KAYIT DIŞI İSTİHDAMLA MÜCADELE: SOSYAL GÜVENLİK DENETMENLERİNİN BAKIŞ AÇISI ÜZERİNDEN BİR ARAŞTIRMA

Yıl 2024, Sayı: 26, 1424 - 1441, 01.10.2024

Tuna Çelik

https://doi.org/10.21441/sosyalguvence.1518211

Öz

Kayıt dışı istihdam, Türk kamu yönetiminin önemli sorunlarının başında gelmektedir. Kayıt dışı istihdam edilen kişiler, aktif olarak çalışma hayatında olmalarına rağmen herhangi uzun veya kısa vadeli sigorta kollarından birine tabiiyeti olmadan çalışmalarını sürdürürler. Kayıt dışı çalışan işçinin temel motivasyonu, ücretine ek gelir sağlamaktır. İşveren ise kayıt dışı istihdam ile işçilik maliyetlerini düşürmekte ve karını arttırmaktadır. Piyasa aksaklıklarına sebep olması, iş barışının sağlanamaması, toplumsal hayatı olumsuz etkilemesi, ekonomik dengenin bozulması ve haksız rekabete yol açması; kayıt dışı istihdamın hızlıca akla gelen olumsuz sonuçlarından bazılarıdır.
Yazarın yüksek lisans tezinden türetilen bu çalışmanın amacı; kayıt dışı istihdam ile mücadele hakkında sosyal güvenlik denetmenelerinin bakış açısını ortaya koymak, denetim faaliyetlerinin etkinliğini arttırmak için farklı politika seçenekleri sunmak, sosyal güvenlik denetmenlerinin yaşamış olduğu mesleki problemleri dile getirmek ve ilgili problemlerin çözülmesi için öneriler geliştirmektir. Çalışma kapsamında, örneklem usulü ile seçilen 20 (yirmi) sosyal güvenlik denetmeni ile görüşülmüştür. Görüşmeler, açık uçlu sorular üzerinden mülakat yöntemi ile gerçekleştirilmiştir.
Çalışmada, Türkiye’de kayıt dışı istihdamın başlıca nedenleri; işsizlik, vergi yükleri, ağır prim oranları, konu ile ilgili eğitim düzeyinin yetersizliği, ekonomik problemler, göç, yabancı ve çocuk işçi problemleri, sosyal güvenlik sistemindeki aksaklıklar, kurumlar arası koordinasyon problemleri, aflar ve kayıt dışılık denetimlerinin yetersizliği olarak belirlenmiştir. Meslek mensupları, kayıt dışı istihdam ile mücadelede; bilinçlendirme faaliyetleri kapsamında kamu spotları ve reklamların yapılması ile prim ve vergi oranlarında indirime gidilmesini önermişlerdir. Ayrıca sigorta primi teşviklerininin, kayıt dışı istihdam denetimlerinin ve personel sayısının arttırılması gerektiğini ifade etmişlerdir. Kayıt dışı istihdam ile daha etkin mücadele için denetim mekanizmasının daha adil bir alt yapıya oturtulması, personele meslek içi eğitimlerin verilmesi, kurumlar arası koordinasyonun geliştirilmesi ve idari para cezalarının tekrar düzenlenmesi gerekmektedir. Bu bağlamda; araştırma sonucu tespit edilen hususlar, belirli bir sistematik ile yorumlanmış ve kayıt dışı istihdam ile mücadelede yeni politika önerileri geliştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

kayıt dışı istihdam, mücadele politikaları, denetmen, denetim.

