Trabzon Ayasofya Kilisesi Bahçesi’nde Bulunan Figürlü Bir Mezar Anıtı

Yıl 2021, Cilt: 30 Sayı: 2, 931 - 943, 20.12.2021

Selda Alp

https://doi.org/10.29135/std.826590

Öz

Bu yazı, günümüzde Trabzon Ayasofya Kilisesi bahçesinde yer alan ve 19. yüzyıl sonlarında dört yüzünde çocuk kabartmaları bulunan bir mezar anıtını konu almaktadır. Üç bloktan oluştuğu anlaşılan mezar anıtının; kareye yakın dikdörtgen formlu kaidesi ve kabartmalar içeren dikdörtgen gövdesi birlikte sergilenirken, anıta ait olması muhtemel tepelik kilise bahçesinde başka bir yere taşınmıştır. Mezar anıtı herhangi bir yazıt taşımadığından mezarın sahibinin kimliği, mezarı yaptıran ailenin etnik kökeni ve sanatçısı bilinmemektedir. Benzer şekilde günümüzde kentteki gayrimüslim mezarlıkları tamamen kaybolduğundan ve herhangi bir kayıt olmadığından mezar anıtının hangi mezarlıktan getirildiği belirlenememiştir. Mezar anıtının Toskana Bölgesinden çıkarılan Carrara mermerinden yapılmış olması ve 19. yüzyıl İtalya örnekleri ile yakın form benzerlikleri taşıması, Avrupalı bir heykeltıraş tarafından yapılmış olduğunu ve Trabzon’a getirtildiğini düşündürmektedir. Mezar anıtı üzerindeki kabartmalarda çocuk figürlerinin ellerinde tuttuğu oyuncak ve eşyalar İtalyan mezarlıklarında yapılmış örnekleri akla getirmektedir. Çocuk kabartmalarında figürlerin üzerindeki giysiler dönemin Trabzonlu ailelerinin giydiği kıyafetlerden oldukça farklı, daha çok Avrupaî tarzdadır. Mezar anıtı, Trabzon kentinde 19. yüzyıldan günümüze gelebilmiş tek figürlü örnek olması açısından önemli bir yere sahiptir. Trabzon Ayasofya Kilisesi bahçesinde tespit edilen mezar anıtı daha sonradan tespit edilecek 19. yüzyıl mezar anıtlarına öncü bir çalışma olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Trabzon, heykeltıraşlık, Trabzon, 19. yüzyıl, gayrimüslim, mezar anıtları, heykeltıraşlık

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

A Figured Grave Monument in the Courtyard of Hagia Sophia Church in Trabzon

Öz

This article is about a late 19th century tomb monument in the courtyard of Trabzon Hagia Sophia Church with child reliefs on its four sides. The monument is formed from three blocks and while its almost square rectangular pedestal and the body containing reliefs in the same form are exhibited together, the possible capital of the monument has been moved to another place in the church courtyard. Since the grave monument does not have any inscriptions, the identity of the owner of the tomb, the ethnic origin of the family who built the grave and the artist are unknown. Similarly, since the non-Muslim cemeteries in the city are completely lost today and there is no surviving record of them, it could not be determined from which cemetery it was brought. The fact that the tomb monument is made of Carrara marble extracted from Tuscany and has close similarities with the 19th century Italian samples suggests that it was made by a European sculptor and was brought to Trabzon. The objects and the toys held by the figures of children on the reliefs and their similarities with the examples in Italian graveyards also suggest Italian origin of the monument.
On the first side of the monument, a girl holding a flower is embroidered standing on a rectangular platform and from the front. The round collar dress on this female figure is animated with draperies starting from the chest. The dress is cut with a belt at waist, and the skirt is designed with a shirring down to the knee. Her feet are bare. Her round face, long and wavy hair is lowered down to her chest.
On the second side of the grave monument, the left foot of the male figure is depicted with a hula-hoop behind him, while his right foot is bent toward. The legs of the trousers on the figure are curled and rolled up to the knees. Once again, his feet are bare. He is wearing a draped long-sleeved sailor shirt. Round collar underwear is seen inside the shirt collar. His short and wavy hair is fluffy. Facial features have been erased. On the third side of the monument, a sitting nude boy is depicted. Sitting cross-legged, the child figure puts his right hand on his right leg and leaned his left hand against his chain. Even though most of his face is broken, the downward movements of his head show us that he is depicted with a thoughtful and sad expression. The pillow on which the figure is sitting, is quite swollen and rounded at the corners, adorned with a cord in the middle. There is a sling in the hands of the boy relief depicted on the fourth side. While the traces of the slingshot he was holding in his right hand can be seen, the broken left hand is probably holding a stone. The round neck sleeveless outfit is enlivened with drapes and is terminated on the knees.
The clothing of the figures of children seen on the reliefs follows European style and it is quite different from the clothes worn by the families living in Trabzon in this period. This monument is the only figured example surviving from the 19th century in Trabzon. This example recorded in Trabzon Church of Hagia Sophia, will be pioneering for the identification of other 19th century tomb monuments.

