A Research on the Analysis of Science Textbooks in Terms of Values

Yıl 2023, Cilt: 21 Sayı: 2, 933 - 958, 30.08.2023

Zahit Yılmaz , Halil İbrahim Yıldırım

https://doi.org/10.37217/tebd.1267044

Cited By: 3

Öz

This research was conducted to examine science textbooks in terms of values. Document analysis, one of the qualitative research methods, was used in the research. The material of the research consisted of science textbooks taught in the 2021-2022 academic year. Value expressions in the books were examined based on the 10 core values referenced in the 2018 science curriculum. The data were collected with the value examination form. 89, 105, 175, 69, 76, 157 values were determined in the 3rd, 4th, 5th, 6th, 7th and 8th grade science textbooks, respectively. The total number of values is 671. The books have the value of responsibility the most, the values of honesty and patience the least. The value of honesty was not included in the third, fourth and fifth grade textbooks, and the values of justice and honesty were not included in the sixth grade textbook. The distribution of values in 3rd, 4th, 5th, 6th, 7th and 8th grade textbooks, units and learning areas are not homogeneous. The least and most common values found in science textbooks and in the learning outcomes of the science curricula are quantitatively compatible. Based on these results, it can be suggested that science textbooks should be enriched in a balanced way in terms of values.

Anahtar Kelimeler

Values, Root values, Values education, Science textbook, Textbook

Fen Bilimleri Ders Kitaplarının Değerler Açısından İncelenmesi Üzerine Bir Araştırma

Öz

Bu araştırma fen bilimleri ders kitaplarını değerler açısından incelemek amacıyla yapılmıştır. Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden doküman inceleme kullanılmıştır. Araştırmanın materyalini 2021-2022 öğretim yılında okutulan fen bilimleri ders kitapları oluşturmuştur. Kitaplardaki değer ifadeleri, 2018 fen bilimleri dersi öğretim programında atıf yapılan 10 kök değere göre incelenmiştir. Veriler değer inceleme formu ile toplanmıştır. 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıf fen bilimleri ders kitaplarında sırasıyla 89, 105, 175, 69, 76, 157 değer belirlenmiştir. Toplam değer sayısı 671’dir. Kitaplarda en fazla sorumluluk, en az dürüstlük ve sabır değerleri bulunmaktadır. Üçüncü, dördüncü ve beşinci sınıf kitabında dürüstlük değerine, altıncı sınıf kitabında adalet ve dürüstlük değerlerine yer verilmemiştir. Değerlerin 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıf ders kitaplarına, ünitelere ve öğrenme alanlarına dağılımı homojen değildir. Fen bilimleri ders kitaplarında ve fen bilimleri dersi öğretim programı kazanımlarında en az ve en çok bulunan değerler niceliksel açıdan uyumludur. Bu sonuçlara dayanarak fen bilimleri ders kitaplarının değerler açısından dengeli bir şekilde zenginleştirilmesi önerilebilir.

