Ölüm Mekânından Hayata Bakış: Siirt Kent Mezarlıkları Üzerinden Sınıf, İktidar ve Toplumsal Cinsiyeti Anlamak

Yıl 2019, Cilt: 11 Sayı: 18, 2908 - 2964, 30.06.2019

Muhammet Öksüz

https://doi.org/10.26466/opus.537882

Öz

Mekân kavramı zihinsel
olanla kültürel olanı, toplumsal ile tarihsel olanı birbirine bağlar. Mekânlar
incelenirken kültür ve aynı kültürün tarihinin de incelenmesi bir zorunluluk
haline gelir. Mutlak olarak var olan mekânın üzerine inşa edilen kurgular ve
örüntülerle mekân toplumsallaşır. İnsan bedeninin kendisinden inşa ettiklerine
kadar tüm bu süreci kapsar. Nekropolitan alanlar kültürün bir parçasıdır ve
mutlak mekân üzerine inşa edilen toplumsal mekânlardır. Modernleşme öncesinde
nekropolitan alanlar kentlerle iç içeyken modernleşme ile beraber kentlerden
soyutlanmışlardır. Ayrıca kişilerin ölüm biçimleri, nedenleri, ölüm ve
ritüelleri de şekil değiştirmiştir. Hatırlatma ve unutma unsurları sürekli
olarak yeniden inşa edilmiş ve parçalanmıştır. Şüphesiz ki bu parçalanma ve
inşa etme süreci iktidardan bağımsız değildir. Ölümün herkese eşit bir şekilde
geldiği sürekli olarak ifade edilse de aslında insanlar nasıl yaşıyorlarsa öyle
de ölüyorlar. Yaşam üzerindeki sınıf, statü, soy, toplumsal cinsiyet vb.
kavramlar ne ifade ediyorsa ölüme giden süreç, ölümün kendisi ve nekropolitan
alanlar da benzer şeyleri ifade etmektedir. Bu çalışmada nekropolitan
alanlardaki sınıf, statü, toplumsal cinsiyet, iktidar kavramları sorgulanmış,
nasıl parçalandıkları ve yeniden üretildikleri çözümlenmiştir. Sınıf, iktidar
ve toplumsal cinsiyet okumalarını genişletmek amacı ile mezar görevlisi ve
mezar kazıcısı olmak üzere beş kişi, mezarlıklar müdürlüğünde çalışan bir kişi
ve bir gazeteci ile derinlemesine görüşmeler yapılmıştır. Görüşme metinleri
çözümlenerek betimsel analiz yapılmıştır. Mekânın tarihsel olması ve iktidar
kurma araçları tarafından organize edilmesi bağlamında Başbakanlık Osmanlı
Arşivinden ve diğer Osmanlıca kaynaklardan, Siirt ile ilgili mezarlıkları
içeren belgeler çözümlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mekân, Ölüm, Nekropolitan, Sınıf, İktidar, Toplumsal Cinsiyet

Look at Life from Death: Understanding Class, Power and Gender on Siirt City Necropolis

Öz

The
space connects the mental and the cultural, the social and the historical.
While the space is being examined, the examination of culture and history
becomes a necessity. The space of fiction and pattern built on the absolute
space is socialized. This process that it covers the human body and all things
that are produced. Negropolis areas are a part of the culture and social
spaces. While before The Pre Modernization, the negropolitan areas were
intertwined with the cities, isolated from the cities together with
modernization. In addition, the forms of death, causes, death and associated
rituals  have changed shape. Reminder and
forgetting elements are constantly rebuilt and fragmented. Undoubtedly, this
fragmentation and construction process is not independent of power. Everyone is
constantly told that death is equal. However, people die as they live. The
concepts of class, status, race and gender represent a lot of things about
life. The same concepts are similar for death. The concepts of class, status,
gender and power in the neglected areas have been examined.  These concepts are dismantled how reproduced
and resolved through negropolitan areas. In order to better understand the
process, four people (including the grave officer and grave digger) have been
interviewed with a person working in the cemetery directorate. In addition,
in-depth interviews have made with a journalist who has been broadcasting
continuously in Siirt for 55 years. Interview texts have analyzed and
discoursed. Ottoman documents have been examined due to the historical and
power-building areas of the space.