FIGHT AGAINST UNREGISTERED EMPLOYMENT: A RESEARCH FROM THE PERSPECTIVE OF SOCIAL SECURITY INSPECTORS

Öz

Unregistered employment is one of the most important problems of Turkey. People who are employed unregistered continue to work without being subject to any long or short insurance branch, even though they are actively working. The main motivation of the unregistered worker is to earn additional income. The employer, on the other hand, reduces labor costs and increases profits through unregistered employment. Unregistered employment causes market disruptions and it has negative effect on business peace. Negative impact on social life, disruption of economic balance and unfair competition; are other negative consequences of unregistered employment.
The aim of this study, derived from the author's master's thesis is to reveal the perspective of social security auditors on the fight against unregistered employment, to offer different policy options due to increase the effectiveness of audit activities, to express the professional problems experienced by social security auditors and to develop suggestions to solve the related problems. Within the scope of the study, 20 (twenty) social security auditors selected by sampling method were interviewed. The interviews were conducted using open-ended questions and were conducted using the interview method.
In the study, we found that the main reasons for unregistered employment in Turkey are; unemployment, tax burdens, heavy premium rates, insufficient level of education on the subject, economic problems, migration, foreign and child labor problems, disruptions in the social security system, inter-institutional coordination problems, amnesties and inadequacy of informality controls. Professionals suggested making public spots and advertisements and reducing premium and tax rates in the fight against unregistered employment within the scope of awareness-raising activities. They also stated that insurance premium incentives, unregistered employment inspections and the number of personnel should be increased. In order to combat unregistered employment more effectively; the control mechanism should be provided with a fairer infrastructure, in-service training should be provided to the personnel, inter-institutional coordination should be improved and administrative fines should be reorganized. In this context, the issues identified as a result of the research were interpreted with a certain systematic and new policy recommendations were developed in the fight against unregistered employment.

