Şeyh Necmüddîn-i Razî’nin Üç Tasavvuf Risalesinde Şemʻu Pervâne Şiirleri

Yıl 2021, Sayı: 25, 664 - 680, 21.12.2021

Veysel Başçı

https://doi.org/10.29000/rumelide.1036597

Öz

XIII. yüzyılın ünlü mutasavvıflarından Şeyh Necmüddîn-i Razî (Dâye), Mirsâdü’l-İbâd, Mermûzât-ı Esedî ve Işk u Akl adlı üç tasavvufi eserinde şem‘u pervâne şiirlerine yer vermiştir. Pek çok sufi şair gibi Razî’de, klasik tasavvuf edebiyatında sıklıkla görülen şemʻu pervâne şiirlerini, teşhis ve tasvir sanatıyla, âşık ve maşuk iki mecazi karakter şeklinde ele almıştır. Bazen ruhu temsil eden pervâne’nin varlığını, ezeli güzelliğin sembolü olan şem‘in ateşinde yok etmiş bazen bu iki sembolü, akıl ile âşkın mecazî münazarası üzerinden birbiriyle karşı karşıya getirmiştir. Razî’nin, âşk, cezbe ve muhabbet merkezli tarîk-i şuttâr anlayışının ibadetle sentezlenmiş tasavvufi düşüncelerini yansıtan bu şiirler, edebî açıdan estetik olduğu kadar içerik açısından da oldukça zengindir. Söz konusu şiirlerde ay, güneş ve sevgili olarak işlenen semboller tasavvuf öğretisi çerçevesinde bazen ilâhî nur, mutlak sevgili, mürşid-i kâmil, ruhun yüceliği ve nefsin köreltilmesi gibi zengin manaları da ihtiva etmektedir. Bu zengin manaları göstermek için makalede Razî’nin hayatı, tasavvufi yönü, edebî kişiliği ve şiirleri ile adı geçen üç eseri hakkında bilgiler verilmiş olup, mezkûr eserlerindeki toplam elli yedi beyit olan şem‘u pervâne şiirlerinin tamamı, özellikleri ve muhtevasıyla birlikte ortaya konarak incelenmiştir. Ayrıca söz konusu şiirler, Türkçeye çevrilmek suretiyle tasavvuf edebiyatı literatürüne kazandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, şiir, Necmüddîn-i Razî, Şemʻu Pervâne

Sehm and Parvane Poems in The Three Suffic Epistles of Sheikh Necmuddin-i Razi

Öz

Sheikh Necmuddin-i Razi (Daye), one of the famous mystics of the 13th century, included shem and parvane poems in his three mystical works called Mirsadu'l-İbad, Mermuzat-ı Esedi and Işk u Akl. Like many Sufi poets, Razi handled the shem and parvane poems, which are frequently seen in classical Sufi literature, as two metaphorical characters, the lover and the beloved, with the art of diagnosis and description. Sometimes he destroyed the existence of pervane, which represents the soul, in the fire of shem, which is the symbol of eternal beauty, and sometimes he brought these two symbols against each other through the metaphorical debate of reason and love. These poems, which reflect the mystical thoughts of Razi's understanding of tarik-i shuttar, centered on love, attraction and conversation, synthesized with worship, are rich in content as well as aesthetics in terms of literature. The symbols used in the mentioned poems as the moon, the sun and the beloved sometimes contain rich meanings such as divine light, absolute beloved, perfect master, the sublimity of the spirit and the atrophy of the soul, within the framework of mysticism. In order to show these rich meanings, information about Razi's life, mysticism, literary personality and poems and his three works are given in the article, and all of the fifty-seven couplet of the shem and parvane poems in the aforementioned works are examined together with their features and content. In addition, the poems in question were translated into Turkish and brought to the literature of Sufi literature.

