Özel Yetenekli Öğrencilerin Psikolojik Sağlamlığının Yordayıcıları: Benlik Saygısı, Akran İlişkileri ve Ebeveyn Tutumları

Yıl 2022, Cilt: 23 Sayı: 2, 271 - 294, 01.06.2022

İrem Yörük Topuz , Zeynep Cihangir Çankaya

https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.742426

Cited By: 3

Öz

Giriş: Bu araştırma, özel yetenekli öğrencilerin psikolojik sağlamlık düzeylerinde benlik saygısının, anne baba tutumlarının ve akran ilişkilerinin rolünü incelemek amacıyla yapılmıştır. Araştırmanın amacı doğrultusunda araştırmada “özel yetenekli öğrencilerin benlik saygısı, ebeveyn tutumları ve akran ilişkilerinden aldıkları puanların psikolojik sağlamlık düzeylerini yordama gücü nedir?” sorusuna yanıt aranmıştır.
Yöntem: Araştırmada ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır. Çalışma grubu, üç ayrı Bilim ve Sanat Merkezi’ne devam eden, toplam 219 öğrenciden (6., 7., 8., 9. sınıf ve lise hazırlık sınıfı öğrencisi) oluşmuştur. Araştırma verileri Ergen Psikolojik Dayanıklılık Ölçeği, Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği Kısa Formu, Anne-Baba Tutum Ölçeği ve Akran İlişkileri Ölçeği ile toplanmıştır. Ölçeklerden elde edilen veriler çoklu regresyon analizi ile çözümlenmiştir.
Bulgular: Araştırma sonuçları anne babadan alınan kabul/ilginin ve psikolojik özerklik desteğinin, benlik saygısı ve akran ilişkileri değişkenlerinin, özel yetenekli öğrencilerin psikolojik sağlamlık düzeylerini anlamlı bir şekilde yordadığını, anne babanın kontrol/denetleme davranışlarının ise anlamlı bir şekilde yordamadığını ortaya koymuştur. Anne babadan alınan kabul/ilginin, özel yetenekli öğrencilerin psikolojik sağlamlığının en güçlü yordayıcısı olduğu görülmüştür.
Tartışma: Araştırmadan elde edilen bulgular, benlik saygısının, aile ve arkadaş ilişkilerinin özel yetenekli öğrencilerin psikolojik sağlamlıklarının açıklanmasında önemli bir güce sahip olduğunu göstermektedir. Bununla birlikte araştırma sonuçları, özel yetenekli öğrencilerin psikolojik sağlamlık düzeylerini, anne babadan alınan kabul/ilgi ve akran ilişkileri gibi dışsal koruyucu faktörlerin daha güçlü bir biçimde açıkladığını ortaya koymuştur. Ayrıca içsel bir koruyucu faktör olan benlik saygısının da özel yetenekli öğrencilerin psikolojik sağlamlığını anlamlı bir biçimde yordadığı görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Özel yetenekli öğrenciler, psikolojik sağlamlık, benlik saygısı, anne baba tutumları, akran ilişkileri

The Predictors of Gifted Students’ Resilience: Self Esteem, Peer Relationship and Parental Attidutes

Öz

Introduction: This study was conducted to examine the role of self-esteem, parental attitudes and peer relationships in the resilience levels of gifted students. The problem statement of this research is "What is the power of self-esteem, parental attitudes and peer relationships in predicting gifted students’ psychological resilience?"
Method: Correlational survey method was used in the research. The study group consisted of a total of 219 students (6th, 7th, 8th, 9th grade and high school preparatory class students) attending three separate Science and Art Centers. Data were collected by Adolescent Psychological Resilience Scale, Rosenberg Self-Esteem Scale-Short Form, Parenting Style Scale and Friendship Qualities Scale. Multiple regression analysis was used to analyze the data.
Findings: The results of the study revealed that the acceptance / involvement and psychological autonomy support received from parents, self-esteem and peer relations variables significantly predicted the psychological resilience levels of gifted students, while parents' control / strictness behaviors did not significantly predict. It was seen that acceptance/involvement received from parents was the strongest variable predicting the resilience of gifted students.
Discussion: Findings obtained from the study show that self-esteem, family and friend relationships have an important power in explaining the resilience of gifted students. However, research results revealed that external protective factors such as acceptance/involvement received from parents and peer relationships explain the resilience levels of gifted students more strongly. In addition, it is seen that self-esteem, an internal protectiv factor, significantly predicts the resilience of gifted students.

