Hakkâri’de Tespit Edilen Şal Dokumaları

Yıl 2021, Cilt: 14 Sayı: 27, 272 - 291, 30.06.2021

Gülşen Öztürk

https://doi.org/10.21602/sduarte.927113

Öz

Hakkâri tarihten günümüze Sümerler, Asurlular, Babilliler, Medler, Persler, Romalılar, Sasaniler, Araplar ve Türklerin egemenliği altında bulunmuştur. Hakkâri’de Ertuşi, Herki, Jirki, Pinyanişi aşiretlerine mensup olan yerel halk yaşamını sürdürmektedir. Şehir fiziki konumu, iklim özellikleri ve demografik yapısı ile kendine özgü bir kültürel dokuya sahiptir. Bu kültürün en belirgin özelliklerinden birini renkli el dokumaları oluşturmaktadır. Çalışma konusu olarak Hakkâri dokumaları içinde az bilinen fakat önemli bir yere sahip olan Şal dokumaları seçilmiştir. Hakkâri merkezi, Çukurca ve yakın köylerde her evde Şal dokumalarına rastlamak mümkündür fakat günümüzde bu dokumayı az sayıda kişi devam ettirmektedir. Son dokunan örneklerin belgelenmesi bu açıdan önemlidir.
Belgeleme için yörede alan araştırması yapılmıştır. Bu araştırmada dokumayı yapan, dokuması bulunan ve kullanan kişiler tespit edilerek görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Dokumaların geçmiş ve günümüzdeki durumuna yönelik, hammadde, dokumaya hazırlık aşamaları ve dokuma tekniği hakkında bilgiler alınarak, renk, motif ve kompozisyon özellikleri incelenmiştir. Hakkâri merkezi, Çukurca ve yakın köylerde 40 adet dokuma örneğine ulaşılmış olup aynı özelliklere sahip olduğu saptanmıştır. Bu örnekler içinde farklı köylerdeki 5 adet dokumanın analizi yapılmıştır. Şal dokumasının özelliği yöredeki erkeklerin giydikleri “Şel şepik, Şelü Şepik” ve kadınların giydikleri “Kıras, Gıraz Fistan” adı verilen “Yerli Kıyafet”in üzerine bağladıkları el dokuması bir kuşak çeşididir. Hakkâri’de dokunan şalların diğer yerlerde dokunan örneklerden farkı, dokumanın 3 gücü ve 3 varangelen ile yapılmasıdır.

Anahtar Kelimeler

Dokuma, Hakkâri, Kuşak, Şal, Zili.

Kaynakça

• Kitap Acar, B. (1975). Kilim ve Düz Dokuma Yaygılar, İstanbul: Ak Yayınları Türk Süsleme Sanatları Serisi: 3, Apa Ofset Basımevi.
• Aktaş, A. (2008). Kültürel Renkleriyle Sakarya, Adapazarı Merkez Belediyesi Kültür Yayını, Sakarya.
• Soysaldı, A. (2009). Düz Dokuma Teknikleri ve Teknik Desen Çizimleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Deniz, B. (1998). Ayvacık (Çanakkale) Yöresi Düz Dokuma Yaygıları (Kilim, Cicim, Zili), Anakara: AYK, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Durul, Y. (1985). Anadolu Kilimlerinden Örnekler, İstanbul: Ak Yayınları Türk Süsleme Sanatları Serisi: 10, Apa Ofset Basımevi.