BİRİNCİ BEŞ YILLIK SANAYİ PLANI ÇERÇEVESİNDE PAŞABAHÇE CAM VE ŞİŞE FABRİKASI’NIN KURULUŞU VE İLK YILLARI

Yıl 2022, Cilt: 132 Sayı: 261, 389 - 412, 14.12.2022

Burcu Özcan Erdal

https://doi.org/10.55773/tda.1179127

Öz

Bu çalışmada Paşabahçe Cam ve Şişe Fabrikası’nın kuruluşu; Cumhuriyet Arşivi, Fabrika’nın yıllık faaliyet raporları ve dönemin gazeteleri başta olmak üzere çeşitli kaynaklardan yararlanılarak anlatılmış, ilk yıllarındaki faaliyetleri ve özellikle II. Dünya Savaşı sırasında karşılaştığı birtakım güçlükler konu edilmiştir. Türkiye Cumhuriyeti’nin 1923 İzmir İktisat Kongresi’nden itibaren benimsediği özel sektör girişimcilerine öncelik tanıyan ve liberal sayılabilecek iktisat politikası, 1929 Dünya Ekonomik Buhranı’ndan itibaren terk edilerek devletçi ve planlamacı bir ekonomik modele geçiş yapılmıştır. Bu yeni anlayış, Türkiye’de sanayileşmeyi atılması gereken öncelikli adım olarak kabul etmiş, devletçi uygulamaların somut başlangıcı olarak Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı 1934’te kabul edilmiştir. Bu planda geliştirilmesi öngörülen sanayi dallarından biri olan cam ve şişe fabrikasının kurulması görevi İş Bankası tarafından üstlenilmiştir. Paşabahçe’de inşa ettirilen Cam ve Şişe Fabrikası 1935 yılında faaliyete geçmiş, kuruluşundan itibaren gittikçe artan imalat hacmiyle kısa bir süre içinde Türkiye’nin tüm cam şişe, eşya ve züccaciye ihtiyacını tek başına karşılar hale gelmiştir. Cumhuriyetin ilk yıllarında ülkenin içinde bulunduğu sermaye ve yetişmiş nitelikli insan gücü yetersizlikleri gibi olumsuzluklara rağmen Paşabahçe Cam ve Şişe Fabrikası sanayileşme adına atılmış en önemli adımlardan birinin somut göstergesi olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Paşabahçe Cam ve Şişe Fabrikası, Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı, İş Bankası, Cumhuriyet Arşivi, Türk Basını.

Foundation And First Years Of Paşabahçe Glass And Bottle Factory Within The First Five Year Industrial Plan

Öz

In this study, the establishment of the Paşabahçe Glass and Bottle Factory is explained by using various sources, especially the Republic Archive, the annual activity reports of the Factory and the newspapers of the period and the activities of the factory in the first years and especially. some of the difficulties it faced during World War II were discussed. The liberal economic policy that the Republic of Turkey has adopted since the 1923 Izmir Economy Congress, giving priority to private sector entrepreneurs, has been abandoned since the 1929 World Economic Depression and a transition to a statist and planning economic model has been made. This new understanding accepted industrialization as a priority step to be taken in Turkey, and the First Five-Year Industrial Plan was adopted in 1934 as the concrete beginning of statist practices. The task of establishing the glass and bottle factory, which is one of the industrial branches envisaged to be developed in this plan, was undertaken by İş Bank. The Glass and Bottle Factory, built in Paşabahçe, was put into operation in 1935, and with its ever increasing production volume since its establishment, it has come to meet all of Turkey's glass bottle, ware and glassware needs on its own in a short time. Despite the negativities such as the lack of capital and qualified manpower in the first years of the Republic, Paşabahçe Glass and Bottle Factory has been a concrete indicator of one of the most important steps taken in the name of industrialization.

Anahtar Kelimeler

Paşabahçe Glass and Bottle Factory, First Five-Year Industry Plan, İş Bank, Republic Archive, Turkish Press.

