SİLVAN ŞEHRİNİN KURULUŞU, GELİŞMESİ ve FONKSİYONLARI

Yıl 2018, Cilt: 6 Sayı: 11, 64 - 96, 30.06.2018

Adnan Alkan , Kenan Arınç

Öz

Diyarbakır
Havzası’nın kuzeyini kuşatan kenar kıvrımlarının eteğinde ve onun önünde uzanan
bir düzlük üzerine kurulmuş olan Silvan şehri, aynı adı taşıyan ilçenin merkezi
olup 836 m. yükseltisinde yer alır. Silvan şehri esasen Güneydoğu Torosların
güney eteklerinden güneye, yani plato yüzeylerine doğru uzanmaktadır. Şehir, topografyaya
uygun olarak kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda gelişim göstermektedir. Günümüzde
ise şehir, Diyarbakır yönüne doğru hızlı bir gelişim içerisinde olup oval bir
yerleşme formuna benzemeye başlamaktadır. Silvan şehri, sahip olduğu elverişli
konumu, uygun klimatik ve edafik şartları ve zengin su kaynakları sayesinde
eskiden beri yerleşmeye sahne olmuş ve insanları kendine çekmeyi başarmıştır.
Silvan’da yerleşme tarihinin MÖ 4000’li yıllara kadar dayandığı tahmin
edilmekte ve sahip olduğu maddi kültür belgelerinden de anlaşılacağı üzere,
birçok kültüre ev sahipliği yaptığı bilinmektedir. Silvan, geçmişte çok önemli
siyasi ve ekonomik fonksiyonlar üstlenmiş, köklü bir yerleşim birimidir. Türkiye
Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla birlikte Silvan, Diyarbakır iline bağlı bir
ilçenin merkezi olmuştur. Cumhuriyet’in ilk devresinde, 1927 yılında yapılan
nüfus sayımında şehir 2605 kişilik bir nüfusa sahipti. Günümüzde ise Silvan,
44324 kişilik nüfusu ile küçük bir şehir görünümündedir. Bu çalışmada arşiv ve
arazi incelemeleri yapılarak Silvan şehrinin kuruluş ve gelişme evreleri tarihi
coğrafya perspektifiyle değerlendirilmiştir. Çalışmanın başlıca amacı ise,
Silvan şehrinin kuruluşu, gelişmesi ve yerleşmenin sürekliliğini sağlayan
coğrafi faktörleri inceleyerek, şehrin günümüzdeki yapısı ve fonksiyonlarını
analizi etmektir.

