sovyetler Birliği’nin 1989’da çöküşü büyük bir krize neden olmuş, özel sektöre verilen imtiyazlar genişletilmek zorunda kalınmıştır. Yaşanan kriz ekonomide önemli değişimler yaratmış, GSYH içinde hizmet sektörünün payı artmış, özellikle sağlık ve turizm GSYH’nın önemli bileşenleri haline gelmiştir. Diğer yandan, devletin bazı alanları özel sektöre açması bu alanları kontrol etmek ve gelir elde etmek amacıyla vergi türlerinin ve vergilerin toplam gelir içindeki payının artmasına neden olmuştur. Ekonomide yaşanan krizlere rağmen hâkim üretim tarzında uygulananın tersine sosyal harcamaların bütçe içerisindeki payı yarıya yaklaşmıştır. 2008 krizi ve aynı yıl Küba’da yaşanan hortumun yarattığı ekonomik yıkım Küba’yı 1990’lı yıllarda alınan reform kararlarını daha da genişletmeye zorlamıştır. 2008 sonrasında serbest meslek ve küçük işletmecilik lisanslarının genişletilmesi, devlet işletmelerinde istihdamın azaltılması, devlet çiftliklerin kiraya verilmesi gibi önlemler alınmıştır. Vergi türleri ve vergilerin bütçe içinde payı artmış, 1990’lı yıllarda olduğu gibi sosyal harcamalar düşürülmediği gibi bütçe paylarında artışa gidilmiştir. Vergi sistemi şekillendirilirken ödeme gücü dikkate alınmış, dolaylı ve dolaysız vergiler arasında denge sağlanmaya çalışılmıştır. Çalışma, son olarak sosyalist kamu maliyesinin toplumsal sonuçlarını İnsani Gelişmişlik İndeksine bakarak değerlendirmiştir. Küba yaşam beklenti oranı, sağlık harcamalarının GSYH’ya oranı ve okullaşma oranı açısından dünya ülkeleri içinde yüksek değerlere sahiptir. Yazı, genel olarak değerlendirildiğinde hakim üretim biçimine alternatif olarak örgütlenen ekonomik yapı ve kamu maliyesine dair fikirler vermesi açısından özgünlükler taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Küba, kamu maliyesi, devlet katkısı, vergi, sosyal harcamalar

Kaynakça

• Akad M (2011). http://haber.sol.org.tr/bizimamerika/kuba-komunist-partisi-kongresisona-erdi-41675. Son erişim tarihi, 02.02.2012.
• Campbell A (2008a). The Cuban Economy Where It Stands Today. Review of Radical Political Economics, 40 (3): 276-284.
• Campbell A (2008b). The Cuban Economy: Data on Today Performance and Information on Tomorrow’s Protected Changes. https://www.econstor.eu/dspace/bitstream/10419/64414/1/572637985.pdf. Son erişim tarihi, 22.10.2012.
• Castro F (2001). History Will Absolve Me. https://www.marxists.org/history/cuba/archive/castro/1953/10/16.htm. Son erişim tarihi, 22.10.2012.
• Castro F (2006). Vamos Bien: İyi Gidiyoruz. İstanbul: Yazın Yayıncılık.
• Che Guevara E (2008). Finans Bütçesi Sistemi Üzerine. İçinde: D Deutschmann ve J Salado (der), Büyük Tartışma, İstanbul: Everest Yayınları, 80-119.
• Codina A (2008). Bütçe Sistemindeki Kontrol Üzerine Deneyimler. İçinde: D Deutschmann ve J Salado (der), Büyük Tartışma, İstanbul: Everest Yayınları, 315-328.
• Escalona M R (2008). Tarihte Genel Olarak Finans Kavramı ve Geçiş Döneminde Finansman Bütçe Sistemi. İçinde: D Deutschmann ve J Salado (der), Büyük Tartışma, İstanbul: Everest Yayınları, 242-292.
• ECLAC (EconomicCommissionfor Latin America and the Caribbean) (2001). The Cuban Economy Structural Reforms and Economic Performance in 1900s.http://eclac.org/publicaciones/xml/8/9458/R746-Rev1-Parte2.pdf. Son erişim tarihi, 11.12.2012.
• Günay Y (2009a). http://haber.sol.org.tr/yazarlar/yigit-gunay/kuba-da-turistkazikliyorlar-sacmaligi-son-bulsun-2245. Son erişim tarihi, 02.10. 2012.