Anahtar Kelimeler

Gifted and talented students, resilience, self esteem, parental attidutes, peer relationship

Kaynakça

• Altman, R. (1983). Social-emotional development of gifted children and adolescents: A research model. Roeper Review, 6(2), 65-68. doi: 10.1080/02783198309552757.
• Balgiu, B. A. (2017). Self esteem, personality and resilience. Study of a students emerging adults group. Journal of Educational Sciences and Psychology, 7(1), 93-99.
• Bayköse, N., Civar-Yavuz, S., Keskin, P. & Kılınç, M. (2017). Sporcularda benlik saygısı ve tutkunluğun psikolojik sağlamlığı yordamadaki rolü: Bir yapısal eşitlik modeli uygulaması. [The role of self–esteem and passion in determining resilience in athletes: an application of structural equation modelling] International Journal of Sports Exercise & Training Sciences, 3(4), 169-177.
• Benetti, C. & Kambouropoulos, N. (2006). Affect-regulated indirect effects of trait anxiety and trait resilience on self-esteem. Personality and Individual Differences, 41, 341–352. doi:10.1016/j.paid.2006.01.015.
• Buckner, J.C., Mezzacappa, E. & Beardslee, W.R. (2003). Characteristics of resilient youths living in poverty: the role of self regulatory processes. Development and Psychopathology, 15, 139-162.
• Buescher, T. M. (1985). A framework for understanding the social and emotional developmentof gifted and talented adolescents. Roeper Review, 8(1), 10-15, doi: 10.1080/02783198509552919.
• Bukowski, W. M., Hoza, B., & Boivin, M. (1994). Measuring friendship quality during pre and early adolescence: The development and psychometric properties of the Friendship Qualities Scale. Journal of Social and Personal Relationships, 11, 471-484. doi: 10.1177/0265407594113011.
• Bulut, S., Doğan, U. & Altundağ, Y. (2013). Adolescent psychological resilience scale: Validity and Reliability study. Suvremena Psihologija, 16(1), 21-32.
• Bumpus, J. A. (2014). Transracial adoption: Racial identity, resilience and self esteem of African American adoptees. (Dissertations & Theses). Antioch University, New England.
• Cihangir Çankaya, Z., & Denizli, S. (2020). An explanation of happiness with secure attachment, basic psychological needs and hope: the case of Turkish university students. European Journal of Educational Research, 9(1), 433-444. https://doi.org/10.12973/eu-jer.9.1.433. Clonan, S. M., Chafouleas, S. M., McDougal, J. L., & Riley-Tillman, T. C. (2004). Positive psychology goes to school: Are we there yet? Psychology in the Schools, 41 , 101–110.
• Cohen, J. (1988). Statistical power and analysis for the behavioral sciences (2nd ed.). Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
• Cornell, D. G. (1988). Child adjustment and parent use of the term “gifted”. Gifted Child Quarterly, 33(2), 59-64.
• Crisis, M. M., Pettit, G. S., Bates, J. E, Dodge, K. A. & Lapp, A. L. (2002). Family adversity, positive peer relationships and children’s externalizing behavior: a longitudinal perspective on risk and resilience. Children Development, 73(4), 1220-1237.
• Çeçen, A. R. (2008). Üniversite öğrencilerinde yaşam doyumunu yordamada bireysel bütünlük (tutarlılık) duygusu, aile bütünlük duygusu ve benlik saygısı [Sense of coherence, family sense of coherence and self esteem in predicting life satisfaction among university students] Eğitimde Kuram ve Uygulama, 4(1), 19-30.
• Çuhadaroğlu, F. (1986). Adolesanlarda benlik saygısı [Self esteem in adolescents] (Yayımlanmamış tıpta uzmanlık tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Deci, E. L., Vallerand, R. J., Pelletier, L. G., & Ryan, R. M. (1991). Motivation in education: The self-determination perspective. Educational Psychologist, 26, 325-346.
