Mitraizm’den Geriye Kalan Mabetler, Semboller ve Metinler

Yıl 2024, Sayı: 38, 1236 - 1250, 21.02.2024

Mehmet Mekin Meçin

https://doi.org/10.29000/rumelide.1440047

Öz

Bu çalışmanın konusu Mitraizm dinî geleneğinden geriye kalan eserleri incelemek suretiyle Mitraizm’in üzerindeki sır perdesini aralamaya çalışmaktır. Hindistan ve İran’da tanrısal bir varlık olan Mitra etrafında yalnızca gelişen dinî bir literatür ve metafizik bir teoloji görülürken Roma İmparatorluğu’nun hakim olduğu topraklarda tapınağı, dinî pratikleri, sembolleri ve inanç sistemiyle Mitraizm’in dinî bir gelenek sistemiyle kurumsallaşmış bir din olarak ortaya çıkmıştır. Çalışmada din fenomenolojisi metodu kullanılmış ve elde edilen veriler görsel materyallerle desteklenmiştir. Çalışmanın amacı Mitraizm’den geriye kalan tapınaklar, kabartmalar, resimler, tasvirler ve çok az sayıda yazıttan yola çıkarak bu dinî geleneğin gizemli yanlarına ayna tutmak olacaktır. Çalışmada Mitraizm’e ait olduğu belirtilen tapınaklar, boğa kurban tasviri, meşale tutan iki insan figürü, aslan başlı insan figürü ve oldukça sınırlı sayıdaki Mitraist yazma incelenmiş ve yorumlanmıştır. Sonuç olarak Mitraizm’in Hıristiyanlıktan önce Roma İmparatorluğu’nun resmî dini olduğu, sırlı bir tarikat ve yer altı örgütü gibi hareket ederek sınırlı sayıdaki seçkin insanı üye olarak kabul ettiği, katı bir gizlilik içerisinde dinsel faaliyetlerini yürüttüğü, büyük oranda şifahî/sözel bir dinî edebiyata sahip olduğu için neredeyse hiçbir yazılı eser geride bırakmadığı, yazılı eserler yerine semboller üzerine kurulu olduğu ve sahip olduğu her bir sembolün altında farklı yorumların yapılabileceği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mitra, Mitraizm, Hint-İran, Roma, Sembol

