Türkiye’de Dolaylı Vergi Yükü ve Dolaylı Vergilerin Artan Oranlılığı

Yıl 2023, Cilt: 31 Sayı: 55, 321 - 346, 31.01.2023

Uğur Akkoç , Selçuk Gemicioğlu , Burça Kızılırmak

https://doi.org/10.17233/sosyoekonomi.2023.01.17

Cited By: 1

Öz

Bu çalışmanın iki ana amacı vardır. Birincisi, Türkiye’de dolaylı vergilerin hanehalkı gelir ve harcamaları içindeki paylarını hesaplamaktır. Diğeri, harcama ve gelir yöntemine göre Katma Değer Vergisi (KDV) ve Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) için artan oranlılığı ölçmektir. Analizler, Türkiye İstatistik Kurumu tarafından derlenen 2004-2019 dönemine ait Hanehalkı Bütçe Araştırmalarından elde edilen veriler kullanılarak gerçekleştirilmiştir. KDV ve ÖTV’nin artan oranlılığı Kakwani artan oranlılık endeksi ile ölçülmüştür. Elde edilen bulgular, harcama yöntemine göre KDV’nin artan oranlı olduğunu gösterirken gelir yöntemine göre azalan oranlı olduğu ortaya çıkmıştır. ÖTV’nin ise her iki yönteme göre de artan oranlı olduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tüketim Eşitsizliği, Hanehalkı Ekonomisi, Dolaylı Vergiler, KDV, Kakwani Artan Oranlılık Endeksi

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Proje Numarası

120K149

Teşekkür

Proje ve bu makalenin hazırlığında desteklerinden ötürü Nursena Küçüksoy, Emre Yığın, Büşra Kaya ve Muhammed Akif Dokumacı’ya teşekkür ederiz.

Indirect Tax Burden and Progressivity of Indirect Taxes in Turkey

Öz

This study has two main aims. The first is calculating the share of indirect taxes in household income and expenditures in Turkey. The second aim is to measure the progressivity of Value Added Tax (VAT) and Special Consumption Tax (SCT) using expenditure and income methods. The analyses were carried out using the data obtained from the Household Budget Surveys for 2004-2019 by the Turkish Statistical Institute. The progressivity of VAT and SCT was measured with the Kakwani progressivity index. The findings show that VAT is progressive according to the expenditure method and regressive according to the income method. The SCT is progressive according to both methods.

Anahtar Kelimeler

Consumption Inequality, Household Economics, Indirect Taxes, VAT, Kakwani Progresivity Index

