İLK İKAMET ELÇİLERİNİN HALEFLERİ RUM MASLAHATGÜZARLAR (1800-1821)

Yıl 2019, Cilt: 38 Sayı: 65, 251 - 278, 19.09.2019

Musa Kilic

Öz

Modern
Osmanlı Diplomasi tarihinde ilk ikamet elçilikleri dönemi önemli dönüm
noktalarından biri olarak görülmektedir. Osmanlı Devleti’nin ilk ikamet
elçiliği 1793 yılında Londra’da faaliyete geçti ve ardından Viyana, Paris ve
Berlin’de de temsilcilikler açıldı. Fakat kısa bir süre sonra Müslüman elçilerin
yerine Osmanlı elçiliklerinde görev yapan Fenerli Rum tercümanların
maslahatgüzar olarak atanmasına karar verildi. İlk atamalar 1800 yılında
gerçekleşti. 1811’den itibaren Avrupa başkentlerindeki Osmanlı daimi
temsilcilikleri tamamen Rum maslahatgüzarlara emanet edildi. Rum maslahatgüzarlar,
Napolyon Savaşları ile Avrupa’da sürekli siyasi dengelerin değiştiği ve 1815
Viyana Kongresi sonra Avrupa’nın yeniden inşa edildiği bir dönemde hassas bir
görev üstlendiler. 1821 Rum İsyanı ile maslahatgüzarların görevine son verildi.
İlk ikamet elçilerine dair önemli bilimsel çalışmalar olmasına rağmen onları
halefleri konumdaki Rum maslahatgüzarlar dönemi yeterince ilgi görmemiştir. Makalemizin
amacı Osmanlı diplomasi tarihinin pek bilinmeyen bu süreciyle ilgili derli
toplu bir bilgi sunabilmektir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Diplomasi, Fenerli Rumlar

GREEK CHARGE D’AFFAIRES, THE SUCCESSORS OF THE FIRST RESIDENCE AMBASSADORS (1800-1821)

Öz

In the history of Modern
Ottoman Diplomacy, the period of the first residence embassies is seen as one
of the important turning points. The
first residence embassy of the Ottoman Empire came into operation in London in
1793, and later in Vienna, Paris and Berlin, representatives had been opened.
However, shortly after, it was decided that the Phanariot translators who
served in Ottoman embassies, were appointed as Charges D’affaires instead of
Muslim ambassadors. The first assignments took place in 1800. Since 1811, the
Ottoman permanent representatives in the European capitals have been entrusted
to the Greek Charges D’affaires. The Greek Charges D’affaires took on a
delicate task at a time when the political balances in Europe were constantly
changing with Napoleonic Wars and then during Europe were rebuilt after 1815
Congress of Vienna. With the 1821 Greek Rebellion, the task of the Charges
D’affaires was ended. Although there are important scientific studies on the
first residence ambassadors, there has not been enough interest in the period
of the Greek Charges D’affaires who were in the successor positions of them.
This paper aims to present a comprehensive information about this process of
the history of Ottoman diplomacy.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Diplomacy, Greek Phanariots

