XVI. YÜZYILDA KONYA ŞEHİR EKONOMİSİ

Yıl 2017, Sayı: 42, 353 - 379, 29.11.2017

Doğan Yörük

https://doi.org/10.21563/sutad.374859

Cited By: 5

Öz

Türkiye Selçuklularının ve Karamanlıların başkenti olan Konya XV. yüzyılın ortalarına doğru şiddetlenmeye başlayan Osmanlı-Karaman mücadelelerinden büyük ölçüde etkilenmiş, bir yandan nüfus kaybına, bir yandan da tahribata uğramış, bünyesindeki pek çok vakıf eser harap hale gelmiştir. Bölgede, Osmanlı egemenliğinin tesis edilmesiyle birlikte siyasi belirsizlik yerini istikrara bırakmış, idari yapılanma içinde Karaman eyaletinin merkezi kabul edilmiş, başına atanan şehzadeler ve paşalar üzerinden merkezi yönetime eklemlenmiştir. Üzerinde konumlandığı Anadolu’nun en işlek yol güzergâhlarından biri olan sağ kol ile doğu-batı eksenindeki ticaret ve hac kervanlarının uğrak yeri olmuş, böylelikle Osmanlı gibi büyük bir organizasyonun merkezinde yer alarak, siyasi ve ticari etkinliğini arttırabilmiştir. Öyle ki çok sayıda pazar, iş hanı ve çarşıların içinde onlarca farklı meslek kollarının icra edildiği bir şehir hüviyetine bürünmüştür. Bu durum şehirde üretilen malların ve hizmetlerin vergilendirilmesiyle ortaya çıkan toplam vergi gelirlerine de sirayet etmiştir. Ne var ki vergi geliri miktarı yüzyılın başları ile sonları arasında yükselme yerine düşme eğilimi göstermiş, bu da vergi kalem ve ünitelerinin tahrirlere yazım biçiminin farklılığının yanında, şehirdeki sosyal ve ekonomik faaliyetlerin daralma gösterdiği şeklinde yorumlanabilecek bir tavır almıştır. Vergi gelirleri kendi içinde sanayi, hizmet ve tarım sektörü olmak üzere üç gruba ayrıldığında, hizmet sektörünün Konya şehir ekonomisinde başı çektiği anlaşılmaktadır. Şehirlerde hâkim faaliyet alanının sanayi ve hizmet sektörü olması beklenmekle birlikte özelde Karaman eyaleti, genelde Osmanlı şehirlerinde tarım sektörü de görülebilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı şehirleri, Karaman eyaleti, vergi, çarşı, pazar, mukataa

URBAN ECONOMY OF KONYA IN XVIth CENTURY

Öz

Konya, the capital of Sultanate of Rûm and Karamanids, was highly affected by the struggle between Ottoman and Karamanids which began to intensify towards the middle of 15th century, and was exposed to loss of population and destruction and its foundation works crumbled. In the area, political uncertainty turned into stability with the establishment of Ottoman domination and Konya was accepted to have been the center of Karaman province and it was connected to central administration by means of şehzade (sultan’s son, prince) and pashas (generals) which were appointed there. Konya become a popular place for trade and hajj caravans in east-west axis by means of right line which was one of the busiest road routes in Anatolia on which it was situated, and increased its political and commercial effectiveness by taking part in a great organization such as Ottoman. So, it became a city which tens of field of occupation professed in many bazaar, office building and souk. This situation was reflected in also total tax revenues generated with the taxation of manufactured goods and services in city. But, amount of tax revenue, instead of increase, tended to decrease in time between the beginning and end of the century, and this has taken an attitude which could be interpreted as the contraction of social and economic activities of the city besides the differences of writing styles of tax items and units to the tahrirs (tax registers). If tax revenues are evaluated in three groups such industry, service and agriculture, it is understood that service sector took the lead in urban economy of Konya. Although it is expected that the dominant activity area in cities is the industry and service sector, the agricultural sector also can be seen in the Ottoman cities in general and Karaman province in particular.