• Dole, S. (2000). The implications of the risk and resilience literatüre for gifted students with learning disabilities. Roeper Review, 23(2), 91-96. doi: 10.1080/02783190009554074.
• Dumont, M. & Provost, M. A. (1999). Resilience in adolescent: protectiverole of social support, coping strategies, self-esteem and social activities on experience and depression. Journal of Youth and Adolescence,28(3). 343-363.
• Dwairy, M. (2004). Parenting styles and mental health of Arab gifted adolescents. Gifted Child Quarterly,48(4), 275-286.
• Eminağaoğlu N. (2006). Güç Koşullarda Yaşayan Sokak Çocuklarında Dayanıklılık (Sağlamlık). [Resilience (hardiness) of Street childeren living in difficult conditions] (Doktora tezi). Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Er, G. (2009). Ailesi parçalanmış olan ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin akademik sağlamlık düzeylerinin bazı değişkenlere göre yordanması. [Predicting the academic resilience levels of 2nd level primary educations students who have broken family according to some variables ] (Yüksek lisans tezi). Ege Üniversitesi, İzmir.
• Eryılmaz, S. (2012). Üniversite öğrencilerinde psikolojik sağlamlığı yordamada, yaşam doyumu, benlik saygısı, iyimserlik ve kontrol odağının incelenmesi [University of students predictive in psychological resilience to investigate life satisfaction, self respect, optimism and locus of control] (Yüksek lisans tezi). Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Muğla.
• Erkan-Atik, Z., Çok, F., Esen-Çoban, A., Doğan, T. & Güney-Karaman, N. (2014). Akran İlişkileri Ölçeği’nin Türkçeye uyarlanması: Geçerlik ve güvenirlik çalışması [The Turkish Adaptation of the Friendship Qualities Scale: A Validity and Reliability Study] Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 14(2), 433-446.
• Fergusson, D. M. & Lynskey, M. T. (1996). Adolescent Resiliency to Family Adversity. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 37(3), 281-292.
• Fonagy, P., Steele, M., Steele, H., Higgitt, A. & Target, M. (1994). The Emanuel Miller Memorial Lecture 1992 the theory and practice of resilience. Journal of Child Psychology and Psychiatry and Allied Disciplines, 35(2), 231-257.
• Fraenkel, J. R. ve Wallen, N. E. (2009). How to design and evaluate research in education. New York: McGraw-Hill.
• Fraenkel, J. R., Wallen, N. E. ve Hyun, H. H. (2012). How to design and evaluate research in education. New York: McGraw Hill.
• Fraser, M. W., Galinsky, M. J. & Richman, J. M. (1999). Risk, protection and resilience: Toward a conceptual framework for social work practice. Social Work Research,23(3), 131-143.
• Freeman, J. (1983). Emotional problems of the gifted child. Journal of Child Psychology and Psychiatry,24(3), 481-485. doi:10.1111/j.1469-7610.1983.tb00123.x.
• Gallagher, J. J. (1990). Editorial: The public and professional perception of the emotional status of gifted children. Journal for the Education of the Gifted, 13(3), 202-211.
• Garmezy, N. (1993). Children in poverty: resilience despite risk. Psychiatry, 56(1) 127-136.
• Gizir, C. A. (2004). Academic resilience: An investigation of protective factors contributing to the academic achievement of eight grade students in poverty. (Doktora tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Gizir, C. A. (2007). Psikolojik sağlamlık, risk faktörleri ve koruyucu faktörler üzerine bir derleme çalışması [A literature review of studies on resilience, risk, and protective factors] Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(28), 113-128.
• Gürgan, U. (2006). Grupla psikolojik danışmanın üniversite öğrencilerinin yılmazlık düzeylerine etkisi [The effect of the group program of resiliency level of university students] (Doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Herrman, H., Stewart, D. E., Diaz-Granados, N., Berger, E. L., Jackson, B. ve Yuen, T. (2011). What is resilience? Canadian Journal of Psychiatry, 56 (5), 258-265.
