Ankara-Çamlıdere Peçenek Mosque

Yıl 2019, Cilt: 28 Sayı: 2, 325 - 355, 06.11.2019

Murat Çerkez

https://doi.org/10.29135/std.583619

Cited By: 1

Öz

According to the current administrative division, Peçenek is a neighborhood of the Çamlıdere District of Ankara. It is located approximately 72 km northwest of Ankara. There are Yoncatepe in the north, Gümele in the south, İnceöz in the east and Yılanlı neighborhoods in the west. Although there are many and different types of architectural works in the region, which has begun to develop with the placement of Oguz Turkmen tribes in Ankara and its environs, it is understood that they have not been studied sufficiently. One of them is Peçenek Mosque. In fact, the work has a dome-covered main space and a second unit covered with a mirrored vault, which is connected to the north by a pointed arch opening and a three-domed colonnade of equal size. The minaret is a cylindrical body placed on the western facade that separates the mass of the harim and the last congregation. Although the facades and pulleys are not uniform, they exhibit an alternating masonry of stone and brick, which are obtained by placing them in alternate rows. Although not considered rich in ornamentation, the small bird houses on the façades and the ibrik depictions in the minaret door arch are important elements of the building. Although it does not have an inscription of its construction, it can be dated to the beginning of the 15th century by means of plan, material, masonry and other architectural features. The work will be presented in detail in all aspects of our work, and its place and importance in Anatolian Turkish architecture will be determined by comparing it with similar structures.

Anahtar Kelimeler

Camlıdere, Ottoman Architecture, Religious Architecture, mosque, pecenek

Ankara-Çamlıdere Peçenek Camisi

Öz

Peçenek, mevcut idarî bölünmeye göre Ankara İli Çamlıdere İlçesi’ne bağlı bir mahalle konumundadır. Ankara şehir merkezinin yaklaşık 72 km kuzeybatısında yer alır. Kuzeyinde Yoncatepe, Güneyinde Gümele, Doğusunda İnceöz, Batısında Yılanlı Mahalleleri bulunmaktadır. Oğuz Türkmen boylarının Ankara ve çevresine yerleştirilmesi ile gelişmeye başlayan bölgede çok sayıda ve farklı türde mimari eserin mevcudiyeti belirlenebilmekle birlikte, yeteri kadar incelenip değerlendirilmedikleri de anlaşılmaktadır. Bunlardan birisi de Peçenek Camii’dir. Eser, aslında kare planlı kubbe örtülü bir ana mekân ile bunun kuzeyinde sivri kemer açıklığı ile birbirine irtibatlanan aynalı tonoz örtülü ikinci bir ünite ve eş büyüklükte üç kubbeli revaktan müteşekkil bir son cemaat yerine sahiptir. Minaresi de batı cephede harim kütlesi ile son cemaat yerini birbirinden ayırır nitelikte yerleştirilmiş silindirik gövdeli bir unsurdur. Cepheler ve kasnaklar muntazam olmasa da taş ve tuğlanın alternatif sıralar halinde yerleştirilmesi ile elde edilmiş almaşık duvar örgüsünü sergiler. Süsleme bakımından zengin sayılmasa da cephelerde görülen küçük kuş evleri ve minare kapısı kemerindeki ibrik tasvirleri yapıya önem katan unsurlardır. İnşasına ait kitabesi bulunmamakla birlikte plan, malzeme, duvar örgüsü ve diğer mimari özelliklerinden hareketle 15. yüzyıl başlarına tarihlendirebileceğimiz yapı, özellikle kubbe örtülü harim mekânını kuzeye doğru genişletme çabalarının bir ürünü olarak dikkat çekmektedir. Eser, çalışmamızda bütün yönleri bakımından ayrıntılı bir şekilde tanıtılacak ve benzer yapılarla mukayese edilerek Anadolu Türk mimarisi içerisindeki yeri ve önemi belirlenecektir.