Anahtar Kelimeler

Ottoman cities, Karaman province, tax, market, bazaar, muqâtaa

Kaynakça

• İstanbul, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivi: Tapu Tahrir Defterleri (BOA TT): 40, 63, 415, 455, 1085.
• Ankara, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyûd-ı Kadime Arşivi (TKGM TT): 104, 564, 565, 584.
• Konya Mevlânâ Kütüphanesi Konya Şer’iye Sicilleri (KŞS): 1, 3, 10, 11, 50.
• AKDAĞ, Mustafa (1995), Türkiye’nin İktisâdi ve İçtimaî Tarihi, II, İstanbul: Cem Yay.
• AKÖZ, Alaattin (2013), ‚Kapan Hanı‛, Konya Ansiklopedisi, V, Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Yay.
• AKÖZ, Alaattin (2015), Konya’nın Kırk Çarşı ve Pazarı, Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Yay.
• AKÖZ, Alaattin – Bayram Ürekli (2006), ‚Karamanoğullarından Osmanlıya Konya‛, İpek Yolu Konya Kitabı IX Özel Sayı, Edt. Haşim Karpuz – Osman Eravşar, Konya: Konya Ticaret Odası Yay. 77-115.
• ALTUNAN, Sema (2002), ‚Osmanlı Devleti’nde Haberleşme Ağı: Menzilhâneler‛, Türkler, X, Ankara: Yeni Türkiye Yay.: 913-919.
• ATALAR, Münir (1999), Osmanlı Devleti’nde Surre-i Hümâyûn ve Surre Alayları, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay.
• BARKAN, Ömer Lütfi (1943), XV ve XVI inci Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Ziraî Ekonominin Hukukî ve Malî Esasları I –Kanunlar-, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay.
• BAYKARA, Tuncer (2002), ‚Konya‛, İslâm Ansiklopedisi, XXVI, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 182-187.
• CANATAR, Mehmet (1998), ‚Osmanlılarda Bitkisel Boya Sanayi ve Boyahaneler Üzerine‛, Osmanlı Araştırmaları, XVIII: 89-104.
• COŞKUN, Fahri (1996), 888 (1483) Tarihli Karaman Eyâleti Tahrir Defteri (Tanıtım, Tahlil ve Metin), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• ÇAYCI, Ahmet (2006), ‚Osmanlı Seyyahlarının İzlenimleriyle Konya ve Çevresi‛, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S.21: 115-146.
• ÇETİN, Cemal (2013), Ulak Yol Durak Anadolu Yollarında Padişah Postaları (Menzilhâneler) (1690-1750), İstanbul: Hikmetevi Yay.
• ÇETİN, Cemal (2007), ‚ İşlevleri ve Özellikleri Bakımından Konya Menzilleri (XVII.-XVIII. Yüzyıllar), Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 21: 295-343.
• Konya Ticaret Odası (2015), İpek Yolu Konya Kitabı XV-I-II Özel Sayı, Kaybolmuş ve Kaybolmaya Yüz Tutmuş Meslekler, (Edt. Kerim Çınar), Konya: Konya Ticaret Odası Yay.
• Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü (1995), 166 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyeti Anadolu Defteri (937/1530), (hzl. Ahmet Özkılınç vd.), Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yay.
• Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü (1996), 387 Numaralı Muhasebe-i Vilâyet-i Karaman ve Rûm Defteri 937/1530, (hzl.
• Ahmet Özkılınç vd.), Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yay.
• DURAN, Remzi – Ali Baş – Ruhi Özcan (2016), Konya Su Değirmenleri, Konya Büyükşehir Belediyesi Yay., Konya.
• ERDOĞRU, M. Akif (2003a), ‚Murad Çelebi Defteri: 1483 Yılında Karaman Vilâyetinde Vakıflar I‛, Tarih İncelemeleri Dergisi, XVIII/1: 119-160.
• ERDOĞRU, M. Akif (2003b), ‚Murad Çelebi Defteri: 1483 Yılında Karaman Vilâyetinde Vakıflar II‛, Tarih İncelemeleri Dergisi, XVIII/2: 99-140.
