MARXIST SIGNS IN A CRIME NOVEL BY HALİDE EDİB ADIVAR: ANALYSIS OF YOLPALAS CİNAYETİ THROUGH MARXIST LITERARY CRITICISM

Yıl 2024, Sayı: Edebiyat Kuramları ve Eleştiri Özel Sayısı, 9 - 25, 31.10.2024

Mesut Kuleli

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.1546609

Öz

The living conditions and culture of a society are reflected in literary works derived from that particular society both in characters and in plot. Literary theory has brought a systematicity in reading and analyzing literary works on the assumption that literary works are holders of ideology, far from being innocent meaning structures, and that we can capture the ideological perspective from the deep meaning in those texts. Various schools of literary criticism have been developed under the umbrealla term of literary theory in order to perceive the ideology in literary works. Marxist literary criticism is among those schools of literary theory that takes Karl Marx's view that the economic situation is an infrastructure while literature is a superstructure depending on this infrastructure. Marxist literary criticism takes its origins from Karl Marx’s historical materialism, which posits that human history is shaped by economic dynamics. Therefore, there should be an ideology of class conflict in literary works originating from the economic situation of a particular society. In Marxist literary criticism, characters in the capitalist and working classes are in a class conflict, and the working class in particular cannot be free actors. Analyzing the power relations between the oppressor (capitalist) and the oppressed (worker) in a literary text will allow the signification of the ideology in the text. In this study, the novel titled Yolpalas Cinayeti by Halide Edib Adıvar is analyzed through Marxist literary criticism. However, it is important to note that generally known for her works about the War of Independence, Halide Edib Adıvar has a political passion for democracy and freedom, and she considers communism as a great threat to freedom and democracy. The reason for the analysis of Marxist signs related to socialism and communism can on no account be tied to the author's tendency to use or avoid these signs deliberately in her works, but rather the characters and events she creates in reflecting the social situation and popular culture in Istanbul of the early 1900s easily lend themselves to finding out the power relations between the oppressor and the oppressed, an already existing social schema in any society. As a result of the analysis, it was found that the exploitation of labor in society first begins in the family, and the capitalist manipulates the labor-time equation of the worker in order to maintain their surplus value.

Anahtar Kelimeler

Marxist literary criticism, literary theory, capitalist, working class, freedom of actors, Halide Edib Adıvar

Halide Edib Adıvar’ın Polisiye Romanında Marksist Göstergeler: Yolpalas Cinayeti’nin Marksist Yazın Eleştirisi Yoluyla Çözümlemesi

Öz

Toplumların yaşam şartları ve kültürü, bu toplum hakkındaki veya bu toplumdan kökenini almış yazınsal eserlere hem karakter hem olay kurgusu bakımından yansımaktadır. Yazınsal eserlerin masum anlam yapılarından oluşmaktan çok öte bir ideoloji taşıyıcısı olduğunu ve derin anlamından ideolojik perspektifi yakalayabileceğimiz önermesiyle edebiyat kuramı, bu eserlerin okunma ve çözümlenme yöntemlerine bir sistem getirmiştir. Yazınsal eserlerdeki ideolojiyi alımlamak için edebiyat kuramı çatısında çeşitli yazınsal eleştiri ekolleri geliştirilmiştir. Marksist yazın eleştirisi, Karl Marx’ın ekonomik durumu bir alt yapı, yazını ise bu alt yapıdan beslenen bir üst yapı olarak ele alan ve tarihsel materyalizm görüşünden kökenini alarak insan tarihinin ekonomik dinamiklerle şekillendiği, yazınsal eserlerde de ekonomik durumdan kaynaklı bir sınıf çatışması ideolojisi olduğunu benimseyen bir edebiyat kuramı ekolüdür. Marksist yazın eleştirisinde, kapitalist ve işçi sınıflara tabi olan karakterler bir sınıf çatışması içindedir ve özellikle işçi sınıf özgür aktörler olamaz. Ezen (kapitalist)-ezilen (işçi) taraflar arasındaki güç ilişkilerinin çözümlenmesi, metindeki ideolojinin alımlanmasını sağlayabilecektir. Bu çalışmada, genellikle Milli Mücadele dönemini anlatan eserleriyle bilinen, siyasi olarak demokrasi ve özgürlük tutkusuna sahip olan, komünizmi özgürlük ve demokrasinin büyük bir tehditi olarak gören Halide Edib Adıvar’ın Yolpalas Cinayeti başlıklı romanı Marksist yazın eleştirisi yoluyla çözümlenmiştir. Sosyalizm ve komünizm ile bağlantılı olan Marksist göstergelerin Halide Edib Adıvar romanında çözümlenmesinin nedeni, yazarın bu göstergeleri kullanma veya kullanmama eğiliminden bağımsız bir şekilde, 1900’lerin başında İstanbul’daki toplumsal durumu ve popüler kültürü yansıtmada kurguladığı karakterlerin ve olayların, toplumda halihazırda bulunan ezen-ezilen güç ilişkilerini ortaya çıkarabilme potansyelidir. Yapılan çözümlemede, toplumdaki emek sömürüsünün önce ailede başladığı, kapitalistin artı değerini sürdürebilmek için işçinin emek-zaman denklemini manipüle ettiği bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Marksist yazın eleştirisi, edebiyat kuramı, kapitalist, işçi, aktörlerin özgürlüğü, Halide Edib Adıvar