• Hui, C. H. & Triandis, H. C. (1986). Individualism-collectivism: A study of cross-cultural researchers. Journal of Cross-Cultural Psychology, 17(2), 225–248.
• Hui, C. H. & Villareal, M. J. (1989). Individualism-collectivism and psychological needs: Their relationships in two cultures. Journal of Cross-Cultural Psychology, 20(3), 310–323.
• Jew, C. L., Green, K. E. & Kroger, J. (1999). Development and validation of a measure of resiliency. Measurement and Evaluation in Counseling and Development, 32(2), 75-89.
• Kahvecioğlu, K. (2016). Özel yetenekli çocuğu olan ebeveynlerin psikolojik sağlamlıklarının bazı değişkenler açısından incelenmesi [Examination of factors which are effecting resiliency of parents who have gifted children] (Yüksek lisans tezi). Beykent Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kandemirci, D. (2018). Sınıf öğretmenlerine yönelik özerklik desteği eğitim programının etkililiğinin incelenmesi [Examining the effectiveness of a teacher training program on autonomy support ] (Doktora tezi). Ege Üniversitesi, Ssosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Karaırmak, Ö. (2006). Psikolojik sağlamlık, risk faktörleri ve koruyucu faktörler [Resilience, risk and protective factors]. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(26), 129-142.
• Kaya, N.G. (2007). The role of self-esteem, hope and external factors in predicting resilience among regional boarding elementary school students (Yüksek lisans tezi). Ortadoğu Teknik Üniveristesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Kındap, Y. (2011). Kendini belirleme kuramı temelinde ergenlikte destekleyici ebeveynlik, akademik ve sosyal uyum ve kendini belirleme düzeyi arasındaki ilişkilerin boylamsal olarak incelenmesi [A longitudinal study of the relationships between supportive parenting, social adjustment and self determition level among adolescents on the basis of self determination theory]. (Doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Kidd, S. ve Shahar, G.(2008). Resilience in homeless youth: the key role of self esteem. American Journal of Orthopychiatry, 78 (2), 163-172.
• King, L. G. (2009). The importance of failing well: an exploration of the relationship between resilience and academic achievement (Master Thesis). The University of Waikato, New Zealand.
• Kline B. E, & Short, E. B. (1991). Changes in emotional resilience: gifted adolescent females. Roeper Review, 13(3). 118-121. doi:10.1080/02783199109553333.
• Lamborn, S. D., Mounts, N. S., Steinberg, L. & Dornbusch, S. M. (1991). Patterns of competence and adjustment among adolescents from authoritative, authoritarian, indulgent and neglectful families. Child Development, 62, 1049-1065.
• Lee, S. Y. (2002). The effects of peers on the academic and creative talent development of a gifted adolescent male. Journal of Secondary Gifted Education, 14(1), 19-29.
• Lee, J. H., Nam, S. K., Kim, A-R., Kim, B., Lee, M. Y. & Lee, S. M. (2013). Resilience: A meta-analytic approach. Journal of Counseling & Development, 91(3), 269-279. doi: 10.1002/j.1556-6676.2013.00095.x.
• Luthar, S. S. (1991). Vulnerability and Resilience: A study of high-risk adolescents. Child Development, 62, 600-616.
• Luthar, S. S. & Zigler, E. (1991). Vulnerability and competence: A review of research on resilience in childhood. American Orthopsychiatric Association, 61 (1), 6-22.
• Masten, A. S. & Coatsworth J. D. (1998). The development of competence in favorable and unfavorable environments. American Psychologist, 53(2), 205-220.
