An Analysis of Value-Added Production and Macroeconomic Performances of the Turkic Countries via DEMATEL and COPRAS Methods

Yıl 2020, Cilt: 28 Sayı: 45, 139 - 164, 30.07.2020

Ahmet Serhat Uludağ , Asiye Öznur Ümit

https://doi.org/10.17233/sosyoekonomi.2020.03.09

Cited By: 10

Öz

In this study, the macroeconomic and value-added production performances of Azerbaijan, Kazakhstan, Turkmenistan, Uzbekistan, and Turkey between 2008 and 2016 are analyzed with DEMATEL and COPRAS methods. The results show that Turkey and Turkmenistan displayed the best macroeconomic and worst value-added production performances, however, Kazakhstan, Uzbekistan, and Azerbaijan are ranked below Turkey and Turkmenistan in terms of macroeconomic performances although they show much better value-added production performances than these two countries. This indicates that Kazakhstan, Uzbekistan, and Azerbaijan cannot utilize their income efficiently, while Turkey and Turkmenistan better utilize their income that they generate through non-production fields of activity.

Anahtar Kelimeler

Value Added Production, Macroeconomics Performance, DEMATEL, COPRAS, Turkic Countries

Türk Dünyası Ülkelerinin Katma Değerli Üretim ve Makroekonomik Performanslarının DEMATEL ve COPRAS Yöntemleriyle Analizi

Öz

Bu araştırmada Azerbaycan, Kazakistan, Türkmenistan, Özbekistan ve Türkiye’nin 2008-2016 dönemindeki makroekonomik ve katma değerli üretim performansları DEMATEL ve COPRAS yöntemleri ile değerlendirilmiştir. Sonuçlar, Türkiye ve Türkmenistan’ın incelenen dönem boyunca en iyi makroekonomik ve en kötü katma değerli üretim performansını sergileyen ülkeler olduğunu; bununla birlikte katma değerli üretim performansları Türkiye ve Türkmenistan’a göre çok daha iyi durumda olan Kazakistan, Özbekistan ve Azerbaycan’ın, makroekonomik performans sıralamasında Türkiye ve Türkmenistan’ın gerisinde kaldıklarını göstermiştir. Bu durum, Kazakistan, Özbekistan ve Azerbaycan’ın elde ettikleri geliri verimli kullanamadıklarını; Türkiye ve Türkmenistan’ın ise üretim dışı faaliyet alanlarından elde ettikleri gelirleri daha verimli kullandıklarına işaret etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Katma Değerli Üretim, Makroekonomik Performans, DEMATEL, COPRAS, Türk Dünyası Ülkeleri

