Measuring Tax Burden in Türkiye: Structural Equality Model Analysis

Yıl 2024, Cilt: 32 Sayı: 61, 307 - 339, 30.07.2024

Serap Püren , Recep Yücedoğru

https://doi.org/10.17233/sosyoekonomi.2024.03.15

Öz

People in Türkiye often complain about the high tax burden. The study aims to measure the objective tax burden, which can be calculated mathematically, and the subjective tax burden, which is stated to be very difficult to measure in the literature. The study utilised Structural Equation Modelling for this purpose. It concluded that income level and tax payable are effective on objective tax burden. In contrast, tax fairness, complexity, trust in government, and citizenship awareness effectively reduce subjective tax burdens. The study differs from the literature in that the subjective tax burden (58%) is higher than the objective tax burden (25%, 33%). The study makes unique and important contributions to the literature in this context.

Anahtar Kelimeler

Tax Burden, Objective Tax Burden, Subjective Tax Burden, Structural Equation Model (SEM), Smart PLS4

Türkiye’de Vergi Yükü Ölçümü: Yapısal Eşitlik Modeli Analizi

Öz

Türkiye’de bireyler, genellikle vergi yükünün yüksekliğinden şikâyet ederler. Çalışma, matematiksel olarak ölçülebilen objektif vergi yükü ve literatürde ölçülmesinin oldukça zor olduğu ifade edilen subjektif vergi yükünü ölçmeyi amaçlamıştır. Bu amaç doğrultusunda Yapısal Eşitlik Modelinden yararlanılan çalışmada, objektif vergi yükü üzerinde; gelir düzeyi ve ödenecek verginin, subjektif vergi yükü üzerinde ise vergi adaleti, vergi karmaşıklığı, hükümete güven ve vatandaşlık bilincinin etkili olduğu sonucuna varılmıştır. Çalışma, subjektif vergi yükünün (%58) objektif vergi yükünden (%25, %33) yüksek olduğunu ortaya koyması bakımından literatürdeki çalışmalardan ayrılmaktadır. Bu bağlamda çalışma, literatüre özgün ve önemli katkılar sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Vergi Yükü, Objektif Vergi Yükü, Subjektif Vergi Yükü, Yapısal Eşitlik Modeli (YEM), Smart PLS4