• Moon, J. R., Song, J., Huh, J., Kang, I, Park, S.W., Chang, S., … Jun, T-G. (2017). The relationship between parental rearing behavior, resilience and depressive symptoms in adolescents with congenital heart disease. Frontiers in Cardiovascular Medicine, 4(55). doi: 10.3389/fcvm.2017.00055.
• Morawska, A. & Sanders, M. R. (2008). Parenting gifted and talented children: what are the key child behavior and parenting issues? Australian and New Zealand Journal of Psychiatry, 42, 819-827.
• Neihart, M. (1999). The impact of giftedness on psychological well-being: What does the empirical literatüre say? Roeper Review, 22(1), 10-17. doi: 10.1080/02783199909553991.
• Neihart, M. & Yeo, L. S. (2018). Psychological issues unique to the gifted student. In S. I. Pfeiffer (Ed.), APA handbooks in psychology. APA handbook of giftedness and talent, (497-510). Washington, DC, US: American Psychological Association.
• Önder, A. & Gülay, H. (2008). İlköğretim 8.sınıf öğrencilerinin psikolojik sağlamlığının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi [Resilience of 8 grade students in relation to various variables] Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 23, 192-197.
• Özdemir, Y. (2012). Ergenlerin öznel iyi oluşlarının özerk, ilişkisel ve özerk-ilişkisel benlik kurguları açısından incelenmesi [Examination of adolescent’s subjective well- being in terms of autonomous, relational and autonomous-relational self-construals] Turkish Psychological Counseling and Guidance Journal. 4(38), 188-198.
• Pfeiffer, S. I. & Stocking, V. B. (2000). Vulnerabilities of academically gifted students. Special Services in Schools, 16(1/2), 83-93. doi:10.1300/J008v16n01_06.
• Reis, S.M., Robert D. Colbert & Thomas P. Hébert (2004) Understanding resilience in diverse, talented students in an urban high school. Roeper Review, 27 (2), 110-120. doi: 10.1080/02783190509554299.
• Roedell, W. C. (1984). Vulnerabilities of highly gifted children. Roeper Review, 6(3), 127-130. doi:10.1080/02783198409552782.
• Rutter, M. (1987). Psychosocial resilience and protective mechanism. American Orthopsychiatric Association, 57(3), 316-331.
• Salman-Engin, S., Sümer, N., Sağel, E. & McHale, J. (2018). Coparenting in the context of “mother-father-infant” and “mother-grandmother-infant” triangular interactions in Turkey. Journal of Child and Family Studies, 27, 3085-3095. doi.org/10.1007/s10826-018-1094-4.
• Seligman, M. E. P. & Csikszentmihalyi, M. (2000). Positive psychology. American Psychologist, 55(1), 5-14.
• Steinberg, L., & Silverberg, S.B. (1986). The vicissitudes of autonomy in early adolescence. Child Development, 57, 841-851.
• Tabachnick, B. G. & Fidell, L. S. (2013). Using multivariate statistics. (6th ed.). USA: Pearson Education.
• Triandis, H. C., Brislin, R. & Hui, C. H. (1988). Cross-cultural training across the individualism-collectivism divide. International Journal of Intercultural Relations, 12, 269-289.
• Yılmaz, A. (2000). Eşler arasındaki uyum ve çocuğun algıladığı anne-baba tutumu ile çocukların, ergenlerin ve gençlerin akademik başarıları ve benlik algıları arasındaki ilişkiler [Relationships between marital adjustment, child perception of parenting style and children, adolescent and young adults academic achievement and self-perceptions] (Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Werner, E. E. (1989). High-risk children in young adulthood: A longitudinal study from birth to 32 years. American Orthopsychiatric Association, 59(1), 72-81.
• Zakeri, H., Jowkar, B. & Razmjoee, M. (2010). Parenting styles and resilience. Procedia Social and Behavioral Sciences, 5, 1067-1070.
• Zhong, X., Wu, D., Nie, X, Xia, J., Li, M., Lim, H.A., … Mahendran, R. (2016). Parenting style, resilience and mental health of community-dwelling elderly adults in China. BMC Geriatrics, 16 (1). doi: 10.1186/s12877-016-0308-0.