Anahtar Kelimeler

Çamlıdere, Peçenek, Cami, Osmanlı Mimarisi, Dini Mimari

Kaynakça

• Acun, H. (1999). Manisa’da Türk Devri Yapıları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Acun, H. (2016). Tüm Yönleri İle Çapanoğulları ve Eserleri. İstanbul: TBMM Milli Saraylar Yayını.
• Akpınarlı, H. F. ve Özdemir, H. A. (2016), “Konya-Lâdik Halılarındaki Motiflerin İncelenmesi”. İDİL, 5(23), 955-982.
• Arslan, A. S. (2018). Kayseri Zamantı Irmağı Çevresindeki Bezemeli Mezar Taşları. Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Aslanapa, O. (1986). Osmanlı Devri Mimarisî. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Aslanapa, O. (2013). Edirne’de Osmanlı Devri Âbideleri. İstanbul: Edirne Valiliği Kültür Yayınları.
• Ayverdi, E. H. (1966). İstanbul Mi’mârî Çağının Menşe’i, Osmanlı Mi’mârîsinin İlk Devri 630-805 (1230-1402) I. İstanbul.
• Ayverdi, E. H. (1972). Osmanlı Mi’mârîsinde Çelebi ve II. Sultan Murad Devri 806-855 (1403-1451) II. İstanbul.
• Bakır, B. (2003). Mimaride Rönesans ve Barok Osmanlı Başkenti İstanbul’da Etkileri. Ankara: Nobel Basımevi.
• Barışta, H. Ö. (1994). “Kuş Evleri”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. (C.5, 133-134). İstanbul: Kültür Bakanlığı-Tarih Vakfı.
• Barışta, H. Ö. (1996), “Anadolu’da Bazı Kuşevleri”. Aslanapa Armağanı, Armağan Dizisi, I, 29-36.
• Barışta, H. Ö. (2000). Osmanlı İmparatorluğu Dönemi İstanbul’undan Kuşevleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Batur, A. (1970), “Osmanlı Camilerinde Almaşık Duvar Üzerine”. Anadolu Sanat Araştırmaları, 2, 135-216.
• Batur, S. (1988), “Bir Geç Osmanlı Yapısı Üsküdar’da Selimiye Camisi”. Ord. Prof. İsmail Hakkı Uzunçarşılı’ya Armağan, 375-396.
• Bayrakal, S. (2001). Edirne’deki Tek Kubbeli Camiler. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Bayram, F. (1994). Amasya’nın Gümüşhacıköy İlçesi ve Gümüş Nahiyesindeki Türk Devri Mimarlık Eserleri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Ankara.
• Bilici, K. (1991). Kastamonu’da Türk Devri Mimarisi ve Şehir Dokusunun Gelişimi 18. Yüzyıl Sonuna Kadar, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Ankara.
• Çal, H. (1994), “Zile Ulu Camisi”. Sanat Tarihi Dergisi, VII, 27-52.
• Çal, H. (2011), “Erzincan Çayırlı İlçesi Mezarlarında Kuş Motifi”. Millî Folklor, 89(23), 220-239.
• Çerkez, M. (1997), “Ayaş Yunak ve Çeşmeleri”. Ayaş ve Çevresi Kültür-Sanat Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (2-3 Mayıs 1997), 199-233, Ayaş: Ayaş Belediyesi Yayınları.
• Çerkez, M. (2005). Merzifon’da Türk Devri Mimari Eserleri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Ankara.
• Çerkez, M. (2005), “İnebolu Çeşmeleri”. Erdem, 15 (43), 145-183.
• Çetin, Y. (2015), “Ağrı Mezar Taşlarında Form ve Bezeme Unsurları”. The Journal of Academic Social Science Studies, 40 (I), 87-105.
• Deniz, B. (1984), “Kırşehir Halıları”. Arkeoloji-Sanat Tarihi Dergisi, III, 25-81.
• Elpe, E. (2011). Osmanlı Dönemi Bursa Yapılarında Malzeme, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı, İzmir.
• Erdoğan, A. (2007). Adım Adım Ankara, Ankara: Ankara Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Erken, S. (1983). Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler I. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Ersoy, B. (1992), “Edirne Şah Melek Camii’nin Tanıtımı ve Mimari Özellikleri Hakkında Düşünceler”. Arkeoloji-Sanat Tarihi Dergisi, VI, 47-61.
• Gündoğdu, H. (2006), “Nahçıvan’dan Figürlü Bir Mezar Taşının Düşündürdükleri”. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 16, 49-57.
• Karaçay, Ç. (2018), Lâdik Seccade Halılarında Mihrap Özelliklerinin İncelenmesi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 55, 106-118.
• Karasu, G. (2006). Afyon Çeşmeleri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Ankara.
• Karpuz, H. (1989). Şebinkarahisar. Ankara.
• Köken, T. Çamlıdere İlçesi Tarihi ve Arkeolojisi, www.academia.edu/9872058, E.T.23.02.2019.
• Kuran, A. (1964). İlk Devir Osmanlı Mimarisinde Cami. Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi.
• Kuran, A. (1968). The Mosque in Early Ottoman Architecture. Chicago.
• Kuyulu, İ. (1992). Kara Osman-Oğlu Ailesine Ait Mimari Eserler. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Örnek, S. V. (1979). Anadolu Folklorunda Ölüm. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Özkul, N. (1997), “Gölmarmara Halime Hatun Külliyesi”. Türk Etnografya Dergisi, XX, 131-162.
• Özkul, N. (2013). “Gölmarmara İlçesi”. Manisa İlçeleri Türk Kültür Varlıkları Envanteri (Ed: H. Acun), 66-80, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Özyurt, A. & Özdemir, İ. (2017). Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı Döneminde Çamlıdere. Ankara.
• Sözen, M. vd. (1975). Türk Mimarisinin Gelişimi ve Mimar Sinan. İstanbul.
• Şener, D. (2011). XVIII. ve XIX. Yüzyıllarda Anadolu Duvar Resimleri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Ankara.
• Şener, Y. S. (1997), “XIV. Yüzyıl Bursa Yapılarında Erken Osmanlı Duvar Örgüsü”. Türk Etnografya Dergisi, XX, Ankara, 193-249.
• Tali, Ş. (2014), “Giresun Yağlıdere Tekke Köyü Cami Kalem İşi Bezemeleri”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(31), 489-497.
• Topkaraoğlu, N. (1991), “Çankırı Merkez ve İlçelerinde Yapılan Eski Eser Tesbit Çalışmaları 3”. VIII. Vakıf Haftası Kitabı, 153-164.
• Yavuz, M. (2014), “Sürmene-Gültepe Köyü Yukarı Kefeli Mahallesi Camii ve Şadırvanı”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(31), 498-515.
• Yüksel İ. A. (1993). Bolu Yıldırım Bayezid Külliyesi Hamamlar ve İmaret Camii. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• http://www.trakyagezi.com/corlunun-tarihi-cesmeleri/ (E.T.24.02.2019).