Kaynakça

• Akdoğan, A. (2017), Kamu Maliyesi Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş (18.Baskı), Ankara: Gazi Kitabevi.
• Aktan, C.C. & H. Çoban (2006), “Vergileme Ekonomisi ve Vergileme Psikolojisi Perspektiflerinden Vergiye Karşı Tutum ve Davranışları Belirleyen Faktörler”, içinde: C.C. Aktan vd., Vergileme Ekonomisi ve Vergileme Psikolojisi (137-158), Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Aktan, C.C. (2001), Kamu Ekonomisi ve Kamu Maliyesi, İzmir: Anadolu Matbaacılık.
• Alm, J. & B. Torgler, (2006), “ Culture Differences and Tax Morale in the United States and in Europe”, Journal of Economic Psychology, 27(2), 224-246.
• Alm, J. et al. (1998), “Extending the Lessons of Laboratory Experiments on Tax Compliance to Managerial and Decision Economics”, Managerial and Decision Economics, 194(5), 259-275.
• Alptekin, D. (2011), “Toplumsal Aidiyet ve Gençlik: Üniversite Gençliğinin Aidiyeti Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma”, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sosyoloji ABD, Konya.
• Arsan, H.Ü (1975), Vergi Yükü Üzerinde Bir İnceleme, AÜ SBF Yayınları, İkinci Baskı, Ankara.
• Arsan, H.Ü. (1968), 1956’da Türkiye’de Zirai Sektör Üzerindeki Vergi Yükü, <http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/42/384/4089.pdf>. 12.11.2019.
• Arslaner, H. (2018), “Teorik Olarak Vergi Yükü; 1980-2015 Yılları Arasında Türkiye’de Toplam Vergi Yüküne Etki Eden Temel Ekonomik Faktörler”, GUEJISS, Gümüşhane University Electronic Journal of The Institute of Social Sciences, 9(23), 295-316.
• Ayrangöl, Z. vd. (2017), “Erzincan Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Öğrencilerinin Vergi Algılaması ve Bilinci Üzerine Bir İnceleme”, SOBİDER, 4(10), 332-351.
• Bedir, S. vd. (2016), Vergi Mükelleflerinin Vergi Karşısındaki Tutum ve Davranışları TRA1 Örneği, 1. Baskı, Ankara: İmaj Yayınevi.
• Bessard, P. (2009), “Tax burden and individual rights in the OECD: an international comparison”, (Der: Salin Pascal), Institut Constant de Rebecque, 1-20.
• Blum, W.J. & H. Kalven (1973), “The Anatomy of Justice in Taxation”, Law School Publications, (7), 3-34.
• Bobek D.D. et al. (2007), “The Social Norms of Tax Compliance: Evidence from Australia, Singapore, and the United States”, Journal of Business Ethics, (74), 49-64.
• Bryman, A. (2006), “Integrating quantitative and qualitative research: how is it done?”, SAGE Publications London Thousand Oaks, CA, 97-113.
• Bryman, A. (2012), Social Research Methods, Oxford University Press, Fourth Edition, Oxford.
• Cameron R. & P. Miller (2007), “Mixed Method Research: Phoenix of the Paradigm Wars”, 21st Annual Australian & New Zealand Academy of Management (ANZAM) Conference, Sydney, December.
• Cohen, J. (1988), Stafisficalpower analysis for the behavioral sciences, Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum.
• Creswell, J.W. (2017), Research Design Quantitative, Qualitative and Mixed-Methods Approaches, (Çev. S.B. Demir, 4. Baskıdan Çeviri), 3. Baskı, Ankara: Eğiten Kitap Yayıncılık Org.Tic. Ltd.Şti.
• Çataloluk, C. (2008), “Vergi Karşısında Mükelleflerin Tutum ve Davranışları”, The Journal of Selcuk University Social Sciences Institute, (20), 213-228.
• Çiçek, H. (2006), “Psikolojik ve Sosyal Yönden Yükümlülerin Vergiye Karşı Tutum ve Tepkileri”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Maliye ABD., Doktora Tezi, İstanbul.
• Daşdemir, S. (2019), “Vergi Oranları ve Vergi Geliri İlişkisi Açısından Vergi Uyumu: Panel Eşik Regresyon Aanalizi”, Hacettepe Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Demir İ.C. & T. Berksoy (2014), “Politik Vergi Çevrimleri: Türkiye’de Vergi Yükü Üzerinde Politik Etkiler”, 19.Türkiye Maliye Sempozyumu, Uludağ Üniversitesi, Belek-Antalya, 13-532.
• Demir, İ.C. (2013), Türkiye’de Vergi Yükü (Objektif ve Subjektif Yönleriyle), Dora Basım Yayın Dağıtım, Afyonkarahisar.
• Demir, İ.C. (2016), “Katlanılabilir Vergi Yükü ve Belirleyicileri: Türkiye Üzerine Bir Araştırma”, AKÜ İİBF Dergisi, XVIII(2), 79-87.
• DPT (2001), Vergi Özel İhtisas Komisyonu Raporu, T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı.