Anahtar Kelimeler

Sufism, Poem, Necmuddin-i Razi, Shem and Parvane

Kaynakça

• Armutlu, S. (2010) Şem‘u pervâne. Diyanet İslam Ansiklopedisi, 38, 495-497, https://islamansiklopedisi.org.tr/sem-u-pervâne
• Armutlu. S. (2009) Kelebeğin ateşe yolculuğu: klasik fars ve türk edebiyatında şem‘u pervâne mesnevileri, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi Sayı 39, Prof. Dr. Hüseyin Ayan Özel Sayısı, Erzurum.
• Bahar, M. T. (1389) Sebk şinâsi, c. III. Emir Kebir.
• Baltacı, H. (2011) Necmeddîn dâye razî, hayatı, eserleri, görüşleri. İnsan Yayınları.
• Baltacı, H. (2021) Mirsâdü’l-ibâd mine’l-mebdeʻ ile’l-meâd. Dergâh Yayınları.
• Bayram, M. (2008) Şeyh evhadü’d-din hâmid el-kirmânî ve menâkıb-nâmesi, NKM.
• Camî, A. (2014) Nefahâtü’l-üns min hadarât’il küds, (A. Akçiçek, sad.). Huzur Yayınevi.
• Çetinkaya, F. K. (2016) Fars edebiyatında şemʻu pervâne, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi Fars Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
• Ezkaî, P. (1375) Baba tahirnâme, hifdeh goftar ve gozine-i eş’ar, İntişarat-ı Tus.
• Fürûzanfer, B. (1354) Zindegânî-i mevlâna (2. bs.) Mûin.
• Hayyam, Ö. (1379) Rubâiyât-ı hayyam, (M. A. Furuğî, K. Ğanî tash), (A. Cûzbezedâr, ed.). Esatir.
• Kanberî, M. R. (1384) Hayyamnâme, ruzîgâr, felsefe ve ş’ir-i hayyam. Sûhen.
• Karaca, D. (2018) Klasik türk şiirinde şem ve pervane kullanımları, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 11/61, 130-146.
• Kedkenî, M. R. Ş. (1352) Mermûzât-ı esedî der mermûzât-ı davudî, Müessese-i Mutalâat-ı İslamî Danişgah-ı McGill, (Canada- Montreal) Şube-i Tehran.
• Kedkenî, M. R. Ş. (1383) Mantık’ul-tayr-i attâr-ı nişâbûrî, Sûhen.
• Kesrevî, A. (1322) Sufigerî, (2. bs.), Çap-ı Ofset. ..................................
• Mirefzelî, S. A. (1395) Eş’ar-i şeyh necmeddîn-i razî ve şürekâ, Faslname-yi Nakd-ı Kitab-ı Edebiyat, 6, 71-89.
• Mudebbirî, M. (1363) Eş’ar-ı şeyh necmüddin-i razî, (1. bs) Tehurî........................
• Nefisî, S. (1383) Serçeşme-i tasavvuf der iran. (A. Cûzbezedâr, ed.), Esatir.
• Nicholson, R. A. (1381) Gozide-i keşfü’l mahcûb. İntişarat-ı Hirmes.
• Okuyan, M. (2006) Necmeddîn-i dâye. Diyanet İslam Ansiklopedisi, 32, 496-497, https://islamansiklopedisi.org.tr/necmeddin-i-daye
• Örs, D. (2002) Necmuddîn-i razî: hayatı ve eserleri, Nüsha: Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, 2/6, 22-34.
• Öztürk, M. (2019) Klasik türk ve iran edebiyatlarında münazaralar. Yeditepe Yayınevi.
• Pûrcevâdî, N. (1998) Can esintisi, islam’da şiir metafiziği, (H. Kırlangıç, çev.), İnsan Yayınları.
• Pürcevâdî, N. (1397) Pervâne u ateş, Ferheng-i Muasır.
• Rahmanî, E.- İkdamî A. (1389) Şerh-i kamil-i mirsâdü’l-ibad, İntişarat-ı Danişgah-ı Azad-ı İslamî Vahid-i Reşt
• Riyahî, M. E. (1383) Mirsâdü’l-ibâd, (10. bs.) İntişarat-ı İlm-i Ferhengi.
• Riyahî, M. E. (1995) Osmanlı topraklarında fars dili ve edebiyatı, (Mehmet Kanar, çev.) İnsan Yayınları.
• Riyahî, M. E. (2011) Dāya, najm-el-dīn abū bakr ‘abd-allāh, Encyclopaedia Iranica, VII, 2, 166-167, https://iranicaonline.org/articles/daya-najm-al-din
• Tafazzulî, T. (1345) Risale-i ışk u akl İntişarat-ı Bungâh-ı Tercüme ve Neşr-i kitap.
• Uludağ. S. (2012) Tasavvuf terimleri sözlüğü. Kabalcı Yayıncılık.
• Yusufi, G. (1363) Bostan-ı sa’dî, sa’dinâme, Harezmî.
• Zerkanî, S. M. (1388) Tarih-i edebî-i iran ve kalemruyî zeban-ı farisî. İntişarat-ı Suhen.
• Zerrinkub, A. (2014) Tarihsel perspektifiyle iran tasavvufu. (N. Altun, çev.), Önsöz Yayıncılık.
• Kavak, Ö. (2010) Sufi diliyle siyaset, irşâdü’l-mürid ile’l-murâd fî tercemeti mirsâdü’l-ibâd, (Kâsım b. Mahmûd Karahisârî, Osmanlı Türkçesine çev. ) Klasik.
• Hatemî, M. S.- Sakit, S. (1396) Hicdeh beyt-i nûyafteh ez şeyh necmüddîn-i razî. Cestarha-yi nûvin-i edebi, 201, 51-75.