Anahtar Kelimeler

Değer, Kök değer, Değerler eğitimi, Fen bilimleri ders kitabı, Ders kitabı

Kaynakça

• Akbaba-Altun, S. (2003). Eğitim yönetimi ve değerler. Değerler Eğitimi Dergisi, 1(1), 7-17.
• Akbaş, O. (2009). İlköğretim okullarında görevli branş öğretmenlerinin değer öğretimi yaparken kullandıkları etkinlikler: 2004 ve 2007 yıllarına ilişkin bir karşılaştırma. Kastamonu Eğitim Dergisi, 17(2), 403-414.
• Akdemir, M. S. (2022). Kimya ders kitaplarının kök değerler açısından incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Aydın, M. Z. & Akyol-Gürler, Ş. (2012). Okulda değerler eğitimi. Ankara: Nobel.
• Aydın, H. & Yaşar, O. (2020). 2005 ve 2017 coğrafya dersi öğretim programlarına göre yazılmış coğrafya ders kitaplarının değerler eğitimi yaklaşımları açısından karşılaştırılması. Journal of Social and Humanities Sciences Research, 7(60), 2826-2842.
• Baki, Y. (2019). Ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin değer aktarımı açısından incelenmesi. Değerler Eğitimi Dergisi, 17(37), 109-146.
• Baltacı, A. (2017). Nitel veri analizinde Miles-Huberman modeli. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(1), 1-14.
• Batur, Z. & Şaşmaz, E. (2020). Türkiye ve yurt dışında okutulan Türkçe ders kitaplarının değerler bakımından karşılaştırılması. Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Dergisi, 3(8), 566-582.
• Bayrak, B. (2021). Sosyal bilgiler ders kitaplarındaki soruların öğrenme alanlarında yer alan değerler açısından incelenmesi. Turkish Studies-Educational Sciences, 16(1), 119-138.
• Beldağ, A. (2019). Öğretim programlarında değer eğitimi. S. S. Genç & A. Beldağ (Ed.), Karakter ve değer eğitimi farklı bakışlar örnek etkinlikler içinde (s. 135-144). Ankara: Pegem Akademi.
• Belet, Ş. D. & Deveci, H. (2008). Türkçe ders kitaplarının değerler bakımından incelenmesi. VII. Ulusal Sınıf Öğretmenliği Sempozyumu’nda sunulmuş bildiri. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale.
• Bishop, A., Clarke, B., Corrigan, D. & Gunstone, D. (2006). Values in mathematics and science education: Researchers’ and teachers’ views on the similarities and differences. For the Learning of Mathematics, 26(1), 7-11.
• Cihan, N. (2014). Okullarda değerler eğitimi ve Türkiye'deki uygulamaya bir bakış. Electronic Turkish Studies, 9(2), 429-436.
• Çetin, S. A. (2022). 7. sınıf Türkçe ders kitaplarında ortak temalardaki metinlerin Türkçe dersi öğretim programındaki değerler eğitimi kapsamında incelenmesi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 26(2), 491-504.
• Çetin, N. & Balanuye, Ç. (2015). Değerler ve eğitim ilişkisi üzerine. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi(24), 191-203.
• Çetin, İ., Mutluoğlu, A., Yazlık, D. Ö. & Erdoğan, A. (2021). Ortaöğretim dokuzuncu sınıf matematik ders kitaplarının kök değerler çerçevesinde incelenmesi. Yaşadıkça Eğitim, 35(2), 715-732.
• Demircan, C. (2006). Mektepli Gazetesi’nde yer alan metinlerin içeriğinin çocukların bilişsel ve ahlaki gelişmelerine katkısı (1-148. sayılar). (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Demirhan-İşcan, C. (2007). İlköğretim düzeyinde değerler eğitimi programının etkililiği. (Doktora Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• EBA. (2022). Fen bilimleri ders kitapları. https://ders.eba.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Ekinci-Çelikpazu, E. & Aktaş, E. (2011). MEB 6, 7 ve 8. sınıf Türkçe ders kitaplarında yer alan metinlerin değer iletimi açısından incelenmesi. Electronic Turkish Studies, 6(2), 413-424.
• Elbir, B. & Bağcı, C. (2013). Değerler eğitimi üzerine yapılmış lisansüstü düzeyindeki çalışmaların değerlendirilmesi. Electronic Turkish Studies, 8(1), 1321-1333.
• Erbaş, A. A. (2020). Hayat bilgisi dersi kapsamında değerler eğitimi üzerine bir araştırma: Beklentiler, uygulamalar ve öneriler. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Erbaş, A. A. (2021). Sosyal bilgiler öğretim programındaki değerlerin sosyal bilgiler ders kitaplarına yansımaları. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 11(1), 23-40.
• Erdem, İ. & Bahşi, N. (2022). Yabancı dil olarak Türkçe öğretimi ders kitaplarındaki metinlerin değer aktarımı açısından incelenmesi. Değerler Eğitimi Dergisi, 20(43), 9-35.
• Gökçe, D. E. (2021). Hayat bilgisi ders kitaplarının değer öğretimi yaklaşımları açısından incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Güçlü, H. (2019). Sosyal bilgiler ders kitaplarının değerler eğitimi açısından değerlendirilmesi. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Gül, Ş. & Özay-Köse, E. (2020). Lise öğrencilerinin hijyen davranışlarını belirlemeye yönelik bir tutum ölçeği geliştirme çalışması. Asya Öğretim Dergisi, 8(1), 15-31.
• Hansen, D. T., Burdick-Shepherd, S., Cammarano, C. & Obelleiro, G. (2009). Education, values, and valuing in cosmopolitan perspective. The Ontario Institute for Studies in Education of the University of Toronto Curriculum Inquiry, 39(5), 587-612.