Kaynakça

• AKSAKAL, E. & DAĞDEVİREN, M. (2010), ANP ve DEMATEL Yöntemleri İle Personel Seçimi Problemine Bütünleşik Bir Yaklaşım, Gazi Üni. Müh. Mim. Fak. Der., 25(4), 905-913.
• AKSOY, E., ÖMÜRBEK, N. & KARAATLI, M. (2015), AHP Temelli MULTIMOORA ve COPRAS Yöntemi İle Türkiye Kömür İşletmeleri’nin Performans Değerlendirmesi, Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 33(4), 1-28.
• AKTAŞ, R., DOĞANAY, M.M., GÖKMEN, Y., GAZİBEY, Y. & TÜREN, U. (2015), Sayısal Karar Verme Yöntemleri, İstanbul: Beta Yayınları.
• ALKAN, A., CANBAY, K., AKMAN, G. & ALADAĞ, Z. (2019), Researching Usage of GLOBE Culture Dimensions in Organizational Management by using DEMATEL Method, Sakarya University Journal of Science, 23(2), 282-290.
• AR, İ. M., GÖKŞEN, H. & TUNCER, M.A. (2015), Kablo Sektöründe Tedarikçi Seçimi İçin Bütünleşik DEMATEL-AAS-VIKOR Yönteminin Kullanılması, Ege Akademik Bakış, 15(2), 285-300.
• ASHOURİAN, M. (2012), Evaluating the Rank of Performance of Countries of the Middle East and North Africa with MADM, Journal of Informatics and Mathematical Sciences, 4(3), 285-292.
• AYTAÇ ADALI, E. & TUŞ IŞIK, A. (2016), Air Conditioner Selection Problem with COPRAS and ARAS Methods, Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(2), 124-138.BAĞCI, H. & CABA, N. (2018), Entropi ve Copras Yöntemleri Kullanılarak Menkul Kıymet Yatırım Ortaklıklarının Nakit Düzeylerinin Kıyaslanması, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 7(5), 64-83.
• BÜYÜKÖZKAN, G. & ÖZTÜRKCAN, D. (2010), An integrated analytic approach for Six Sigma Project selection”, Expert Systems with Applications, 37, 5835-5847.CHATTERJEE, P. & CHAKRABORTY, S. (2013), Gear Material Selection using Complex Proportional Assessment and Additive Ratio Assessment-based Approaches: A Comparative Study, International Journal of Materials Science and Engineering, 1(2), 104-111.
• CHATTERJEE, P. & CHAKRABORTY, S. (2014), Flexible manufacturing system selection using preference ranking methods: A comparative Study, International Journal of Industrial Engineering Computations, 5, 315-338.
• ÇAKIN, E. & ÖZDEMİR, A. (2015), Bölgesel Gelişmişlikte Ar-Ge ve İnavasyonun Rolü: Dematel Tabanlı Analitik Ağ Süreci (DANP) ve TOPSIS Yöntemleri İle Bölgelerarası Bir Analiz, Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 30(1), 115-144.
• DAS, M. C., SARKAR, B. & RAY, S. (2012), A frame work to measure relative performance of Indian technical institutions using integrated fuzzy AHP and COPRAS methodology, Socio-Economic Planning Sciences, 46, 230-241.
• DEMİR, A. ve BAKIRCI, F. (2014), OECD Üyesi Ülkelerin Ekonomik Etkinliklerinin Veri Zarflama Analiziyle Ölçümü, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 28(2), 109-132.
• DEMİRELİ, E. ve ÖZDEMİR, A. Y. (2013), Seçilmiş Avrupa Ülkelerinde Makroekonomik Performans Ölçümü: Şans Kısıtlı Veri Zarflama Analizi ile Bir Uygulama, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 37, 303-320.
• DİNÇER, S. E. (2011), Multi-Criteria Analysis of Economic Activity for European Union Member States and Candidate Countries: TOPSIS and WSA Applications, European Journal of Social Sciences, 21(4): 563-572.
• ELEREN, A. ve KARAGÜL, M. (2008), 1986-2006 Türkiye Ekonomisinin Performans Değerlendirmesi, Yönetim ve Ekonomi, 15(1), 1-14.
• EMROUZNEJAD, A. (2003), An Alternative DEA Measure: A Case of OECD Countries. Applied Economics Letters, 10(12), 779-782.
• EYÜBOĞLU, K. (2016), Comparison of Developing Countries’ Macro Performances with AHP and TOPSIS Methods, Çankırı Karatekin Üniversitesi İİBF Dergisi, 6(1), 131-146.
• EYÜBOĞLU, K. (2017), Türk Dünyasında Yer Alan Ülkelerin Makro Performanslarının Karşılaştırılması, Bilig, (83), 331-350.
• GİRAY, S. (2015), Comparing the Effect of Global Crisis 2008 on the Economic Performance of Turkey wıth EU Member States: Factor Analysis and TOPSIS Application, Eurasian Journal of Economics and Finance, 3(1), 1-12.