Proje Numarası

120K149

Kaynakça

• Akıncı, A. & Ö. Özçelik (2018), “Türkiye’de dolaylı vergilerin enflasyon üzerindeki etkisi”, Maliye ve Finans Yazıları, (110), 9-20.
• Albayrak, Ö. (2010), “Redistributive Effects of Indirect Taxes in Turkey 2003”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(1), 123-161.
• Albayrak, Ö. vd. (2016), “Türkiye’de Daha Eşitlikçi Vergi Politikaları İçin Mikrosimülasyon Analizi: 2003-2013”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 71(1), 249-277.
• Anadolu Ajansı (2019), Bakan Dönmez, tedarikçiler programlarına bağlı kalırsa doğal gazda sıkıntı yaşanmayacağını söyledi, <https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/bakan-donmez-tedarikciler-programlarina-bagli-kalirsa-dogal-gazda-sikinti-yasanmayacagini-soyledi/2386887>, 02.02.2022.
• Araujo, A.M.C. (2019), The Distributional Effects of Indirect Taxes in Portugal, <https://run.unl.pt/bitstream/10362/66382/1/Araujo_2019.pdf>, 02.02.2022.
• Atkinson, A.B. et al. (1995), “Income Distribution in OECD Countries”, OECD Social Policy Studies, No. 18, Paris.
• Baldemir, E. (2003), “KDV Oranlarının Gelir Gruplarına Göre Dağılımının Ampirik Analizi”, SDÜ İİBF Dergisi, 8(2), 63-76.
• Bayar, A. vd. (2020), “Türkiye’de Vergilerin Gelir Dağılımı Üzerine Etkileri”, İstanpol İnsani ve Toplumsal Kalkınma Programı Politika Raporu.
• Blundell, R. & I. Preston (1998), “Consumption inequality and income uncertainty”, The Quarterly Journal of Economics, 113(2), 603-640.
• Buhur, S. (2019), “Türkiye’de Dolaylı Vergilerin Yapısının İncelenmesi”, Legal Mali Hukuk Dergisi, 15(173), 1031-1046.
• Caspersen, E. & G. Metcalf (1994), “Is a value added tax regressive? annual versus lifetime incidence measures”, National Tax Journal, 47(4), 731-746.
• Creedy, J. (1998), “Are consumption taxes regressive?”, Australian Economic Review, 31(2), 107-116.
• Çetinkol, G. (2013), “Türk vergi sisteminin Avrupa Birliği vergi sistemine dolaylı vergiler bakımından uyumlaştırılması”, Doktora Tezi, DEÜ Sosyal Bilimleri Enstitüsü.
• Çiçek, U. & K. Uğur (2019), “Türkiye ile AB Ülkelerinin Dolaylı - Dolaysız Vergiler Açısından Karşılaştırması”, SDÜ Vizyoner Dergisi, 10(24), 290-310.
• Decoster, A. (2005), “How Progressive Are Indirect Taxes in Russia?”, Economics of Transition, 13(4), 705-729.
• Decoster, A. et al. (2010), “How Regressive Are Indirect Taxes?”, Journal of Policy Analysis and Management, 29(2), 326-350.
• Gastaldi, F. et al. (2017), “Regressivity-reducing VAT reforms”, International Journal of Microsimulation, 10(1), 39-72.
• Günel, T. (2019), “Türkiye’de dolaylı ve dolaysız vergilerin gelir dağılımına etkisi: Ekonometrik bir uygulama”, Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 14(55), 277-287.
• House of Commons (2021), Annual Report and Accounts 2020-21, <https://www.parliament.uk/globalassets/documents/commons-expenditure/admin-annual-accounts/house-of--commons-administration-annual-report-and-accounts-2020-21.pdf>, 02.02.2022.
• Hyman, D.N. (1999), Public Finance: A Contemporary Application of Theory to Policy, Fort Worth: Dryden Press.
• Institute for Fiscal Studies (2011), “Quantitative analysis of VAT rate structures”, in: Institute for Fiscal Studies, A Retrospective Evaluation of Elements of the EU VAT System (361-443), Report prepared for the European Commission, TAXUD/2010/DE/328, Chapter 9.
• Kakwani, N.C. (1977), “Measurement of Tax Progressivity: An International Comparison”, The Economic Journal, 87(345), 71-80.
• Karabulut, Ş. (2020), “Impact of Indirect Taxes on Income Distribution”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 23(1), 92-100.
• Karanfil, F. & A. Özkaya (2013), “Indirect Taxes, Social Expenditures and Poverty: What Linkage?”, Ege Academic Review, 13(3), 337-350.
• Kargi, V. & T. Yayğır (2016), “Küreselleşme, Vergi Rekabeti ve Türkiye’de Vergi Yükü”, International Journal of Public Finance, 1(1), 1-22.
• Klazar, S. (2008), “Progressiveness of the VAT and excises in the Czech Republic-empirical analysis”, Zagreb International Review of Economics & Business, (1), 99-112.
• Merter, M.E. vd. (2007), “Türk Vergi Sisteminde KDV Uygulaması ve Etkinliğinin Analizi”, Maliye Dergisi, 153(2007), 24-50.
• Meyer, B. & J. Sullivan (2018), When It Comes to Inequality, Consumption Is What Matters, <https://economics21.org/html/when-it-comes-inequality-consumption-what-matters-978.html#:~:text=Consumption%20reflects%20typical%20income%20and,fluctuates%20by%20borrowing%20or%20saving>, 09.11.2019.
• Modigliani, F. & R. Brumberg (1954), “Utility analysis and the consumption function: An interpretation of cross-section data”, in: K. Kurihara (ed.), Post Keynesian Economics (388-436), New Brunswick: Rutgers University Press.
• Murphy, R. (2010), “Is VAT Regressive and If so Why Do the IFS Deny It?”, Tax Research UK, 4.
• Nacar, B. & Y. Karabacak (2022), “Türkiye’de Emek, Sermaye ve Tüketim Üzerindeki Efektif Vergi Yükü: 2006-2019”, Sosyoekonomi, 30(51), 487-510.
• OECD (2013), “Household Consumption”, in: OECD Framework for Statistics on the Distribution of Household Income, Consumption and Wealth, OECD Publishing, Paris.
• OECD/Korea Institute of Public Finance (2014), “The Distributional Effects of Consumption Taxes in Oecd Countries”, Tax Policy Studies, No. 22, OECD Publishing.
• OECD (2021), Revenue Statistics 2021: The Initial Impact of COVID-19 on OECD Tax Revenues, OECD Publishing.
• Özdemir, B. (2009), “Vergi Sistemlerinde Dolaysız Vergilerden Dolaylı Vergilere Kayış ya da Tüketim Vergilerinin Artan Ağırlığı”, Maliye Dergisi, (157), 1-32.
• Slemrod, J. (1996), Tax Progressivity and Income Inequality, Cambridge, UK: Cambridge Univ. Press.
• Soydal, H. & M.L. Yılmaz (2009), “Türkiye’de Dolaylı ve Dolaysız Vergiler ve Ekonomiye Etkileri”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 12(1-2), 295-308.
• Şen-Önal, E. (2006), “Dolaylı vergilerin gelir dağılımı üzerindeki etkileri”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Maliye Anabilim Dalı.
• Thomas, A. (2020), “Reassessing the regressivity of the VAT”, OECD Taxation Working Paper No. 49.
• Thomas, A. (2021), “Reassessing the regressivity of the VAT”, Fiscal Studies, 12290.
• Uğur, A. & E. Kömürcüler (2015), “Türkiye’de Sigara’nın Vergilendirilmesinin Etkinliği”, SDÜ İİBF Dergisi, 20(4), 327-346.
• Yilmaz, H.H. et al. (2019), “Redistribution Effects of Taxes on Expenditure: The Case of Turkey (2002-2013)”, Hacienda Publica Espanola, (230), 11-40.
• Zenginobuz, Ü. vd. (2010), Vergi, Temsiliyet ve Demokrasi İlişkisi Üzerine Türkiye’de Vatandaşların Algıları, (No. 2010/03), Bogazici University, Department of Economics.