• Durmuş, B. vd. (2016), Sosyal Bilimlerde SPSS’le Veri Analizi, 6. Baskı, İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş.
• Edizdoğan, N. vd. (2010), Kamu Maliyesi, 11. Baskı, Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Erdem, M. vd. (2017), Kamu Maliyesi, 14. Baskı, Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Falk, R.F. & N.B. Miller (1992), A primer for soft modeling, University of Akron Press.
• Gerger, G.Ç. vd. (2016), “Türkiye’de Mali Müşavirlerin Mükellef Haklarına ve Gelir İdaresine Bakışını Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi”, 24(29), 45-71.
• GİB (2007), Mükellef Hizmetleri Temel Teknikleri Katılımcı Ders Kitabı, Gelir İdaresi Başkanlığı Yayın No: 40.
• Gravelle J.G. & M. Shvedov (2004), “Distribution of the Tax Burden Across Individuals: An Overview”, CRS Report for Congress, Congressional Research Service, 1-29.
• Güler, A. vd. (2015), Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Günay, K. (2007), Türkiye’de Vergi Yükü ve Vergi Kapasitesi Hesaplaması Üzerine Örnek Bir Çalışma, İstanbul.
• Gürdal, T. & H. Yavuz (2017), “Türkiye’deki Vergi Yükünün Gelişimi: 2000 Sonrası Dönem Analizi”, Vergi Raporu, 209, 9-28.
• Hair, J.F. et al. (2014), A Primer on Partial Least Squares Structural Equation Modeling (PLS-SEM), Thousand Oaks, California: SAGE Publication, Inc.
• Hair, J.F. et al. (2021), Partial Least Squares Structural Equation Modeling (PLS-SEM) Using R, A Workbook, Springer.
• Halliday, D. (2013), “Justice and Taxation”, Philosophy Compass, 8(12), 1111-1122.
• Hu, L. & P.M. Bentler (1999), “Cutoff criteria for fit indexes in covariance structure analysis: Conventional criteria versus new alternatives”, Structural Equation Modeling: A Multidisciplinary Journal, 6(1), 1-55.
• Islamiah, K.N. (2015), “The Effect of Taxpayer Awareness, Knowledge, Tax Penalties and Tax Authorities Services on the Tax Compliance: (Survey on the Individual Taxpayer at Jabodetabek ve Bandung)”, Research Journal of Finance and Accounting, 6(2), 104-112.
• Klun, M. (2004), “Compliance Costs for Personal Income Tax in a Transition Country: The Case of Slovenia”, Fiscal Studies, 25(1), 93-104.
• Kotlikoff, L.J. & L.H. Summers (1986), “Tax Incidence”, NBER Working Paper Series.
• Koumpias, A.M. et al. (2020), “Trust in Government Institutions and Tax Morale”, International Center for Public Policy Working Paper, 20-01 February.
• Lamb, M. (2004), “Taxation: An Interdisciplinary Approach to Research, Interdisciplinary”, in: Taxation Research An Introduction, 1st Edition.
• Lee, T.W. et al. (1999), “Qualitative Research in Organizational and Vocational Psychology, 1979-1999”, Journal of Vocational Behavior, 55, 161-187.
• Leonard, H.B. & R.J. Zeckhauser (1986), “Amnesty, Enforcement and Tax Policy”, NBER Working Paper Series, Working Paper No. 2096.
• Machova, K. & I. Zuzana (2012), “The influence of corporate taxation on economic growth: The failure of tax quota?”, Politická Ekonomie, 60(6), 743-763.
• Mahangila, D.N. (2017), “The Impact of Tax Compliance Costs on Tax Compliance Behaviour”, Journal of Tax Administration, 3(1), 57-81.
• McKerchar, M. (2008), “Philosophical Paradigms, Inquiry Strategies and Knowledge Claims: Applying the Principles of Research Design and Conduct to Taxation”, eJournal of Tax Research, 6(1), 5-22.
• Merriam, S.B. (2018), Nitel Araştırma Desen ve Uygulama İçin Bir Rehber, (Çev. S. Turan), Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Tic.Ltd.Şti.
• Metcalf, G.E. & D. Fullerton (2002), “Tax Incidence”, NBER Working Paper Series.
• Morgan, D.L. (2007), “Paradigms Lost and Pragmatism Regained: Methodological Implications of Combining Qualitative and Quantitative Methods”, Journal of Mixed Methods Research, (1), 48-76.
• Mumford, A. (2015), “Tax Complexity, Tax Salience and Tax Politics”, Social & Legal Studies, 24(2), 185-201.
• Murphy, K. (2004), “The Role of Trust in Nurturing Compliance: A Study of Accused Tax Avoiders”, Law and Human Behavior, 28(2), 187-209.
• Mustafayev, R. (2019), “Azerbaycan’da Vergi Yükümlülerinin Vergiyi Algılama ve Tutum Analizi”, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Maliye ABD, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya.