Kaynakça

• Alıcı, M. (2012). Kadim İran’da Din (1. bs). Ayışığı Kitapları.
• Bakırî, M. (1389). Dinha-yi İran-i Bastan (4. bs). Neşr-i Katre.
• Beck, R. (1977). Cautes and Cautopates: Some Astronomical Considerations. Journal of Mithraic Studies, 2(1), 1-10.
• Beck, R. (1984a). Mithraism since Franz Cumont. W. de Gruyter Press.
• Beck, R. (1994). In the Place of the Lion: Mithras in the Tauroctony. İçinde J. R. Hinnels (Ed.), Studies in Mithraism. L’Erma di Bretschneider.
• Beck, R. (2006). The Religion of the Mithras Cult in the Roman Empire: Mysteries of the Unconquered Sun. Oxford University Press.
• Behar, M. (1373). Edyan-i Asyayi. Neşr-i Çeşme.
• Betz, H. D. (1968). The Mithras Inscription of Santa Prisca and teh New Testament. Novum Testamentum, 10, 62-80.
• Biedermann, H. (t.y.). Dictionary of Symbolism: Cultural Icons and the Meanings Behind Them (J. Hulbert, Çev.). Facts On File.
• Boyce, M. (1391). Zerduştiyan: Baverha ve Adab-i Dinî-yi Anha (A. Behramî, Çev.). İntişârât-i Koknos.
• Campbell, L. A. (1968). Mithraic Iconography and Ideology. E. J. Brill.
• Christensen, A. E. (1393). Nuhustin İnsan ve Nuhustin Şehriyar (J. Amuzgar & A. Tefezzuli, Çev.). Neşr-i Çeşme.
• Clauss, M. (2001). The Roman Cult of Mithras: The God and his Mysteries (R. Gordon, Çev.). Routledge.
• Coşkun, A. (2019). Zerzevan Kalesi—Roma’nın Sınır Garnizonu / Zerzevan Castle—RomanBorder Garrison. Diyarbakır Valiliği Yayınları.
• Cumont, F. (1956). Mysteries of Mithra (T. J. Mccormack, Çev.). Dover Publications.
• Çoban, M. (2021). Mitraizm ve Mitraizm’in Erken Dönem Hıristiyanlığına Olası Etkileri [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesei Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Dursun, F., & Coşkun, A. (2020). A Preliminary study on Material Properties of the Zer-zevan Castle, Turkey. Materials Science and Engineering, 949, 108.
• Duthoy, R. (1969). The Taurobolium: Its Evolution and Terminology. Études préliminaires aux religions orientales dans l’Empire romain, 10.
• Eliade, M. (2007). Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi (Ali Berktay, Çev.). Kabalcı yay.
• Ferguson, J. (1970). The Religions of the Roman Empire. Comell University Press.
• Frye, N. R. (1975). Mithra in Iranian Achaeology. Acta Iranica, 205-211.
• Gordon, R. L. (1972). Mithraism and Roman Society. Religion : Journal of Religion & Religions, 2, 92-121.
• Gordon, R. L. (1976). The Sacred Geography of a Mithraeum: The Example of Sette Sfere. Journal of Mithraic Studies, 1(2).
• Gordon, R. L. (1980). Reality, Evocation and Boundary in the Mystery of Mithras. Journal of Mithraic Studies, 3.
• Gordon, R. L. (1996). Authority, Salvation and Mystery in the Mysteries of Mithras. Image and Value in the Graeco-Roman World: Studies in Mithraism and Religious Art.
• Gordon, R. L. (2005). Mithraism. İçinde L. Jones (Ed.), Encyclopedia of Religion (C. 9). Thomson Gale.
• Gudrezi, İ. M. (1391). Berresi-yi Ayinha-yi Zertuşt-i Kohen, Mitra, Mani, Mesih, Mazdek, Zertuşt-i Cedid. İntişarat-i Samdiye.
• Hansman, J. (1978). A Suggested Interpretation of the Mithraic Lion-man Figure. İçinde Études Mithriaques (ss. 215-227). Brill Press.
• Hinnels, J. R. (1373). Şinaht-i Esatir-i İran (A. Tefezzulî & J. Amuzgar, Çev.). İntişârât-i Çeşme.
• Hinnels, J. R. (1975). Reflections on the Lion-Headed Figure in Mithraiszm. Acta Iranica, 4.
• Howard, M. J. (1985). The Meaning and Function of the Leon-Tocephaline in Roman Mithraism. Numen, 32, Article 32.
• İnsler, S. (1978). A New Interpretation of the Bull-Slaying Motif. İçinde M. B. De Boer & T. A. Edridge (Ed.), Hommages a Marten J. Vermaseren.
• Jones, H. S. (1890). Mithraism. İçinde J. Hastings (Ed.), Encyclopaedia of Religion and Ethics (C. 8). T. & T. Clark.
• Karadoğan, S., & Coşkun, A. (2017). Çevresel Koşulları ve Konumu Açısından Zerzevan Kalesi (Diyarbakır). Uluslararası Diyarbakır Sempoyumu, 115-134.
• Kızıl, H. (2013). Mitra’dan “Mithras’ın Sırları”na Mitraizm’in Kuruluş Serüveni. Ekev Akademi Dergisi, 55, 113-136.
• Phythian, W. J., & Adams. (1915). Mithraism. Constable & Company.
• Porphyry On the Cave of the Nymphs (R. Lamberton, Çev.). (1983). Station Hill Press.
• Purdavud, İ. (1394). Avesta: Yesna (C. 3). İntişârât-i Nigah.
• Richmond, I. A., & Gillam, J. P. (1951). The Temple of Mithras at Carrowburgh. The Society of Antiquaries of Newcastle Upon Tyne.
• Stewardson, J., & Saunders, E. (1967). Reflections on the Mithraic Liturgy. İçinde S. Laeuchli (Ed.), Mithraism in Ostia: Mystery Religion and Christianity in the Ancient Port of Rome. Northwestern University Press.
• Taraporewala, İ. J. I. (2011). Zerdüşt Dini (N. Damar, Çev.; 2. bs). Avesta yay.
• Toynbee, J. M. C. (1986). The Roman Art Treasures from the Tmeple of Mithras. Middlesex Archaeological Society.
• Turcan, R. (t.y.). Salut mithriaque et soteriologie neo platonicienne. La soteriologia dei culti orientali nell’Impero Romano, 171-191.
• Turcan, R. (1996). The Cults of the Roman Empire (A. Nevill, Çev.). Blackwell.
• Ulansey, D. (1998). Mitras Gizlerinin Kökeni: Antik Dünyada Kozmoloji ve Din (H. Ovacık, Çev.). İstanbul Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Uşiderî, C. (1370). Danışname-yi Mazdayesna (5. bs). Neşr-i Merkez.
• Vermaseren, M. J. (1955). The New Mithraic Temple in London. Nvmen, Brill, 2, 139-145.
• Vermaseren, M. J. (1956). Corpus Inscriptionum et Monumentorum Religionis Mithracae. Martınus Nıjhoff.
• Vermaseren, M. J. (1963). Mithras, The Secret Got. Barnes & Noble Press.
• Vermaseren, M. J. (1968). Mithraism. İçinde Chambers’s Encyclopedia (C. 9). nternational Learning Systems.
• Vermaseren, M. J. (1975). A Magical Time God. İçinde J. R. Hinnels (Ed.), Mithraic Studies (Manchester University Press).
• Yamauchi, E. M. (1390). İran ve Edyan-ı Bastan (Menuçehr Pızeşk, Çev.; 1. bs). İntişârât-i Koknos.
• Zeahner, R. C. (1389). Tulu’ ve Ğurub-i Zerdüştîgerî (T. Kadirî, Çev.). İntişârât-i Emir Kebir.
• Zeahner, R. C. (1393). Tealim-i Mugan (Feridun Bedrehî, Çev.). İntişarât-i Tus.