Anahtar Kelimeler

Silvan Şehri, Kuruluşu, Gelişimi, Fonksiyonları

Kaynakça

• Akbal F. (1951), “1831 Tarihinde Osmanlı İmparatorluğunda İdari Taksimat”, Belleten, Cilt.15, Ankara, S.s. 617-629.
• Akgündüz M. (2004), “Artuklular Zamanında Diyarbakır’da İlmi Faaliyetler”, I. Uluslararası Oğuzlardan Osmanlıya Diyarbakır Sempozyumu, 20-22 Mayıs 2004, Bildiriler, Diyarbakır.
• Alaeddinoğlu F. (2010), “Batman Şehri, Fonksiyonel Özellikleri ve Başlıca Sorunları”, Doğu Coğrafya Dergisi, Cilt, 15(24), S.s. 19-42.
• Arınç K. (2001), Tatvan Şehri: Kuruluşu, Gelişmesi ve Fonksiyonları, Erzurum, Atatürk Üniv. Yayınları No:925, Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları No:99.
• Belazuri, (2013), Futuhu’l-Buldan, (Çev. M. Fayda), İstanbul: Siyer Yayınları.
• Beysanoğlu Ş. (1998), Anıtlar ve Kitabeleri İle Diyarbakır Tarihi, Ankara, Diyarbakır’ı Tanıtma Yayınları, Cilt:I.
• Beysanoğlu Ş. (1963), Bütün Cepheleriyle Diyarbakır, Diyarbakır, Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası Yayını No:3.
• BOA, Y. PRK.DH-6/59 , 21 M 1309/ 27 Ağustos 1891.
• BOA, İ.ŞD ( İradeler Şura-yı Devlet)-118/7086, 15 L 1309/12 Mayıs 1892
• BOA, DH.MKT-73/8 , 1309/1891-1892.
• Butler, (1845), The Lives of the Fathers, Martyrs, and Other Principal Saints, (Babalar, Şehitler, ve Diğer Baş Azizin Hayatı), Dublin.
• Çevik A. (2002), XI-XIII. Yüzyıllarda Diyar-ı Bekr Bölgesi Tarihi, (Basılmamış Doktora Tezi), Marmara Üniv. Türkiyat Araş. Enst., İstanbul.
• Darkot B. (1997), ‘Meyyafarikin’, İslâm Ansiklopedisi, Cilt: VIII, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Eskişehir.
• Darkot B. (1961), “Türkiye’nin İdari Coğrafyası Üzerine Düşünceler”, İstanbul Üniv. Coğrafya Enst. Der, Cilt, 6 (12), S.s. 35-46.
• Emiroğlu M.(1975), “Türkiye’nin Coğrafi Bölgelerine Göre Şehir Yerleşmeleri ve Şehirli Nüfus”, Ankara Üniv., DTCF, Coğrafya Araştırmaları Dergisi, Sayı:7, S.s.127-128.
• Evliya Çelebi, (1314), Seyahatname-IV, İstanbul, Dersaadet İkdam Matbaası.
• İbn Havkal, Kitabü’l Süretü’l Arz, (Çev. M.J.de Goeje), Beyrut.
• İbn Kesir, (1995), El-Bidaye ve’n-Nihaye, (Trk. tr. Mehmet Keskin), Büyük İslâm Tarihi İbn Kesir, İstanbul.
• İbn Şeddad,(1978), El-Alaku’l-Hatira Fi ZikrÜmerai-Şam ve’l Cezire, (Neş. Y. Abbare), III/I, Sayı:271-272. Dımaşk.
• İbnü’l Esir, (1987) El-Kamil Fi’t-Tarih, (Çev. Abdülkerim Özaydın), İstanbul, Bahar Yayınları, Cilt:IX.
• İbnü’l-Ezrak, (1992), Ahmed B. Yusuf B. Ali, Meyyafarikin ve Amid Tarihi Artuklular Kısmı, (Çev. Ahmet Sarvan), Erzurum, Atatürk Üniv. Fen-Edebiyat Fak. Yay.
• İbn Said El Mağribi, (1970), Kitabü’l-Coğrafya, (Neş. İ. El-Arabi), Beyrut.
• İstahri, Kitabu’l-Mesalikve’l Memalik, (Çev. M. J. De Goeje), Beyrut.
• Korkusuz, M. Ş. (2003), Seyahatnamelerde Diyarbekir, İstanbul: Kent Yayınları.
• Makdisi,(1987), Ahsenü’t-Tekasim Fi Ma’rifeti’l-Ekalim, Beyrut.
• Mar İğnetius Aprham 1. Barsaum, (1943), Kitabü’l Lü’lü’ül Mensür Fi Tarihül Ulüm ve’l-Adabüs Süryaniyye, Humus.
• Minorsky V.(1997), ‘Meyyafarikin Maddesi’, İslâm Ansiklopedisi, Cilt:8. Eskişehir.
• Moltke H, V. (1999), Moltke’nin Türkiye Mektupları, (Çev. Hayrullah Örs), İstanbul, Remzi Kitabevi.
• Niayiş Ü. (2004), “Diyarbekir’e Damga Vuran Türkmenler, Akkoyunlu Kültür ve Medeniyetine Bir Bakış”, I. Uluslararası Oğuzlardan Osmanlıya Diyarbakır Sempozyumu, 20-22 Mayıs 2004, Bildiriler, s.500, Diyarbakır.
• Özçağlar A. (2001), Coğrafya’ya Giriş, Ankara, Hilmi Usta Matbaacılık.
• Parlak Y. (1997), Çeşitli Yönleri İle Silvan, Ankara, San Matbaası.
• Pıotrovsky B., B. (1969), Urartu Translatet From the Russian By J. HOGARTH, Nagel Publishers, Genova.
• Procopius,(2005), Of the Buildings of Justinian, Çev. Aubrey Steward, London.
• Sa’d B. Muhammed Huzeyfe El Ğamdi, (2010), "Meyyafarikin’de Kahramanlık ve Fedakârlık", (Çev. M. Mehdi İlhan), TAD, XXIXI47, S.s. 228-242.Sevim A. (1962), "Artuk Oğlu Ilgazi", Belleten, Cilt:XXVI, S.s.90.
• Sevim A. (1967), “Tarihi Meyyafarikin ve Amid’in Mervanlılar Bölümünün Yayını Münasebetiyle”, VI. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayını.
• Sözer A, N. (1969), Diyarbakır Havzası, Ankara, Diyarbakır’ı Tanıtma ve Turizm Derneği Yayınları No:19, Tarih ve Coğrafya Dizisi No:4.
• Şemseddin Sami, (1306), Kamusu’l Alam, Cilt:IV, İstanbul.
• Şerefhan, (2006), Şerefname, Kürd Tarihi, (Çev. Mehmet Emin Bozarslan), Deng Yayınları, İstanbul.
• Uğur A. (2003), "Aydın Şehrinin Kuruluşu ve Gelişme Evreleri", Coğrafi Bilimler Dergisi, Cilt, 1(2), S.s.41-62.
• Tufantoz A. (2005), Ortaçağ’da Diyarbekir, Mervanoğulları /990-1085, Ankara, Aça Yayınları.
• Tümertekin E. (1973), Türkiye’de Şehirleşme ve Şehir Fonksiyonları, İstanbul, İstanbul Üniv. Yay., No:1840, Coğrafya Enstitüsü Yay. No:72.
• Yakut, (1906), Şehabüddin Ebu Abdullah, Kitabu Mu’cemi’l-Büldan, Cilt:8, Mısır.
• Yılmaz C. (2011), "Samsun Şehri; Kuruluş Yeri, Nüfus ve Kentsel Gelişim Özellikleri", Samsun Sempozyumu, 13-16 Ekim 2011, S.s. 1-17, Samsun.