• ERDOĞRU, Mehmet Akif (1993), ‚Karaman Vilâyeti Kanunnâmeleri‛, OTAM, S.4: 467-516.
• ERGENÇ, Özer (2012), XVI. Yüzyılda Ankara ve Konya, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
• ERGENÇ, Özer (2006), XVI. Yüzyılın Sonlarında Bursa, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• ERGENÇ, Özer (2012), ‚Osmanlı Şehirlerindeki Yönetim Kurumlarının Niteliği Üzerine Bazı Düşünceler‛, Şehir, Toplum, Devlet Osmanlı Tarihi Yazıları, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
• ERTUĞ, Füsun (1998), ‚Anadolu’nun Önemli Yağ Bitkilerinden Keten/Linum ve Izgın/Eruca Orta Anadolu’da Beziryağı Üretimi ve Bezirhaneler‛, TÜBA-AR, I: 114-127.
• ERTÜRK, Volkan (2011), XVI. Yüzyılda Akşehir Sancağı, İstanbul: Ati Yay.
• EVLİYA ÇELEBİ (1314), Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, C.III: Dersaadet.
• EVLİYA ÇELEBİ (2006), Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi 1.Kitap, (hzl. Robert Dankoff vd.), İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• FAROQHI, Suraiya (1977), ‚Anadolu İskânı İle Terkedilmiş Köyler Sorunu‛ ODTÜ Türkiye’de Toplumsal Bilim Araştırmalarında Yaklaşım ve Yöntemler Semineri 17-19 Aralık Ankara 1976: 293-302.
• FAROQHI, Suraiya (1979-1980), ‚Taxation and Urban Activities in Sixteenth-Century Anatolia‛, International Journal of Turkish Studies, I/1: 19-53.
• FAROQHİ, Suraiya (2006a), ‚Onaltıncı Yüzyıl Boyunca Anadolu ve Balkanlarda Kırsal Toplum I‛, (çev. Emine Sonnur Özcan), Osmanlı Şehirleri ve Kırsal Hayatı, Ankara: Doğubatı Yay., 57-101.
• FAROQHI, Suraiya (2006b), ‚Balkan Panayırlarının Eski Tarihi‛, Osmanlı Şehirleri ve Kırsal Hayatı, (çev. Emine Sonnur Özcan), Ankara: Doğubatı Yay., 157-186.
• FAROQHI, Suraiya (1995), Hacılar ve Sultanlar (1517-1638), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
• FAROQHI, Suraiya (2004), Osmanlı’da Kentler ve Kentliler, (çev. Neyyir Kalaycıoğlu), İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yay.
• GÜMÜŞÇÜ, Osman (2001), XVI. Yüzyıl Larende (Karaman) Kazasında Yerleşme ve Nüfus, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• HAYDAR ÇELEBİ (ty), Haydar Çelebi Ruznâmesi, (hzl. Yavuz Senemoğlu), Tercüman 1001 Temel Eser.
• HUTTEROTH, Wolf-Dieter (1968), Lädliche Siedlungen im südlichen Inneranatolien in den letzenvierhundert Jahren, Göttinger Geographische Abhandlungen, Göttingen.
• Konya Büyükşehir Belediyesi (2009), Hicri 1292 Konya Vilayeti Sâl-Nâmesi - 8, (çev. Mehmet Eminoğlu): Konya, Konya Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• İNALCIK, Halil (1997), ‚İstanbul’un İncisi: Bedesten‛ İktisat ve Din, (hzl. Mustafa Özel), İstanbul: İz Yay.: 119-136.
• İNALCIK, Halil (1996), ‚Köy, Köylü ve İmparatorluk‛, Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi, İstanbul: Eren Yay.: 1-14.
• İNALCIK, Halil (2003), Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600), (çev. Ruşen Sezer), İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• İNALCIK, Halil (2000), Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, I, (çev. Halil Berktay), İstanbul: Eren Yay.