Anahtar Kelimeler

Space, Death, Necropolis, Class, Power, Gender

Kaynakça

• Alpman, P.S. (2016) Esmer yakalılar kent-sınıf-kimlik ve Kürt emeği , Ankara: İletişim Yayınları.
• Altan, A. (2007) Beykoz Yuşa türbesi bağlamında türbe ziyaretlerinin psiko-sosyal yönden incelenmesi ,Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Fakültesi,İstanbul.
• Anderson, B. (2017) Hayali cemaatler: Milliyetçiliğin kökenleri ve yayılması. İstanbul: Metis Yayınları.
• Arslan, E. (2019) Siyasi partilerde cinsiyetin izini sürmek; AKP, CHP, MHP ve HDP örnekleri. Fe Dergi 11, 1, 59-76.
• Balibar, E. ve Wallerstein, I. (2017) Irk ulus sınıf: Belirsiz kimlikler. (N. Ökten, çev.) İstanbul: Metis Yayınları.
• Barker, M. (1981) The new racism: Conservatives and the ideology of the tribe. Yer:Junction Books.
• Bauman, Z. (2012) Ölümlülük Ölümsüzlük ve Diğer Hayat Stratejileri (9. baskı). İstanbul:Ayrıntı Yayınları.
• Baykal, D. (1970) Siyasal katılma: Bir davranış incelemesi, Sevinç Matbaası, No: 302.
• Becker, S.H. (2017) Peki ya Mozart? peki ya Cinayet? Vakalar üzerinden akıl yürütmek (Ö. Alioğlu Türker, E. Arıcan Çev.) Ankara: Heretik Yayınları.
• Berk, S. (2006) Zamanı aşan taşlar: Zeytinburnu’nun tarihi mezar taşları: Envanter. Zeytinburnu Belediyesi.
• Blank, H. (2014) Bekâretin" el değmemiş" tarihi. (E. Ergün Çev.) Ankara: İletişim Yayınları.
• Briggs, C. L. (1986). Learning how to ask: A sociolinguistic appraisal of the role of the interview in social science research(Vol. 1). England: Cambridge University Press.
• Certeau, M. (1988) The writing history, New York: Colombia University Press 100.
• Certeau, M. (2008). Gündelik hayatın keşfi: Eylem, uygulama, üretim sanatları. Dostkitabevi.
• Chambers, I. (2014). Göç, kültür, kimlik. ( İ. Türkmen ve M. Beşikçi Çev.) İstanbul: Ayrıntı yayınları.
• Cornell, R. W. (2016) Toplumsal cinsiyet ve iktidar. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Deniz, Ç. (2015). Hafıza yelpazesi: Toplumsal hafıza bağlamında Hindistan Kızılay heyetleri. İstanbul: E Yayınları.
• Denizcan, M. (2018) Ailelerin defin yeri belirleme sürecinde “memleket” tercihi ve etkileyen faktörler: Bursa/Gemlik örneği ,Yüksek Lisans Tezi,Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Doğan, N. (2006) İkiztepe ilk tunç çağı mezarlık buluntularının sosyokültürel açıdan değerlendirilmesi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Durkheim, E. (2002) İntihar:Toplum bilimsel İnceleme, (Ö. Ozankaya Çev.), İstanbul:Cem Yayınevi.
• Elitez, G. (1996) Türk mezar taşlarında bitki motifleri, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uygulamalı Sanatlar Ana Sanat Dalı Seramik Programı, İstanbul.
• Erder, S. (2018). Zorla yerleştirmeden yerinden etmeye: Türkiye’de değişen iskân politikaları. İletişim Yayınları.
• Goffman, E., (2018) Damga: Örselenmiş kimliğin idare edilişi üzerine notlar. Ankara: Heretik Yayıncılık.
• Grosz, E. A. (1990) Judaism and exile: The ethics of otherness. New Formations 12,81.
• Güller, A. (2015) 19. Yy. arşiv belgelerine göre Osmanlı toplumunda intiharlar, Master's thesis, Ordu Üniversitesi, Ordu.
• Hancock, B., Ockleford, E., ve Windridge, K. (2001) An introduction to qualitative research. Trent focus group.England: Universty of Birmingham.
• Hutton, P. H. (1993) History as an art of Memory. USA: University Press of New England.
• Kalafat, Y. (2006) Siirt yöresinde yatırlar etrafında şekillenmiş halk inançları ve kesik baş motifi. Geçmişten Günümüze Uluslararası Siirt Sempozyumu, 24.06.2016, Siirt.
• Kandiyoti, D. (2015) Cariyeler bacılar yurttaşlar: Kimlikler ve toplumsal dönüşümler. Yer: Metis Yayınları.
