Çağdaş Afgan Fakîh Muhammed Musa Tevânâ'nın İctihada Bakışı

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 1, 390 - 416, 30.06.2020

Mehterhan Furkani

Öz

İctihâdın; İslam hukukunun dinamikliğini sağlayan, Kur’an ve sünnetin temel ilkelerine uygun olarak bütün zaman, mekân ve şartlara göre çözüm üreten bir sistem olduğu ortadadır. Buna binaen âlimlerin cumhuru ictihâd kapısının kıyamete kadar açık olduğunu savunmuş, bir kısım âlimler ise müctehid olabilme şartlarını daha esnek haline getirmeye çalışmış hatta geçmişe göre günümüzde ictihâdın daha kolay olduğunu ileriye sürenler bile olmuştur. Bunlara karşın bazı âlimler müctehid olabilmenin şartlarını zorlaştırmış, bazıları imkânsız hale getirmiş hatta bazıları da ictihâd kapısının kapandığını iddia etmiştir. Çağdaş Afgan fakîhi Muhammed Musa Tevânâ (ö. 2006) da bu tartışmayı ele alıp orta bir yol bulmaya çalışmıştır. Bir yandan ictihâdın kıyamete kadar devam edeceğini, devam etmesinin de gerekli olduğunu savunurken diğer yandan bunun herkesin yapabileceği bir şey de olmadığını açıklamaktadır. Bu makalede Tevânâ’nın, ictihâdın şartları, ictihâd kapısının kapandığı, musavvibe-muhattıe, ictihâdın bölünebilirliği ve ictihâdın nakzı meselelerine ilişkin görüşlerini ele alacağız, yer yer klasik Hanefîlerin görüşleri ile mukayese etmeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Muhammed Musa Tevânâ, İctihâd, Taklit, Hanefî Usûlcüleri

Teşekkür

Makale 2009 yılında Prof. Dr. Ahmet YAMAN'ın danışmanlığında hazırladığım yüksek lisans seminerin gözden geçermiş şeklidir. Saygılarımla

Kaynakça

• Âmidî, Seyfüddîn Ali b. Muhammed. el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Bihârî, Muhibbullâh b. Abdişşekûr. Müsellemü’s-sübût. 2 Cilt. Kefrü’tamâîn: el-Matbaatü’l-Hüseyniyye el-Mısriyye, ts.
• Buhâri, Abdülaziz. Keşfü’l-esrâr ’an usûli’l-Pezdevî 2. thk. Abdullah Muhammed Ömer. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. el-Câmi’u’s-sahîh. 4 Cilt. Mısır: Dâr-ü İhyâi’l-Kütüb-i’l-Arabiyye, ts.
• Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-Râzî. el-Fusûl fi’l-usûl 2. thk. Uceyl Casim en-Neşmî. Kuveyt: Vezaretü’l-Evkaf ve’ş-Şuunü’l-İslamiyye, 2. Basım.
• Debûsî, Kadı Ebu Zeyd Ubeydullah b. Ömer. Takvimu’l-edille. thk. Halil Muhyiddin. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as b. İshak el-Ezdî es-Sicistânî. es-Sünen. 7 Cilt. Dârü’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Emîr Pâdişâh, Muhammed Emîn b. Mahmûd. Teysîrü’t-Tahrîr. 4 Cilt. Mekke: Dârü’l-Bâz, ts.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Mustasfâ min ʻilmi’l-usûl. Mısır: el-Matbaatü’l-Emiriyye, ts.
• Hamidi, Subhanallah. “Afganistanlı Fakih Seyit Muhammed Musa Tevânâ’nın Hayatı, Eserleri ve Fıkhî Görüşleri” 14 (2009).
• Hillî, Cemâlüddîn el-Hasen b. Yususf. Tehzibü’l-usûl ilâ ilmi’l-usûl. London: Müessesetü’l-İmam Ali, 2001.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin. Haşiyetü Nesemati’l-eshâr. Mısır: Mektebetü Mustafa el-Benâî, 1979.
• İbn Hanbel, Ahmed Muhammed. Müsnedü’l-İmâm Ahmed bin Hanbel. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1995.
• İbn Hazm, Ali. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. ed. Ahmed Muhammed Şâkir. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-âfâkı’l-cedîdeh, ts.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdullah Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekir. İ’lâmü’l-muvakıîn an Rabbi’l-âlemîn. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411/1991.
• İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrahim. el-Eşbâh ve’n-nezâir alâ mezhebi Ebi Hanîfe en-Nu‘mân. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. İdrîs. Şerhu Tenkîhi’l-fusûl fî ihtiyâri’l-mahsûl fi’l-usûl. Mısır: Şirketü’t-Tıbâʻati’l-Fenniyyeti’l-Müttehideh, 1973.
• Molla Fenârî, Şemsüddîn Muhammed b. Hamza. Fusûlü’l-bedâiʻ fî usûli’ş-şerâiʻ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006.
• Müslim, Ebü’l-Huseyn Müslim b. el-Haccâc. Sahîhu Müslim. 4 Cilt. Kahire: Dârü İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1991.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât. Keşfü’l-esrâr (Şerhü Nurü’l-envâr âle’l-Menâr ile birlikte). 2 Cilt. Mısır: Matbaatü’l-Kübrâ el-Emiriyye, 1316.
• Râzî, Fahreddin Muhammed b. Ömer er-. el-Mahsûl fî ʻilmi usûli’l-fıkh. 6 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1996.
• Semerkandî, Âlâüddin Ebî Bekir b. Ahmed. Mizânü’l-usûl fî netâici’l-‘ukûl,. Kahire: Mektebetü Dâri’t-Türâs, ts.
• Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-Eşbâh ve’n-nezâir fî kavâʻid ve fürûʻi fıkhi’ş-Şâfiʻiyye. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Şâdâb, İnayetüllh. “Üstâd Tevânâ Der Sâye-yi Rahmet-i Hudâ”. Haftanâme-yi Mücâhid 15 (2006).
• Şâşî, Nizâmüddin - Bereketüllah el-Leknevî. Usûlü’ş-Şâşî. Keraçi: Mektebetü’l-Büşrâ, 2007.
• Şevkanî, Muhâmmed b. Ali b. Muhâmmed. İrşadü’l-fuhûl İlâ tahkiki’l-hakk min ilmi’l-usûl 3. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 3. Basım, 1999.
• Tevânâ, Muhammed Musa. el-İctihâd ve Medâ Hâcetinâ İleyhi fi Hâzel-Asr. Mısır: Dârü’l-kütübi’l-hadîse, 1972.
• Tevânâ, Muhammed Musa. “İslam Der Yek Nigâh”. Haftanâme-yi Mücahid 23 (2006).
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevra. es-Sünen. 5 Cilt. Mısır: Şirketü Mektebeti ve Matba‘ati Mustafâ el-Bâbî, 1977.