• GOLANY, B. ve THORE, S. (1997), The Economic and Social Performance of Nations: Efficiency and Returns to Scale, Socio-Economic Planning Sciences, 31(3), 191-204.
• GÖK KISA, A. C. & PERÇİN, S. (2017), Bütünleşik Bulanık DEMATEL-Bulanık VIKOR Yaklaşımının Makine Seçimi Problemine Uygulanması, Journal of Yasar University, 12(48), 249-256.
• GÖKTOLGA, Z., KARAKIŞ, E. & TÜRKAY, H. (2015), Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinin Ekonomik Performanslarının TOPSIS Metodu ile Karşılaştırılması, International Conference on Eurasian Economies, SESSION 6B: Bölgesel Ekonomiler II, 321-329.
• GÜRAN, M. C. & TOSUN, M. U. (2005), Türkiye Ekonomisinin Makro Ekonomik Performansı: 1951-2003 Dönemi İçin Parametrik Olmayan Bir Ölçüm, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 60(4), 89-115.
• GÜRBÜZ, F. & ÇAVDARCI, S. (2018), Geri dönüşüm sektörüne ilişkin sorun alanlarının dematel ve gri dematel yöntemiyle değerlendirilmesi, Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 22(2), 285-301.
• HU, K-H. & TZENG, G-H. (2018), Improving China’s Regional Financial Center Modernization Development Using A New Hybrid MADM Model, Technological and Economic Development of Economy, 24(2), 429-466.
• ARTURAS, K., EDMUNDAS, K. Z., SAULİUS, R., ROMUALDAS, G., ARUNAS, K., PRANAS, M. (2006), Selection of low-e windows in retrotif of public buildings by applying multiple criteria method COPRAS: A Lithuanian case, Energy and Buildings, 38, 454-462.
• KARAATLI, M., ÖMÜRBEK, N., IŞIK, E. & YILMAZ, E. (2016), Performans Değerlemesinde DEMATEL ve Bulanık TOPSIS Uygulaması, Ege Akademik Bakış, 16(1), 49-64.
• KARABULUT, K., ESUNGUR Ş. M. & POLAT, Ö. (2008). Avrupa Birliği Ülkeleri ve Türkiye’nin Ekonomik Performanslarının Karşılaştırılması: Veri Zarflama Analizi, Atatürk Üniversitesi İİBF Dergisi, 22(1), 1-11.
• KARACA, C., ULUTAŞ, A. & EŞGÜNOĞLU, M. (2017), Türkiye’de Optimal Yenilenebilir Enerji Kaynağının COPRAS Yöntemiyle Tespiti ve Yenilenebilir Enerji Yatırımlarının İstihdam Arttırıcı Etkisi, Maliye Dergisi, 172, 111-132.
• KARAOĞLAN, S. & ŞAHİN, S. (2016), DEMATEL ve AHP Yöntemleri İle İşletmelerin Satın Alma Problemine Bütünleşik Bir Yaklaşım, DSLR Kamera Örneği, Journal of Business Research Turk, 8(2), 359-375.
• KARAOĞLAN, S. (2016), DEMATEL ve VIKOR Yöntemleriyle Dış Kaynak Seçimi: Otel İşletmesi Örneği, Akademik Bakış Dergisi, 55, 9-24.
• KİLDİENĖ, S., KAKLAUSKAS, A. & ZAVADSKAS, E. K. (2011), COPRAS based comparative analysis of the European country management capabilities within the construction sector in the time of crisis, Journal of Business Economics and Management, 2, 417-434.
• KOÇAK, A. & DİYADİN, A. (2018), Sanayi 4.0 Geçiş Süreçlerinde Kritik Başarı Faktörlerinin DEMATEL Yöntemi ile Değerlendirilmesi, Ege Akademik Bakış, 18(1), 107-120.
• Konya Ticaret Odası Dış Ticaret Müdürlüğü. (2017), Özbekistan Cumhuriyeti Ülke Raporu. www.kto.org.tr/d/file/ozbekistan-ulke-raporu-2017.pdf (Erişim Tarihi: 13.12.2018).
• KORUCUK, S. (2018), ÇKKV Yöntemleri İle İmalat İşletmelerinde TZY Performans Faktörlerinin Önem Derecelerinin Belirlenmesi ve En İdeal Rekabet Stratejisi Seçimi: Ordu İli Örneği, Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 33(2), 569-593.
• LOVELL, C. A. K. (1995), Measuring the Macroeconomic Performance of the Taiwanese Economy, International Journal of Production Economics, 39(1-2), 165-178.
• MAKHESANA, M.A. (2015), Application of improved complex proportional assessment (COPRAS) method for rapid prototyping system selection, Rapid Prototyping Journal, 21(6), 671-674.
• MERCAN, M. & GÖÇER, İ. (2014), Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinde Hollanda Hastalığı Riski: Ampirik Bir Analiz, Harran Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 32(2), 251-274.
• MOUSAVİ-NASAB, S.H. & SOTOUDEH-ANVARİ, A. (2017), A comprehensive MCDM-based approach using TOPSIS, COPRAS and DEA as an auxiliary tool for material selection problems, Materials and Design, 121: 237-253.
• OECD. (1987), Economic Outlook, (41), Paris: OECD.