• Günay Y (2009b). http://haber.sol.org.tr/yazarlar/yigit-gunay/kuba-da-ekmekkarneyle-aliniyor-meselesi-21980. Son erişim tarihi, 05.10. 2012.
• Günay Y (2009c). http://haber.sol.org.tr/yazarlar/yigit-gunay/kuba-da-esitsizlik-artiyormu-16577. Son erişim tarihi, 10.10. 2012.
• Kök G (2011). http://haber.sol.org.tr/bizimamerika/kuba-konut-yasasinidegistiriyor-48098. Son erişim tarihi, 10.10. 2012.
• Lucas-Mas C O (2006). A Primer on Business Taxation in Cuba. Tax Notes International, 44 (7), 525-526.
• Luis R L (2011). Economic Impact of New Employment, Taxand Financial Policies in Cuba. http://www.ascecuba.org/publications/proceedings/volume21/pdfs/luis.pdf. Son erişim tarihi, 05.11.2012.
• Mandel E (2008). 1963-1964 Yıllarında Küba’da Ekonomi Tartışması. İçinde: D Deutschmann ve J Salado (der), Büyük Tartışma, İstanbul: Everest Yayınları, 401-413.
• Marksist Leninist Araştırmalar Merkezi (MLAM). Sosyalizm. http://mlam.tkp.org.tr/
• kavramlar/sosyalizm-nedir. Son erişim tarihi, 22.09.2015.
• Mesa-Lago C (1971). Revolutionary Change in Cuba. y. y.: PittsburgPress.
• Mesa-Lago C (2000). Market, Socialist and Mixed Economies. Londra: The John Hopkins University Press.
• Mesa-Lago C (2009). The Cuban Economy in 2008-2009: International and External Challenges, State of the Reforms and Perspectives. http://stonecenter.tulane.edu/uploads/Mesa-Lago-1305235386.pdf. Son erişim tarihi, 20.10. 2012.
• Mesa-Lago C (2011). The Impact of the Global Crisis on Cuba’s Economy and Social Welfare.
• http://thecubaneconomy.com/wp-content/uploads/2011/02/Vidal-andMesa-Lago-Cuba-economic-social-impact-crisis-JLAS-11-21.pdf. Son erişim tarihi, 05.11. 2012.
• Özkan N (2010). http://haber.sol.org.tr/bizimamerika/ozel-donem-oncesi-kubaekonomisi-35035. Son erişim tarihi, 10.10. 2012.
• Perez C T (1996). Che’nin Ekonomik Düşüncesi. İstanbul: Akademi Yayınları.
• Perez-Lopez J F (1998). The Cuban Economic Crisis of the 1990s and the External Sector. Cuba in Transition, 386-412.
• Perez-Lopez J F ve MF Travieso-Diaz (1998). Perspectives on Cuban Economic Reforms. y.y.:Latin American Studies Press.
• Perez-Lorenzo L (1998). The Pension System of Cuba: The Current Situation and Implication of International Pension Reform Experiences for Addressing Cuba’s Problems. http://www.ascecuba.org/publications/proceedings/volume8/pdfs/53perez.pdf. Son erişim tarihi, 12.10. 2012.
• Poyraz E (2009). http://haber.sol.org.tr/bizimamerika/kuba-da-ozel-donem-ayni-andatum-cephelerde-savasmak-35694. Son erişim tarihi, 20.10. 2012.
• Reddy G R (2005). Government and Public Enterprise: Essays in Honour of Professor V.V. Ramanadham. y.y: Routledge.
• Reuters (13/12/2011). In Cuba, old clunkers and Soviet cars now for sale. http://uk.reuters.com/article/2011/12/13/us-cuba-cars-idUKTRE7BC21820111213. Son erişim tarihi, 01.11. 2012.
• Reuters (19/12/2011). Exclusive: Cuba sweetens pot for new private farmers.
• http://uk.reuters.com/article/2011/12/19/us-cuba-reform-agricultureidUKTRE7BI1S920111219. Son erişim tarihi, 01.11. 2012.
• Reuters (8/12/2011). Cuba allows private ads in state-run phone book.
• http://uk.reuters.com/article/2011/12/08/cuba-reforms-ads-idUKN1E7B70B820111208. Son erişim tarihi, 05.11. 2012.
• Reuters (24/11/2011). Cuba to offer loans to self-employed in latest reform. http://uk.reuters.com/article/2011/11/24/uk-cuba-reform-loans-idUKTRE7AN1PE20111124. Son erişim tarihi, 06.11. 2012.