Kaynakça

• BCA, 30-18-1-2 / 42-9-2.
• BCA, 30.18.1.2/39.65.12.
• BCA, 30-10-0-0 / 171-187-24.
• BCA, 30-18-1-2 / 101-19-11.
• BCA, 30-18-1-2 / 104-18-8-8.
• BCA, 30-18-1-2 / 105-21-3.
• BCA, 30-18-1-2 / 22-54-8.
• BCA, 30-18-1-2 / 51-1-8.
• BCA, 30-18-1-2 / 52-13-6.
• BCA, 30-18-1-2 / 53-25-14.
• BCA, 30-18-1-2 / 56-57-7.
• BCA, 30-18-1-2 / 58-80-13.
• BCA, 30-18-1-2 / 90-12-4.
• BCA, 490-1-0-0 / 1450-10-2.
• Akşam Postası, 11 Aralık 1934.
• Akşam Postası, 20 Mart 1935.
• Akşam Postası, 20 Aralık 1936.
• Akşam Postası, 8 Şubat 1940.
• Akşam, 4 Temmuz 1935.
• Akşam, 15 Ağustos 1934.
• Akşam, 23 Aralık 1934.
• Akşam, 30 Kasım 1935.
• Akşam, 28 Mart 1939.
• Anadolu, 6 Nisan 1938.
• Cumhuriyet, 14 Ağustos 1932.
• Cumhuriyet, 1 Şubat 1934.
• Cumhuriyet, 13 Ağustos 1934.
• Cumhuriyet, 29 Ekim 1935.
• Cumhuriyet, 12 Kasım 1934.
• Cumhuriyet, 30 Kasım 1935.
• Cumhuriyet, 1 Haziran 1935.
• Kurun, 28 Ocak 1935.
• Kurun 20 Mart 1935.
• Kurun, 23 Ağustos 1938.
• Milliyet, 13 Ağustos 1934.
• Milliyet, 15 Ağustos 1935.
• Posta, 13 Ağustos 1934.
• Son Posta, 1 Temmuz 1935.
• Son Posta 15 Ağustos 1935.
• Son Posta, 9 Kasım 1935.
• Son Posta, 21 Ağustos 1944.
• Son Posta, 20 Kasım 1941.
• Son Telgraf, 30 Nisan 1939.
• Tan, 2 Ocak 1937.
• Türk Dili, 16 Ağustos 1934.
• Ulus, 28 Ocak 1935.
• Ulus, 27 Kasım 1935.
• Uyanış Servetifünun, 16 Ocak 1936.
• Vakit, 14 Ağustos 1932.
• Vakit, 13 Ağustos 1934.
• Vakit, 14 Ağustos 1934.
• Vakit, 22 Ağustos 1934.
• Boratav, Korkut: 100 Soruda Türkiye'de Devletçilik, Gerçek Yayınevi, İstanbul, 1974.
• Ertan, Temuçin Faik: “İsmet İnönü’nün Rusya Gezisi”, Atatürk’ten Soğuk Savaş Dönemine Türk-Rus İlişkileri I. Çalıştay Bildirileri, 14-15 Mayıs 2010.
• İlkin, Selim: “Birinci Sanayi Planının Hazırlanışında Sovyet Uzmanlarının Rolü”, ODTÜ Gelişim Dergisi 1979-1980 Özel Sayısı. İnan Afet: İzmir İktisat Kongresi, TTK Basımevi, Ankara, 1989.
• Kepenek, Yakup; Yentürk, Nurhan: Türkiye Ekonomisi, İstanbul, Remzi Kitabevi, 2005.
• Kılıçbay, Ahmet: "Türkiye'de Planlama", Türk Ekonomisinin 50. Yılı Semineri, İstanbul 1973.
• Kocabaşoğlu, Uygur: Türkiye İş Bankası Tarihi, İstanbul, Türkiye İş Bankası Yayınları, 2001.
• Koçak, M. Hakan: Paşabahçe-Şişecam’ın İlk Yılları: “Milli Fabrika Rejimi”, Çalışma ve Toplum Dergisi, Yıl: 2012, Cilt: 2, Sayı: 33.
• Melzig, Herbert: İnönü Diyor ki -Nutuk, Hitabe, Beyanat, Hasbihaller, Ankara, Ülkü Basımevi 1946.
• Önder Küçükerman, Türk Cam Sanayii ve Şişecam, İstanbul, Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. Yayını, 1998.
• Özgümüş, Üzlifat, vd.: Beykoz Cam ve Billur Muzesi, İstanbul, Milli Saraylar Yayınları, 2021.
• Tekeli, İlhan: İlkin, Selim: 1929 Dünya Buhranında Türkiye’nin İktisadi Politika Arayışları, ODTÜ Yayınları, Ankara, 1977.
• Tokgöz, Erdinç: Türkiye’nin İktisadi Gelişme Tarihi, İmaj Yayıncılık, Ankara, 1999.
• Turan, Şerafettin: Türk Devrim Tarihi, C. III, Bilgi Kitabevi, Ankara, 2005.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre: 3, C 26, İçtima Senesi: 4, 36. İnikat, 19.3.1931.
• Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları Anonim Sosyetesi “Birinci İş Senesi İdare Meclisi Raporu”, İstanbul, 1937.
• Yaşa, Memduh: İktisadi Meselelerimiz, İstanbul 1966.
• Yıldız, Yasin; Canıyılmaz, Gökşen: “Osmanlı Devleti’nde Cam İmalatı ve Beykoz Cam ve Billur Müzesi”, Milli Saraylar Sanat Tarih Mimarlık Dergisi, Yıl: 2021, Sayı: 21.