• Nerre, B. (2001), “The Concept of Tax Culture”, Proceedings, Annual Conference on Taxation and Minutes of the Annual Meeting of the National Tax Association, 94, 288-295.
• Nunns, J.R. & B.K. Atrostic (1991), “Measuring Tax Burden: A Historical Perspective”, NBER Chapters in: Fifty Years of Economic Measurement: The Jubilee of the Conference on Research in Income and Wealth (343-420), National Bureau of Economic Research Inc.
• Oats, L. (2012), Taxation: A Fieldwork Research Handbook, Abingdon, Oxon; NewYork, Routledge.
• Oberholzer, R. & E.M. Stack (2014), “Perceptions of taxation: a comparative study of different population groups in South Africa”, Public Relations Review, 40(2), 226-239.
• Oker, N. (1955), Türkiye’de Vergi Yükü, Maliye Tetkik Kurulu Yayımı, Ankara.
• Organ, İ. & B. Yegen (2013), “Vergi Bilinci ve Vergi Ahlakı Oluşumunda Muhasebe Meslek Mensuplarının Rolü: Adana Örneği”, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 27(4), 241-271.
• Pehlivan, O. (2016), Kamu Maliyesi, Trabzon.
• Picharles, J. (1937), “Türkiye Vergi Rejimine Dair Umumi Mütalaalar”, C.i, (1), 13-30.
• Porcano, T.M. (1984), “Distributive Justice and Tax Policy”, The Accounting Review, 59(4), 619-636.
• Püren, S. (2023), “Türkiye’de Objektif ve Subjektif Vergi Yükünün Değerlendirilmesi”, Doktora Tezi, Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Maliye ABD.
• Samuel, H. (1919), “The Taxation of the Various Classes of the People”, Journal of the Royal Statistical Society, 82(2), 143-182.
• Scholz, J.K. (1994), “The Earned Income Tax Credit: Participation, Compliance and Antipoverty Effectiveness”, National Tax Journal, 47(1), 63-87.
• Šimková, N. (2015), “The Hierarchical clustering of tax burden in the EU27”, Journal of Competitiveness, 7(3), 95-109.
• Szarowska, I. (2009), “Theory and practice of tax burden in the European Union”, in: D. Stavárek & P. Vodová (eds.), Proceedings of the 12th International Conference on Finance and Banking (224-234), No. Karviná: Silesian University in Opava.
• Şen, H. & İ. Sağbaş (2017), Vergi Teorisi ve Politikası, 3. Baskı, Ankara: Barış Arıkan Yayınları.
• Taherdoost, H. (2016), “Validity and Reliability of the Research Instrument; How to Test the Validation of a Questionnaire/Survey in a Research”, International Journal of Academic Research in Management (IJARM), 5(3), 28-36.
• Tipton R.S. (1928), “The Colwyn Committee and The Incidence of Income Tax”, The Quarterly Journal of Economics, (42)4, 641-668.
• Torgler, B. & F. Schneider (2004), “Does Culture Influence Tax Morale? Evidence from Different European Countries”, CREMA-Center for Research in Economics, Management and the Arts, Working Paper, (17).
• Torgler, B. (2007), Tax Compliance and Tax Morale, Edward Edgar Publishing Limited Glensanda House Montpellier Parade Cheltenham Glos.
• Tran-N., B. et al. (2000), “Tax Compliance Costs: Research Methodology and Empirical Evidence from Australia”, National Tax Journal, 53(2), 229-252.
• TÜİK Türkiye İstatistik Kurumu (2019), “Hanehalkı Tüketim Harcaması”, TÜİK Veri Portalı, <https://data.tuik.gov.tr/>, 27.02.2023.
• TÜİK Türkiye İstatistik Kurumu (2020), “Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması”, TÜİK Veri Portalı, <https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Income-and-Living-Conditions-Survey>, 15.07.2022.
• Üyümez, M.E. (2016), “Vergi Mevzuatının Karmaşıklığı ve Uzlaşma Yöntemi Bağlamında Vergi Uyumunun Değerlendirilmesi”, Ekonomi Bilimleri Dergisi, 8(1), 75-92.
• Vihanto, M. (2003), “Tax evasion and the psychology of the social contract”, Journal of Socio-Economics, (32), 111-125.
• Wasylenko, M.J. (1997), “Taxation and economic development: the state of the economic literatüre”, New England Economic Review, Mar, 37-52.
• Wenzel, M. (2004), “An analysis of norm processes in tax compliance”, Journal of Economic Psychology, 25(2), 213-228.
• Wise, K. & N. Berger (2010), Understanding Our Tax System: A Primer for Active Citizens, MassBudget.
• Yalçın, E.C. (2022), SmartPLS 3 ile Temel PLS-SEM Analizi ve Uygulama Örneği, 1. Baskı, Bursa: Dora Basım Yayın Dağıtım Ltd. Şti.
• Yunar, M. (1992), “Vergi Yükü ve Türkiye’deki Gelişimi”, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.