Anahtar Kelimeler

unregistered employment, combat policy, inspector, inspection

Kaynakça

• Alper, Y. (2001). “Sosyal Sigortalar Kurumunda Yeniden Yapılanma ve Denetim”. İş Güç Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 3(2).
• Bağırzade, E. (2015). “Kayıt Dışı Sektörün Ekonomideki Rolü Tartışmaları Üzerine: Bir Literatür Taraması”. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi- 14, 39-54.
• Bakkalcı, C., Işıkoğlu, P. (2011). “Küresel Krizin Kayıt Dışı İstihdam Üzerine Muhtemel Etkileri Emek Yoğun Piyasalarda Türkiye Örneği”. Ege Stratejik Araştırmalar Dergisi,1-28.
• Bangasser, P. (2000). “The ILO And The Informal Sector: An Institutional History’’. Employment Paper – 9, 1-46.
• Bednarski, M. (2008). “Causes Of Undeclared Work in Poland”. The Report By The Ministry of Labor And Social Policy, 21.
• Çavuş, H. (2017). “Sosyal Güvenlik Sisteminin Denetim Yapısı ve Denetim Birimleri”. Yönetim ve Ekonomi Dergisi – 24 (2), 523-542.
• Çiftçi, H. (2018). “Kayıt Dışı İstihdamın Ekonomik Etkileri”. Hukuk ve İktisat Araştırmaları Dergisi, 10 (1), 1-17.
• Daştan, H., Mola, H. (2020). “Türkiye’de Kayıt Dışı İstihdama Etki Eden Mikro Faktörlerin Analizi: Bölgeler Arası Bir Karşılaştırma’’. Atatürk Üniversitesi İİBF Dergisi – 34, 789-808.
• Demir, M., Canbay, T. (2013). “Türkiye’de Sosyal Güvenlik Açıklarının Azaltılmasında Denetimin Önemi (Manisa İli Örneği)”. CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi – 11(3), 451-467.
• DİSK, (2017). “Kayıt Dışı İstihdam Raporu”, http://cloudsdomain.com/uploads/dosya/15805.pdf adresinden ulaşılmıştır, Erişim Tarihi: 05.02.2021.
• European Commission (2017). “Special Eurobarometer Undeclared Work in the European Union Report”. 3-46,
• Fidan, H., Genç, S., (2013). “Kayıt Dışı İstihdam Ve Kayıt Dışı İstihdama Etki Eden Mikro Faktörlerin Analizi: Türkiye Özel Sektör Örneği”. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi-5 (9), 137-150.
• GİB, (2021). https://www.gib.gov.tr/kurumsal/eylem-plani adresinden ulaşılmıştır. Erişim Tarihi: 13.02.2021.
• Günther, I., Launov, A. (2012). “Informal Employment In Developing Countries Opportunity Or Last Resort?’’. Journal of Development Economics-97, 88-98.
• ILO, (2020). https://www.ilo.org/global/lang--en/index.htm adresinden ulaşılmıştır, Erişim Tarihi: 28.12.2020.
• ILO, Geneva (1972). “Employment, İncomes And Equity: A Strategy For Increasing Productive Employment In Kenya”. Kenya Report, 1-584.
• Işın, F., Keskin K., Türkekul B., Ateş H. Ç. (2009). “Türkiye’de Tarımsal İşgücü Piyasası ve Sosyal Güvenlik Politikaları”. Ulusal Aile Çiftliği Sempozyumu, https://www.zmo.org.tr/2299f06ee419aa5_ek.pdf adresinden ulaşılmıştır, Erişim Tarihi: 15.03.2021.
• KADİM Projesi ile İlgili 2006/28 Sayılı Başbakanlık Genelgesi. T.C. Resmî Gazete, no.26309, 04.10.2006.
• Kaleli, E., Karaca, C. (2019). “Türkiye’de Kayıt Dışı İstihdama İlişkin Çözüm Önerileri’’. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi – 44, 769-792,
• Mahiroğulları, A. (2017). “Türkiye'de Kayıtdışı İstihdam Ve Önlemeye Yönelik Stratejiler”. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi-22 (2), 547-565.
• OECD, (2021). https://www.oecd.org/isinformalnormalmessagesfiguresanddata.htm adresinden ulaşılmıştır. Erişim Tarihi: 07.03.2021.
• Özbay, B. (2020). “Türkiye’de Çocuk, Kadın ve Göçmenlerin Kayıt Dışı İstihdamı’’. Atlas Ssoyal Bilimler Dergisi, 1(5), 1-6.
• SGK, (2021a). http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/kayitDisi/kayitdisi_istihdam adresinden ulaşılmıştır. Erişim Tarihi: 08.02.2021.
• SGK, (2021b). http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/sgk/tr/calisan/kayitdisi_istihdam adresinden ulaşılmıştır. Erişim Tarihi: 13.02.2021.
• SGK, (2024). http://eski.sgk.gov.tr/wps/portal/sgk/tr/calisan/kayitdisi_istihdam_oranlari adresinden ulaşılmıştır. Erişim Tarihi: 16.07.2024.
• Sigorta Primleri Genel Müdürlüğü (2020). “2020/39 Sayılı Sosyal Güvenlik Denetmenleri İş ve İşlemleri Genelgesi ve Sosyal Güvenlik Denetmenleri Çalışma Talimatı”, Ekim 2020, Ankara.
• Sosyal Güvenlik Denetmenliği Yönetmeliği, T.C. Resmî Gazete, no.27945, 26.05.2011.
• TESEV, (2016). “Yolsuzluk Raporları: 2016, Türkiye’de Kayıt Dışı Ekonomi’’ https://www.tesev.org.tr/wp-content/uploads/rapor_YolsuzlukRapor3_KayitDisi.pdf adresinden ulaşılmıştır. Erişim Tarihi: 05.02.2021.
• Thomas, R., Thomas, H. (1994). “The Informal Economy and Local Economics Development Policy’’, Local Goverment Studies-20, 486-501.
• TÜİK, (2021). https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Isgucu-Istatistikleri-Ekim-2020-37485 adresinden ulaşılmıştır. Erişim Tarihi: 06.01.2021.
• Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu, (2021). “Kayıt Dışı İstihdamın Maliyeti’’, http://www.turkis.org.tr/dosya/PDh4fkvu6W36.pdf adresinden ulaşılmıştır. Erişim Tarihi: 05.02.2021.
• Williams, C., Renooy, P. (2013). “Tackling Undeclared Work in 27 EU Member States And Norway: Approaches And Measures Since 2008’’, European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, 1-44.