Kaynakça

• KAYNAKÇAArşiv Belgeleri:Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Ali Emiri Selim III (AE.SSLM.III.): 10413, 23000.Amedi Mektubi (A.MKT.): 35/44, 79/3Bab-ı Asafî Defterleri (A.{AMD.d.): 1703.Cevdet Hariciye (C.HR.): 99, 1662, 2297, 2396, 3614, 3700, 4361, 4892, 5213, 6632, 6722, 6832, 7341, 8384, 8884, Cevdet Maarif (C.MF.): 8620Hatt-ı Hümayun (HAT.): 1743, 3385, 4887-B, 5686, 5727-A, 5843, 6087, 7724, 13179-F, 13745, 13745-A, 13806, 14153, 17728, 27972, 32117, 36414, 36414-A, 37563, 37593, 37644, 40222, 40835-G, 40836, 42289, 46639, 46811, 48156, 49272, 49635, 49736, 49759, 51461, 51992, 51999, 52282, 52628, 52698, 52701-B, 52732, 53414, 57916.İrade Hariciye (İ.HR.): 6/274, 23/1081, 33/1506, Meclis Vükela (MVL): 60/504Name-i Hümayun Defterleri (A.{DVNSNMH.d.): 10/1/1.
• National ArchiveForeign Office (FO): 78/70, 78/74, 78/99, 78/111.
• Kitap ve MakalelerARI, Bülent, “Early Ottoman Diplomacy: Ad Hoc Period”, Ottoman Diplomacy, Conventional or Unconventional, Ed. A. Nuri Yurdusev, Palgrave-Springer Press, Hampshire 2004, ss. 36-65.BALCI, Sezai, Babıâli Tercüme Odası, Libra Kitapçılık ve Yayıncılık, İstanbul 2013.BALCI, Sezai, “Osmanlı Devleti’nde Tercümanlık”, Osmanlı Diplomasi Tarihi, Kurumları ve Tatbiki, Ed. Mehmet Alaaddin Yalçınkaya-Uğur Kurtaran, Grafiker Yayınları, Ankara 2018.BLANCARD, Theodore, Les Mavroyénis: l’Histoire d’Orient, C. II, Paris 1909.ÇİFTÇİ, Cafer, “Bâb-ı Âlî’nin Avrupa’ya Çevrilmiş İki Gözü: Eflak ve Boğdan’da Fenerli Voyvodalar (1711-1821)”, Uluslararası İlişkiler, Cilt 7, Sayı 26 (Yaz 2010), ss. 27-48.Devlet-i Aliyye-i Hâriciyye Nezâret-i Celîlesi Sâlnâmesi 1301, C. I, Haz. Ahmed Nezih Galitekin, İşaret Yayınları, İstanbul 2003.DÖNMEZ, Ahmet, “Karşılıklı Diplomasiye Geçiş Sürecinde Osmanlı Daimî Elçiliklerinin Avrupa‟da Yeniden Tesisi 1832-1841”, Prof. Dr. Fahir Armaoğlu Armağanı, Ed. Ersin Embel, Ankara 2008, s. 153-182.DÖNMEZ Ahmet, “Yeniden Tesis Sürecinde Osmanlı Daimî Elçiliklerinin Finansmanı”, Tarihçiliğe Adanmış Bir Ömür, Prof.Dr. Nejat Göyünç’e Armağan, Selçuk Üniversitesi Matbaası, Konya 2013, s. 525-538.DÖNMEZ, Ahmet, “Osmanlı Devleti’nde Tek Taraflı Diplomasi Anlayışı ve Karşılıklı Diplomasiye Geçiş Süreci”, Osmanlı Diplomasi Tarihi, Kurumları ve Tatbiki, Ed. Mehmet Alaaddin Yalçınkaya-Uğur Kurtaran, Grafiker Yayınları, Ankara 2018.FLİTER, Irena, “The Diplomats’ Debts: International Financial Disputes between the Ottoman Empire and Prussia at the end of the Eighteenth Century”, Osmanlı Araştırmaları, XLVIII (2016), s. 399-416.FROST, Thomas, The Secret Societes of European Revolution 1776-1876, C. I, London 1876.GORDON, Thomas, History of the Grek Revolution, C. I., London 1844.HARRİS, C.S., Where Shadows Dance, New York, Penguin Group, 2011.HERBETTE, Maurice, Fransa’da İlk Daimî Türk Elçisi “Moralı Esseyyit Ali Efendi” (1797-1802), Çev. Erol Üyepazarcı, Pera Turizm ve Ticaret A.Ş., İstanbul 1997.İGÜS, Esma, “Kültürlerarasılık, 19. Yüzyılda Londra’da Basılan Osmanlı Albümleri”, Cedrus III, 2015, s. 365-377.