• Reuters (11/11/2011). Cubans line up to buy, sell home sunder new reform. http://uk.reuters.com/article/2011/11/11/uk-cuba-housing-idUKLNE7AA01P20111111. Son erişim tarihi, 01.11. 2012.
• Reuters (11/12/2012). Cuban state grudgingly cedes ground to business cooperatives. http://www.reuters.com/article/2012/12/11/cuba-economy-reformidUSL1E8NB2RF20121211. Son erişim tarihi, 01.11. 2012.
• Reuters (08/11/2012). Exclusive: Cuba opens sugar sector to foreign management. http://www.reuters.com/article/2012/11/08/us-cuba-sugar-brazilidUSBRE8A71F420121108.
• Son erişim tarihi, 01.11. 2012.
• Reuters (03/03/2013). Cuba to open state-run whole saler for private companies.
• htt p : //w ww. reute rs . co m /a r t i c l e /2 013 /03/07/c u b a - refo rm - w h ol e s al e -idUSL1N0BZADV20130307. Son erişim tarihi, 01.11. 2012.
• Reuters (20/03/2013). Cubans on the move as new real estate market grows. http://
• www.reuters.com/article/2013/03/20/us-cuba-housing-idUSBRE92J05820130320. Son erişim tarihi, 01.11.2012.
• Reuters (08/07/2013). Cuba to embark on deregulation of state companies.
• http://www.reuters.com/article/2013/07/08/cuba-reform-companies-idUSL1N0FE0LH20130708 . Son erişim tarihi, 01.11. 2012.
• Ritter A (2011a). Can Cuba Reover From its de-industrialization?
• http://thecubaneconomy.com/articles/tag/special-period/. Son erişim tarihi, 05.10. 2012.
• Ritter A (2011b). Liberating Cuba’s Long-Suppressed Resource: Entrepreneurship.
• http://thecubaneconomy.com/articles/tag/self-employment/. Son erişim tarihi, 05.10. 2012.
• Salders R (2011). An Oil Rich Cuba? http://monthlyreview.org/2011/09/01/an-oil-richcuba. Son erişim tarihi, 25.11. 2012.
• Smith B (1998). The Self- Employed in Cuba: A Street Level View. http://www.ascecuba. org/publications/proceedings/volume9/pdfs/smith.pdf. Son erişim tarihi, 07.10. 2012.
• Sol Portal (1/11/2011). İnsani Değerlere İnanmayı Sürdüreceğiz. http://haber.sol.org.tr/bizimamerika/insani-degerlere-inanmayi-surdurecegiz-48899. Son erişim tarihi, 25.11.2012.
• Sweezy P ve L Huberman (1969). Sosyalist Küba. Ankara: Ekim Yayınları. SwissCuban.org (2012). Cuba Foreign Investment Legislation. http%3A%2F%2Fwww.swisscuban.org%2Fload.php%3Fdownload%3DCubanForInvLeg060416_en(2).pdf&ei =Z_5DUpCxKorCswanz4CwBg&usg=AFQjCNGOERCFIvSWKraPIHOBRQHLCHcRZA. Son erişim tarihi, 01.11.2012.
• Thompson F W (2005). Cuban Economic Performance in Retrospect. Review of Radical Political Economics, 37-(3), 11-319.
• UNDP (United Nations Development Programme) (2013). Cuba HDI Values and Rank Changes in the 2013 Human Development Report.
• http://hdrstats.undp.org/en/countries/profiles/CUB.html, Son erişim tarihi, 10.03.2013.
• UNDP (United Nations Development Programme). (2014). 2014 Human Development Report. http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr14-report-en-1.pdf. Son erişim tarihi, 24.08.2014.
• Villanueva O E P (2009). The Cuban Economy: A Current Evalution and Proposals for Necessary Political Changes. http://www.ide.go.jp/English/Publish/Download/Dp/pdf/217.pdf. Son erişim tarihi, 05.10.2012.
• Yeğin M (2010). Che Küba’yı Bir Daha Terk Ediyor. http://www.latinbilgi.net/index.php?eylem=yazi_oku&no=3603.Son erişim tarihi, 02.10. 2012.
• Zimbalist A (1989). Cuban Economy: Measurement and Analysis of Social Performance. y.y.:The John Hopkins Press.
• İnternet Siteleri
• http://www.granma.cu/ingles/, Granma International.
• http://www.one.cu/, Officina Nacional de Estadisticas.