Anahtar Kelimeler

Trabzon, Trabzon, 19th century, non-Muslim, grave monument, sculpture

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Alp, S. (2015). İstanbul ve İzmir’deki Ermeni, Rum ve Levanten Mezarlıklarında Bulunan Figürlü Mezarlar. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi.
• Alp, S. (2017). İstanbul’un Sessiz Tanıkları: Feriköy Latin Katolik Mezarlığı Heykelleri. İstanbul Araştırmaları Yıllığı, No. 6, 2017 Aralık, İstanbul, Suna ve İnan Kıraç Vakfı İstanbul Araştırmaları Enstitüsü, 177-192.
• Alp, S. & Marmara, R. (2017). İstanbul Saint Esprıt Kilisesi Kriptası’ndaki Duvar Resimli Bir Mezar Şapeli. Osmanlı Dünyasında Kültürel Karşılaşmalar ve Sanatsal Yansımaları. (29-35), (Ed.: A. Pelin Şahin Tekinalp, M. Fatih Müderrisoğlu, Ü. Anaç), Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
• Baskıcı, M. (2012). XIX. Yüzyılda Trabzon Limanı: Yükseliş ve Gerileyiş. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt 67, No. 3, 33-56.
• Berresford, S. (2004). Italian Memorial Sculpture 1820-1940. Singapore: Frances Lincoln Limited.
• Berresford, S. (2007). Carrara e il mercato della scultura. İtalya: Federico Motta Editore.
• Birinci Tarih Boyunca Karadeniz Tarihi Bildirileri (13-17 Ekim 1986). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayını, Samsun, 97-131.
• Bryer, A. & Winfield, D. (2020). Karadeniz’in Orta Çağ Dönemi Eserleri ve Topografyası, (Çev. İsmail Köse), Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Kurumu.
• Demircioğlu, İ. H. (2001). İngiliz Konsolosu Palgreve’e Göre 1868’de Trabzon Konsoloslukları. Trabzon ve Çevresi Uluslararası Tarih-Dil-Edebiyat Sempozyumu.3-5 Mayıs 2001, Trabzon İl Kültür Müdürlüğü Yayınları, 2001, 487-492.
• Eldem, E. (2017). Scanning The Ottoman Black Sea in 1900 through the Revue commerciale du Levant. The Economic and Social Develepment of The Port-Cıtıes of The Southern Black Sea Coast and Hınterland, Late 18 th-Beginnig of The 20 th Century. (Ed. Edhem Eldem, Sophia Laiou, Vangelis Kechriotis), Corfu: Black Sea Project Working Papers vol. V), 83-108.
• European Cemeteries Route [2010]. Hands of Madness. European Cemeteries Route - Association of Significant Cemeteries in Europe. URL: https://cemeteriesroute.eu/projects/stories/hands-of-madness.aspx (E.T.: 20.04.2020.)
• Ferguson, G. (1954). Signs & Symbols in Christian Art. London. Oxford University Press.
• Gürman, T. & Fıtton Brown, S. (2013). İzmir-Buca All Saints British Protestant Church Atriumunda Yer Alan Mezar Taşları ve Lahitler. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Kütükoğlu, M. S. (1998). XIX Yüzyılda Trabzon Ticareti. Ondokuz Mayıs Eğitim Fakültesi
• Matossian, B. Der, (2009). The Pontıc Armenian Communities in The Nineteenth Century. Armenian Pontus: the Trebizond-Black Sea Communities. (Ed. Richard G. Hovannisian), California: Mazda Publishers, 217-244.
• Millet, G. (1893). Minthrion Tepesi’nden (Boztepe) Trabzon Manzarası. Collection Chrétienne et Byzantine / Photothéque Gabriel Millet, EPHE.
• Nemlioğlu, C. (2008). Trabzon’un Abidevi Eserlerinden Kostaki Köşkü. İstanbul: Nöbetçi Yayınevi.
• Öksüz, H., (2014). 20. Yüzyıl Başlarında Trabzon Toplumsal Tarih Yazıları. Trabzon, Serander Yayınevi.
• PontosWorld [2021]. Konstantinos Theofylaktos. URL: http://pontosworld.com/index.php/pontus/history/biographies/138-theofylaktos-konstantinos. (E.T.: 20.10.2021]
• Stott, A. (2008). The Baby in a Half-Shell: A Case Study in Child Memorial Art of The Late Nineteenth Century, Nineteenth Century Art Wordwide 7, no.2.
• Synder, E. M. (1992). Innocents in a Wordly Word: Victorian Children’s Gravemarkers. Cemeteries Gravemarkers. (Ed. Richard E Meyer), Utah, Utah State University Press, 11-29.
• Şarlak, E. (2005). İstanbul’daki Hıristiyan Mezarlıklarında Mimarlık ve Sanat. İstanbul, Derin yayınları.
• Trabzon Müze Müdürlüğü. [2015]. Trabzon Müzesi. URL: http://www.kulturvarliklari.gov.tr/TR,44143/trabzon-muze-mudurlugu.html [E.T.: 20.10.2015.)
• Ülkü (2005). Mersin & Konstantinos Mavrommatis’in Mezar Anıtı. Tarih İçinde Mersin Kolokyum II, s.96-104, Mersin, Türkiye.
• Üner, T. A. (1994). Trabzon. Doğu Akdeniz’de Liman Kentleri 1800-1914. (Ed. Ç. Keyder, Y. E. Özveren, D. Quataert), İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 45-71.
• Üner, T. (1982). Trade Merchants in Nineteenth-Century Trabzon: Elements of Ethnic Conflict. Christians and Jews in the Ottoman Empire: The Fuctionings of a Plural Society, Benjamin Braude ve Bernard Lewis (Ed), Newyork:Holmes and Meier Publishers, Vol.1, 287-318.
• Wagner & Debes. (1914). Trapezunt (Trabzon, Trebizond) City Map [scale 1:30,000], Leipzig. URL: https://www.discusmedia.com/maps/turkish_city_maps/5607/ (E.T.: 01.10.2020.)
• Yılmaz, Ö. (2014). Victor Fontanier’nin Trabzon Konsolosluğu (1830-1832). OTAM. 35/Bahar, 153-195.
• Yılmaz, Ö. (2016). Trabzon Ermenileri Arasında Protestanlığın Yayılması ve Etkileri, I. Uluslararası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat Sempozyumu, İstanbul: Değişim Yayınları, 1233-1247.