İNCİ, Salih, Dinler Tarihi Açısından Heybeliada Ruhban Okuluna Genel Bir Bakış, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2007.KARAER, Nihat, “Fransa’da İlk İkamet Elçiliğinin Kurulması Çalışmaları Ve İlk İkamet Elçimiz Seyyid Ali Efendi’nin Paris Büyükelçiliği (1797 – 1802) Sürecinde Osmanlı – Fransız Diplomasi İlişkileri”, Tarih Araştırmaları Dergisi, XXXI/51, 2012, ss. 63-92.KILIÇ, Musa, Osmanlı Hariciyesinde Gayrimüslimler (1836-1876), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2009.KURAN, Ercüment, Avrupa’da Osmanlı İkamet Elçiliklerinin Kuruluşu ve İlk Elçilerin Siyasi Faâliyetleri 1793-1821, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara 1968. KURAN, Ercüment, “Osmanlı Devleti’nin Londra Maslahatgüzarı Mehmed Sıdkı Efendi, 1803-1811” Ord. Prof. İsmail Hakkı Uzunçarşılı’ya Armağan, TTK, Ankara, 1988, ss. 38-43.KÜRKÇÜOĞLU, Ömer, “The Adoption and Use of Permanent Diplomacy”, Ottoman Diplomacy, Conventional or Unconventional, Ed. A. Nuri Yurdusev, Palgrave-Springer Press, Hampshire 2004, ss. 131-150.NAFF, Thomas, “Reform and the Conduct of Otoman Diplomacy in the Reign of Selim III, 1789-1807”, JAOS, 83/1963, ss. 295-315.PHİLLİOU, Christine M., Biography of an Empire, Governing Ottomans in an Age of Revolution, University of California Press, Berkeley-Los Angeles 2011.RANGABÉ, Eugene Rizo, Livre d'Or de la Noblesse Phanariote, en Grece, en Roumanie, en Russie et en Turquie, Athenes 1892.SCHMİEDE, H. Ahmed, Giritli Ali Aziz Efendi’nin Berlin Sefareti, Türk Dünyası Araştırma Vakfı Yayınları, ty.SFİNİ Alexandra, “ Fenerlilerin Günlüklerinde Değerler Sistemi ve Milletler (17. Yüzyıl Sonundan 19. Yüzyıl Başına)”, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Problemler, Araştırmalar, Tartışmalar, 1. Uluslararası Tarih Kongresi, 24-26 Mayıs 1993 Ankara, Tarih Vakfı, İstanbul 1999, ss. 91-103.SÖZEN, Zeynep, Fenerli Beyler 110 Yılın Öyküsü, (1711-1821), Aybay Yayıncılık, İstanbul 2000. STRAUSS, Johann, “The Millets and The of Ottoman Languages, The Contribution of Ottoman Phanariots to Ottoman Letters (19th-20th Centuries)”, Die Welt Des İslams, 35/2, 1995, s. 189-249.STURDZA, Mihail Dimitri, Dictionnaire Historique et Genealogique des Grandes Familles de Grece d’Albanie et de Constantinople, Paris 1983. The Universal Magazine, Vol. VI, July to Decembre 1806, London, p. 148.TUNCER, Hüner, Eski ve Yeni Diplomasi, Ümit Yayınları, Ankara 1995.UNAT, Faik Reşit, Osmanlı Sefirleri ve Sefaretnâmeleri, TTK, Ankara 1968.YALÇINKAYA, Mehmet Alaaddin, “Osmanlı Devleti’nin Yeniden Yapılanması Çalışmalarında İlk İkamet Elçiliklerinin Rolü”, Toplumsal Tarih, S. 32, C. 6, Ağustos 1996, ss. 45-53.YALÇINKAYA, Mehmet Alaaddin, “İsmail Ferruh Efendi’nin Londra Elçiliği ve Siyasi Faaliyetleri (1797-1800)”, Pax Otomana Studies in Memoriam Prof.Dr. Nejat Göyünç, Ed. Kemal Çiçek, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2001, ss. 381-408.YALÇINKAYA, Mehmet Alaaddin, The First Permanent Ottoman-Turkish Embassy in Europe, The Embassy of Yusuf agah Efendi to London (1793-1797), Isis Press, İstanbul 2010.YURDUSEV, A. Nuri, “The Ottoman Attitude Toward Diplomacy”, Ottoman Diplomacy, Conventional or Unconventional, Ed. A. Nuri Yurdusev, Palgrave-Springer Press, Hampshire 2004, s. 5-35.ZİNKEİSEN, Johann Wilhelm, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, Çev. Nilüfer Epçeli, C. VII, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2011.