• İŞBİLİR, Ömer (2002), ‚Osmanlı Ordularının İaşe ve İkmali: I. Ahmed Devri İran Seferleri Örneği‛, Türkler, X, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 151-158.
• KAHRAMAN, Seyit Ali (2009), XVI. Yüzyıl Başlarında Karaman Vilâyeti Vakıfları, Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yay.
• KAZICI, Ziya (1987), Osmanlılarda İhtisâb Müessesesi (Ekonomik, Dinî ve Sosyal Hayat), İstanbul: Kültür Basın Yayın Birliği Yay.
• KOÇ, Ümit (2007), ‚Klasik Dönem Osmanlı Ülkesinde Boza‛, Acısıyla Tatlısıyla Boza, (edt. Ahmet Nezihi Turan), Ankara: TC. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., 59-75.
• KONYALI, İbrahim Hakkı (1997), Âbideleri ve Kitâbeleri ile Konya Tarihi, Ankara: Enes Kitap Sarayı.
• KUNİHOLM, Peter Ian (2004), ‚Deondokrinoloji Yöntemiyle Tarihlenmiş Osmanlı Anıtları‛, Çev. Bilgi Altınok, Osmanlı Arkeolojisi,( edt. Uzi Baram – Lynda Carroll), İstanbul: Kitap Yay., 100-141.
• MUŞMAL, Hüseyin (2000), XVII. Yüzyılın İlk Yarısında Konya’da Sosyal ve Ekonomik Hayat (1640-1650), Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• NASÛHÜ’S-SİLÂHÎ (MATRÂKÇÎ) (1976), Beyân-i Menâzil-i Sefer-i Irakeyn-i Sultân Süleymân Hân, (hzl. Hüseyin G. Yurdaydın), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay..
• ÖCALAN, Hasan Basri (2007), ‚Bursa’da Boza ve Tarihi Bozahaneler‛, Acısıyla Tatlısıyla Boza, (edt. Ahmet Nezihi Turan), Ankara: TC. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., 110-120.
• ÖZCAN, Abdülkadir (1991), ‚Asesbaşı‛, İslâm Ansiklopedisi, III, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• ÖZCAN, Ruhi (1993), 17. Yüzyılda Konya’da Mülk Satışları ve Fiyatlar (1640-1665), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Konya.
• ÖZERGİN, Kemal (1965), ‚Anadolu Selçuklu Kervansarayları‛, Tarih Enstitüsü Dergisi, XV/20: 141-170.
• ÖZPOLAT, Leyla – İzzet Sak (Baskıda), Konya Kadı Sicili 1 (970-1019 / 1563-1610), Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Yay.
• PAMUK, Şevket (1999), Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
• QUARTER, Donald (2008), Anadolu’da Osmanlı Reformu ve Tarım 1876-1908, (çev. Nilay Özok Gündoğan vd): İstanbul: Türkiye İş Bankası Yay.
• SAHİLLİOĞLU, Halil (1967), ‚Dördüncü Muradın Bağdat Seferi Menzilnamesi (Bağdat Seferi Harp Jurnali)‛, Belgeler, II/3-4: 1-36.
• SAK, İzzet – Cemal Çetin (2005), ‚XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı Hac Menzilleri‛ Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S.19: 199-259.
• SAK, İzzet (2006), ‚1736-1741 Yılları Arasında İstanbul’a Gelen İran Elçilerinin Bazı Masrafları‛, Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Dergisi, S.16: 117-161.
• SAK, İzzet (2014a), Konya Kadı Sicili 10 (1070-1071/1659-1661), Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Yay.
• SAK, İzzet (2014b), Konya Kadı Sicili 11 (1071-1072/1661-1662), Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Yay.
• SAK, İzzet (2014c), Konya Kadı Sicili 50 (1138-1139/1726-1727), Konya, Konya Büyükşehir Belediyesi Yay.
• SELÇUK, Oya İklil (2015), ‚Devletle Toplumun Buluşma Yeri: Bursa’da Bozacılığa Dair Bir İnceleme‛, Haydi Sofraya! Mutfak Penceresinden Osmanlı Tarihi, (çev. Pelin Tünaydın), (edt. Amy Singer), İstanbul: Kitap Yay.: 31-53.