Kaynakça

• Adıvar, Halide Edib (2023). Yolpalas Cinayeti (15. Basım). İstanbul: Can Yayınları.
• Ar, Hasibe (2021). Halide Edip Adıvar’ın Hayatı ve Siyasi Kişiliği. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Ayuba, Sulaiman (2022). “A Critical Study of the Karl Marx Theory of Dialectical Materialism”. Career Point International Journal of Research (CPIJR), C.2, S.1, s. 44-50.
• Babayeva, Eşqane (2020). “Halide Edip Adıvar`ın Eserlerinde Savaş İzlenimleri”. Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi (TÜRKLAD), C.4, S.2, s. 263-268.
• Başaran, Burcu ve Beytullah Kaya (2024). Millî Mücadele’de Halide Edip Adıvar’ın Rolü. Çekmece Sosyal Bilimler Dergisi, C.11, S.23, s. 124-138. https://doi.org/10.55483/cekmece.1421578
• Can Yayınları (t.y). Karl Marx. https://www.canyayinlari.com/karl-marx Erişim tarihi: 01.09.2024
• Chinn, Peggy L. ve Charlene Eldridge Wheeler (1985). “Feminism and Nursing”. Nursing Outlook, C.33, S.2, s. 74-77.
• Eagleton, Terry (2003). Literary theory (2. basım). Minnesota: The University of Minnesota Press.
• Eagleton, Terry (2006a). Criticism and Ideology: A Study in Marxist Literary Theory. London & New York: Verso. Eagleton, Terry (2006b). Marxism and Literary Criticism. London: Routledge.
• Edgley, Roy (1990). “Dialectical Materialism”. Marxian Economics. Ed. John Eatwell, Murray Milgate ve Peter
• Newman. London: Palgrave Macmillan. s. 115-120. DOI: 10.1007/978-1-349-20572-1_18
• Engels, Friedrich (1979). Ailenin, Özel Mülkiyetin ve Devletin Kökeni. Kenan Somer (Çev.). Ankara: Sol Yayınları.
• Harvey, David (2014). “Sunuş”. Şükrü Alpagut (Çev.). Karl Marx ve Friedrich Engels, Komünist Manifesto. Nail Satlıgan (Çev.). (2. basım). İstanbul: Yordam Kitap. s. 8-35.
• Kapeliushnikov, R. I. (2021). “Marginalism and Marxism: The First Encounter”. Voprosy Ekonomiki, S. 2. s. 102-132. DOI: 10.32609/0042-8736-2021-2-102-132
• Marx, Karl (2009). Kapital: Ekonomi Politiğin Eleştirisi (Cilt III: Bir Bütün Olarak Kapitalist Üretim Süreci) (6. basım). Alaattin Bilgi (Çev.). Ankara: Sol Yayınları.
• Marx, Karl (2011a). Kapital: Ekonomi Politiğin Eleştirisi (Cilt I: Sermayenin Üretim Süreci) (2. basım). Mehmet Selik ve Nail Satlıgan (Çev.). İstanbul: Yordam Kitap.
• Marx, Karl (2011b). Kapital: Ekonomi Politiğin Eleştirisi (Cilt II: Sermayenin Dolaşım Süreci) (8. basım). Alaattin Bilgi (Çev.). Ankara: Sol Yayınları.
• Marx, Karl ve Friedrich Engels (2013). Alman İdeolojisi. Tonguç Ok ve Olcay Geridönmez (Çev.). (2. basım). İstanbul: Evrensel Basım Yayın.
• Marx, Karl ve Friedrich Engels (2014). Komünist Manifesto. Nail Satlıgan (Çev.). (2. basım). İstanbul: Yordam Kitap.
• Miller, Donald E. (1961). “Troeltsch's Critique of Karl Marx”. Journal for the Scientific Study of Religion, C.1, S.1, s. 117-121.
• Perera, Ayesh (2024, Şubat 13). Criticism of Marxism. Simply Psychology. https://www.simplypsychology.org/criticism-of-marxism.html Erişim tarihi: 01.09.2024.
• Raekstad, Paul (2018). “Human Development and Alienation in the Thought of Karl Marx”. European Journal of Political Theory, C.17, S.3, s. 300-323. DOI: 10.1177/1474885115613735
• Selden, Raman, Peter Widdowson ve Peter Brooker (2005). A Reader’s Guide to Literary Theory (5. basım). London: Pearson.
• Tarhan, Belgin (2020). “Üç Devirde Bir Muhalif: Halide Edip Adıvar’ın Perspektifinden Türkiye’de Siyasi İktidar(lar) ve Demokrasi Sorunu”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, C.75, S.2, s. 391-408. DOI: 10.33630/ausbf.677416
• Tuna, Didem (2019). Orwell’in Hayvan Çiftliği’nde Metinlerarasılık ve Çoğul Okuma Eksenleri. Konya: Eğitim Yayınevi.
• Uluç, Mehmet Ali (2020). “Karl Marx ve Yabancılaşma: Sosyolojik Bir Analiz”. Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, C.2, S.1, s. 26-38.
• Ünalan, Duygu ve Ömer Özer (2018). “Millî Mücadele Dönemi Yazarlarından Halide Edip Adıvar, Reşat Nuri Güntekin ve Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun Romanlarının Popüler Kültür İçerik Özellikleri Bağlamında İncelenmesi”. Folklor/Edebiyat, C.24, S.95, s. 261-278. DOI: 10.22559/folklor.273
• Wolff, Jonathan ve David Leopold (2021, Aralık 21). Karl Marx. Stanford Encyclopedia of Philosophy. https://leibniz.stanford.edu/friends/preview/marx/ Erişim tarihi: 02.09.2024