• Kılıççıoğlu, C. (2013) Veleye: Siirt. Ankara. Kadıoğlu Matbaası
• Kılıçkaya, D. (2017) Belleğin kış uykusu ve bellek üzerine düşünceler (T. Ermen,ve S. Özaloğlu Der.),Bir Varmış Bir Yokmuş Toplumsal Bellek, Mekân ve Kimlik Üzerine Araştırmalar içinde (37 – 39). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları
• Kocaçalışkan, İ. (1999) Mezarlıklara dikilecek bitkiler ve çevre sağlığı bakımından önemi. Geçmişten Günümüze Mezarlık Kültürü Ve İnsan Hayatına Etkileri Sempozyumu, 20 Aralık 1998 - AKSM - İstanbul (s. 443–445).
• Koyuncu, R., Güvelioğlu, İ. G. ve Gümüş, N. (2009) Rize-İyidere ilçesi tarihi mezar kitabeleri. Rize:İyidere Kaymakamlığı Kültür Yayınları.
• La Pérouse, J. F. D. G. (2016) İstanbul'la yüzleşme denemeleri: Çeperler, hareketlilik ve kentsel bellek. : İletişim Yayınları.
• Lefebvre, H. (2015) Gündelik hayatın eleştirisi II gündelik hayat sosyolojisinin temelleri (I. Ergüden Çev.) İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Lefebvre, H. (2016) Mekânın üretimi. İstanbul: Sel Yayıncılık.
• MacKinnon, C. A. (2015) Feminist bir devlet kuramına doğru, (T. Yöney, ve S. Yücesoy Çev. ) İstanbul: Metis.
• Marx, K., ve Engels, F. (2003) Komünist manifesto, (L. Kavas Çev. ) İstanbul:İthaki Yayınları
• Mollaer, F. (2018) Tekno muhafazakârlığın eleştirisi:Politik denemeler. Ankara: İletişim Yayınları.
• Mutlu, M. (2006) Siirt mezar taşları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı,Van.
• Nora, P.(2006) Hafıza mekânları. (M. E. Özcan Çev.) Ankara:Dost Kitabevi Yayınları.
• Obuz, Ö. (2017) Siirt’in cumhuriyet serüveni (1923 – 1950) Gelenek, modernite, milli kimlik, İstanbul: Akıl Fikir Yayınları.
• Sağır, A. (2017) Ölüm sosyolojisi. Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Savur H. (2010) Siirt’in sosyal ve ekonomik yapısı (1312-1317/1894-1900, 420 Nolu Siirt Şer’iyye sicil defterine göre), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Simpson, St. J. (1995). Death and burial in the late Islamic near east: Some ınsights from archaeology and ethnography, In (S. Campbell ve A. Green Ed.) The Archaeology of Death in the Ancient Near East (240-251), Oxford: Oxbow Books.
• Soja, E. (2017) Post modern coğrafyalar eleştirel toplumsal teoride mekânın yeniden ileri sürülmesi (Y. Çetin Çev.) İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Spellman, W. M. (2017) Ölümün kısa bir tarihi (A.B. Pekiner Çev.) İstanbul:Can Sanat Yayınları
• Stavrides, S. (2016) Kentsel heterotopya. Özgürleşme mekânı olarak eşikler kentine doğru. (A. Karatay Çev.), İstanbul: Sel Yayıncılık
• Stratus, A. L. (1987). Qualitative analysis for social scientists. England: Cambridge University Press.
• Sturken, M. (2002) Memorializing absence. Understanding September, 11, 374-84.
• Taşdelen, M. (2006). İnanç açısından intihar Doctoral dissertation, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Thompson, E. P. (2017) Dayanışma ritüelleri, kültür ve toplum: Güncel tartışmalar (N. Yavuz çev.) İstanbul:Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Tuan, Y.F. (2015) Bir kurucu unsur olarak kaçış (Ş. Emek Ataman Çev.) İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Tunçel, A. (2017) Tarihi yazmak: Unutturmak ya da unutturmamak, (T. Ermen, S. Özaloğlu Der.) Bir Varmış Bir Yokmuş Toplumsal Bellek, Mekân ve Kimlik Üzerine Araştırmalar içinde (21-26). Koç Üniversitesi Yayınları.
• Uhri, A. (2010) Anadolu’da ölümün tarih öncesi bir geleneğin oluşum süreçleri (1. bsm). İstanbul: Ege Yayınları.
• Yüceşahin, M.M. ve Yazgan, P. (2017) Kentler toplumsal cinsiyetsiz değildir: Türkiye'de kentsel mekânın üretiminin feminist bir eleştirisi Kadın:Kadın Araştırmaları Dergisi, 18 (1), 85-106.