• SERTOĞLU, Midhat (1986), Osmanlı Tarih Lûgatı, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• TAESCHNER, Franz (2010), Osmanlı Kaynaklarına Göre Anadolu Yol Ağı, (çev. Nilüfer Epçeli), İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yay.
• TOZLU, Selahattin - Ümit Kılıç (2011), ‚Erzurum Ziraat Tarihinden Notlar: Zeyrek‛, Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, S.4: 101-116.
• TUNA, Korkut (2011), Toplum Açıklama Girişimi Olarak Şehir Teorileri, İstanbul: İz Yay.
• TUNCER, Orhan Cezmi (2007), Anadolu Kervan Yolları, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yay.
• TUŞ, Muhittin (2007), Sosyal ve Kültürel Açıdan Konya, Konya: Konya Ticaret Odası Yay.
• UZLUK, Feridun Nafiz (1958); Fatih Devrinde Karaman Eyâleti Vakıfları Fihristi, Ankara: Vakıflar Umum Müdürlüğü Neşriyatı,.
• ÜNAL, Mehmet Ali (2012), Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Tarihi, İstanbul: Paradigma Yay.
• ÜNAL, Mehmet Ali (2011), Osmanlı Tarih Sözlüğü, İstanbul: Paradigma Yay.
• ÜNVER, A. Süheyl (1953), ‚Dördüncü Sultan Murad’ın Revan Seferi Kronolojisi, Şevval 1044 (1635) Recep 1045 (1635)‛, Belleten, XVI/64: 547-576.
• ÜREKLİ, Bayram - Doğan Yörük (2002), ‚Karaman Eyâletine Ait Bir Kanunnâme Sûreti‛, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.8: 340-372.
• ÜREKLİ, Bayram – Hüseyin Muşmal (2015), ‚Konya’da Faaliyet Gösteren Esnaf Grupları ve Tarihi Meslekler‛, İpek Yolu Konya Kitabı XV-I-II Özel Sayı, Kaybolmuş ve Kaybolmaya Yüz Tutmuş Meslekle, (Edt. Kerim Çınar), Konya: Konya Ticaret Odası Yay.: 84-105.
• WEBER, Max (2003), Şehir Modern Kentin Oluşumu, (çev. Musa Ceylan), İstanbul: Bakış Yay.
• YÖRÜK, Doğan (2005), XVI. Yüzyılda Aksaray Sancağı (1500-1584), Konya: Tablet Yay.
• YÖRÜK, Doğan (2006), ‚1466 Tarihli Mufassal Deftere Göre Beyşehir ve Çevresindeki Osmanlı Timar Düzeni Hakkında Bazı Görüşler‛, I. Uluslararası Beyşehir ve Yöresi Sempozyumu 11-13 Mayıs 2006, Konya: 163-172.
• YÖRÜK, Doğan (2009), XVI. Yüzyılda Ereğli Kazâsı, Konya, Ereğli Belediyesi Yay.
• YÖRÜK, Doğan (2013a), 3 Numaralı Konya Şer’iye Sicili (987-1330/1579-1912) (Transkripsiyon ve Dizin), Konya: Palet Yay.
• YÖRÜK, Doğan (2013b), ‚XV-XVI. Yüzyıllarda Konya Şehrinde Toplumsal Zümreler‛, 2. Milletlerarası Şehir Tarihi Yazarları Kongresi, Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Yay., 611-625.
• YÖRÜK, Doğan (2014), XV-XVI. Yüzyıllarda Konya’da İktisadi Hayat, Selçuk Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projesi (SUBAP), No.10701520, Konya.
• YÖRÜK, Doğan (2015a), ‚XVI-XVII. Yüzyıllarda Konya ve Çevresindeki Su Kaynaklarının Kullanımına Dair Gözlemler‛, Osmanlı Devleti’nde Nehirler ve Göller, II, (hzl. Şakir Batmaz vd.), Kayseri: Not Yay., 677-690.
• YÖRÜK, Doğan (2015b), ‚Weber’in İktisadi Şehri ile Osmanlı’nın Pazar Şehrini Karaman Eyaleti Şehirlerinde Aramak‛, 3. Milletlerarası Şehir Tarihi Yazarları Kongresi 6-8 Mart 2015 Şanlıurfa, Ankara: Türkiye Yazarlar Birliği Yay., 41-56.
• YÖRÜK, Doğan – Onur Kabak (2016), ‚XVI. Yüzyıldan Günümüze Bozkır Su Değirmenleri ve Değirmen İşletmeciliği‛, Uluslararası Sempozyum: Geçmişten Günümüze Bozkır (06-08 Mayıs 2016), Bildiriler Kitabı, Konya: Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yay., 215-236.