Trabzon Boztepe’de Âhî Evren Dede Camii ve Türbesi Haziresindeki Osmanlı Dönemi Mezar Taşları

Yıl 2023, Sayı: 3, 125 - 160, 28.03.2023

Raziye Çiğdem Önal

Öz

“Hiç bir şiir bir mezar taşı kadar milli olamaz. Çünkü onda el emeği, göz nuru, sanat vardır ve onlar bize bizi anlatır”
(Yahya Kemal Beyatlı)

Yahya Kemal Beyatlı’nın da dillendirdiği gibi mezar taşları milli kimliktir. Kimisinde isim, tarih, meslek, ölüm sebebi, kimisinde soya dair bilgiler bulunurken kimisinde de başlık tipleri ayırt edici özellik olarak karşımıza çıkmaktadır. Türk’ün var olmaya başladığı ilk dönemlerden günümüze kadar devam ettirilmiş olan mezar taşı geleneği, Osmanlı toplumunda oldukça önem verilen ve sanatsal değere haiz olan şekillendirmelerle devam etmiştir. Payitaht kentlerde en özel örnekleri bulunan bu taşlar, zamanla tüm Osmanlı coğrafyasına yayılım göstermiş ve üstün niteliklere sahip bir arşiv oluşmuştur. Bu birikimin güzel örneklerine sahip kentlerinden biri olan Trabzon, İpek Yolu üzerinde olması ve limanlarının varlığı ile devletin yönetim merkezi ile sürekli iletişim halinde olmuş, mimari ve süsleme programlarını yakından takip etmiştir. Günümüzde şehrin yüksek tepelerinden biri olan Boztepe, Trabzon’un en eski yerleşim yerlerindendir ve Ahi Evren Dede Cami ve Türbesi yanında bulunan hazire de en eski mezarlıkları arasındadır. Bu çalışmada, bu mezarlıkta 1812-1907 yılları arasındaki yaklaşık yüz yıllık sürecin verileri olan 12 başucu, 11 ayakucu taşı tanıtılıp değerlendirilmiştir. Genel olarak XIX. yüzyıl eserleri olduğu için Osmanlı sanatının Batılı akımlardan etkilendiği sürecin dönemsel özelliklerini bünyesinde barındırdığı anlaşılan bu taşların üslup özellikleri açısından başkent üslubuna oldukça yakın örnekler olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mezar taşı, Trabzon, Bozetepe, Osmanlı geleneği, Batılılaşma

Kaynakça

• AKURGAL, E. (1995). Anadolu Uygarlıkları, İstanbul: Net Turistik Yayınları.
• ALP, Ö. (2009). Orta Asya'dan Anadolu'ya Kültürel Sembollere Giriş, Ankara.
• ALTIER, S. (2018). “Bir Motifin Peşinden: Osmanlı Sanatında Bereket Boynuzu”, History Studies 10(7): 21-57.
• ALTIER, S. (2021). “Osmanlı Süsleme Sanatlarında Girland”, Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(2): 377-406.
• ARIK, R. (1999). “Batılılaşma Dönemi Anadolu Türk Mimarisine Bir Bakış”, Osmanlı Ansiklopedisi, X, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 247-264.