• ORGAN, A. & YALÇIN, E. (2016), Performance Evaluation Of Research Assistants By Copras Method, European Scientific Journal, August 2016 /SPECIAL/ edition, 102-109.
• ÖMÜRBEK, N., URMAK A. & EZGİ, D. (2018), FORBES 2000 Listesinde Yer Alan Havacılık Sektöründeki Şirketlerin ENTROPİ, MAUT, COPRAS ve SAW Yöntemleri İle Analizi, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 23(1), 257-278.
• ÖNDER, E. (2015), Economic Performance Evaluation of Fragile 5 Countries after the Great Recession of 2008-2009 using Analytic Network Process and TOPSIS Methods, Journal of Applied Finance & Banking, 5(1), 1-17.
• ÖZDEMİR, Ü. (2016), Bulanık DEMATEL ve Bulanık TOPSIS Yöntemleri Kullanılarak Limanlarda Yaşanan İş Kazalarının İncelenmesi, Journal of ETA Maritime Science, 4(3), 235-247.
• ÖZDEN, Ü. H. (2011), Faktör Analizi ve Veri Zarflama Analizi ile AB’ye Üye ve Seçilmiş bazı Ülkelerin Karşılaştırmalı Analizi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(1), 109-126.
• ÖZDEN, Ü. H. (2012), AB’ye Üye Ülkelerin ve Türkiye’nin Ekonomik Performanslarına göre VIKOR Yöntemi ile Sıralanması, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(21), 455-468.
• PODVEZKO, V. (2011), The Comparative Analysis of MCDA Methods SAW and COPRAS, Inzinerine Ekonomika-Engineering Economics, 22(2), 134-146.
• POPOVİĆ, G., STANUJKİĆ, D. & STOJANOVİĆ, S. (2012), Investment Project Selection By Applying COPRAS Method And Imprecise Data, Serbian Journal of Management, 7(2), 257-269.
• SAKINÇ, S. (2005), Geçiş Ekonomileri ve Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinde Ekonomik Reformlar, Manisa: Emek Matbaacılık ve Yayıncılık San. ve Tic. Ltd. Şti.
• SARI, M. (2004), Dış Borç Yönetimi ve Türkiye Uygulamaları, Uzmanlık Yeterlilik Tezi, Ankara: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü.
• SARIÇALI, G. & KUNDAÇI, N. (2016), AHP ve COPRAS Yöntemleri İle Otel Alternatiflerinin Değerlendirilmesi, International Review of Economics and Management, 4(1), 45-66.
• SHAİK, M.N. & ABUL-KADER, W. (2014), Comprehensive performance measurement and causal-effect decision making model for reverse logistic senterprise, Computers & Industrial Engineering, 68, 87-103.
• The World Bank. World Development Indicators. http://databank.worldbank.org/data/source/world-development-indicators (Erişim Tarihi: 04.12.2018).
• Türkiye Cumhuriyeti Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu. (2012), Azerbaycan Ülke Bülteni 2012, https://www.deik.org.tr/ulke-bultenleri-azerbaycan-ulke-bulteni (Erişim Tarihi: 11.12.2018).
• TZENG, G-H. & HUANG, C-Y. (2012), Combined DEMATEL technique with hybrid MCDM methods for creating the as pired intelligent global manufacturing & logistics systems, Ann. Oper. Res., 197, 159-190.
• UÇAL SARI, İ., ÇAYIR ERVURAL, B. & BOZAT, S. (2017), Sürdürülebilir tedarik zinciri yönetiminde DEMATEL yöntemiyle tedarikçi değerlendirme kriterlerinin incelenmesi ve sağlık sektöründe bir uygulama, Pamukkale Üniv. Müh. Bilim Derg., 23(4), 477-485.
• URFALIOĞLU, F. ve GENÇ, T. (2013), Çok Kriterli Karar Verme Teknikleri ile Türkiye’nin Ekonomik Performansının Avrupa Birliği Üye Ülkeleri ile Karşılaştırılması, Marmara Üniversitesi İ.İ.B. Dergisi, 35(2), 329-360.
• YÜKSEL, M. (2015), Performans Değerlendirmesine Çok Ölçütlü Bütünleşik Bir Yaklaşım, Gazi Üni. Müh. Min. Fak. Der., 30(3), 429-441.
• ZAGORSKAS, J., BURİNSKİENĖ, M., ZAVADSKAS, E. & TURSKIS, Z. (2007), Urbanistic assessment of city compactness on the basis of GIS applying the COPRAS method, EKOLOGIJA, 53, 55-63.
• ZAVADSKAS, E.K., KAKLAUSKAS, A., TURSKIS, Z. & TAMOŠAITIENE, J. (2008), Selection of The Effective Dwelling House Walls by Applying Attributes Values Determined at Intervals, Journal of Civil Engineering and Management, 14(2), 85-93.
• ZAVADSKAS, E.K., KAKLAUSKAS, A. & VILUTIENE, T. (2009), Multicriteria evaluation of apartment blocks maintenance contractors: Lithuanian case study, International Journal of Strategic Property Management, 13(4), 319-338.