• Hatay-Uçar, F. & Çetinkaya, S. (2021). İlkokul hayat bilgisi ders kitaplarında değerler eğitimi. Oltu Beşeri ve Sosyal Bilimler Fakültesi Dergisi, 2(2), 275-291.
• Irmak, B. (2021). Sosyal bilgiler ders kitaplarının değerler bağlamında analizi. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Kapan, A. (2019). 6.sınıf sosyal bilgiler ders kitabında önerilen edebi ürünlerin öğrenme alanlarında yer alan değerler açısından incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Kapkın, B., Çalışkan, Z. & Sağlam, M. (2018). Türkiye’de 1999-2017 yılları arasında değerler eğitimi alanında yapılmış lisansüstü̈ çalışmaların incelenmesi. Değerler Eğitimi Dergisi, 16(35), 183-207.
• Karaca, D. & Uzunkol, E. (2019). İlkokul matematik ders kitaplarının içerdiği değerler bakımından incelenmesi. Uluslararası Alan Eğitimi Dergisi, 5(2), 55-71.
• Kaygana, M., Yapıcı, Ş. & Aytan, T. (2013). Türkçe ders kitaplarında değer eğitimi. The Journal of Academic Social Science Studies, 6(7), 657-669.
• Koçoğlu, E., Ersoy, F. & Atik, S. (2016). Kültürel değerlerle sosyal bilgiler öğretimi. R. Sever, M. Aydın & E. Koçoğlu (Ed.), Alternatif yaklaşımlarla sosyal bilgiler eğitimi içinde (s. 131-150). Ankara: Pegem.
• Koltaş, E. (2020). Lise biyoloji, fizik ve kimya ders kitaplarının değerler eğitimi açısından incelemesi. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Köksal, K., Yaylacı-Kılıç, Z., Yel, Ü., Erbaş, S. & Kılcan, B. (2022). Sosyal bilgiler ders kitaplarının kök değerler açısından incelenmesi. Bayterek Uluslararası Akademik Araştırmalar Dergisi, 5(2), 74-87.
• Kuş, Z., Merey, Z. & Karatekin, K. (2013). İlköğretim 4. ve 5. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarında yer alan değerler. Değerler Eğitimi Dergisi, 11(25), 183-214.
• Kuşdil, M. E. & Kağıtçıbaşı, Ç. (2000). Türk öğretmenlerin değer yönelimleri ve Schwartz değer kuramı. Türk Psikoloji Dergisi, 15(45), 59-76.
• Külünkoğlu, T. (2010). İlköğretim birinci kademe Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin ilettiği değerler açısından incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• MEB. (2018). Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programı (İlkokul ve Ortaokul 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar) Öğretim Programı. Ankara: MEB.
• Meydan, H. (2019). Akademide değerler eğitimi (tezler ve makaleler/1989-2017). İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi.
• Nguyen, Q. T. N. (2016). The Vietnamese values system: A blend of oriental, western and socialist values. International Education Studies, 9(12), 32-40.
• Oğuz-Haçat, S. & Demir, F. B. (2020). Sosyal bilgiler ders kitaplarının değerler açısından incelenmesi. Journal of History School, 49, 4443-4466.
• Öksüz, H. İ. & Eken, N. T. (2019). İlkokul (1-4) Türkçe ders kitaplarındaki hikâye edici metinlerin Türkçe dersi öğretim programındaki kök değerler bakımından incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 7(2), 384-401.
• Özdaş, F. (2013). Ortaokullarda değerler eğitimi ve istenmeyen öğrenci davranışlarına ilişkin öğretmen görüşlerinin değerlendirilmesi. (Doktora Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Özer, M. (2014). Öyküler Karikatürler güzel sözler 10 numara yazılarla değerler eğitimi. Ankara: Berikan.
• Özkan, Z. S. (2017). Hayat bilgisi ders kitaplarındaki metin ve görsellerin değerler açısından incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Sayın, V., Orbay, K. & Altunay-Şam, E. (2019). 5. sınıf matematik ders kitabının değerlerimiz açısından incelenmesi. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi[Özel Sayı], 161-171.
• Şakiroğlu, Y. (2020). 6. sınıf Türkçe ders kitabının değer aktarımı bağlamında incelenmesi. Türkiye Eğitim Dergisi, 5(1), 145-161.
• Şentürk, G. (2019). Fen bilimleri dersinde değerler eğitiminin uygulanabilirliğine ilişkin öğretmen görüşleri. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Topbaş, G. (2019). 6. sınıf Türkçe ders kitabının değerler açısından incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• TTKB. (2020). 2021-2022 eğitim öğretim yılı ders kitapları. Millî Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi, 83(2759), 1205-1218.
• Turan, S. & Aktan, D. (2008). Okul hayatında ver olan ve olması düşünülen sosyal değerler. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 6(2), 227-259
• Türkben, T. (2019). Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin ilettiği değerler açısından incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 7(3), 508-526.
• Türkmenoğlu, M., Akyol, P. & Çağımlar, Z. (2021). Türkçe ve hayat bilgisi ders kitaplarındaki metinlerin değerler açısından karşılaştırılması. Ulusal Eğitim Dergisi, 1(1), 20-33.
• Ulusoy, K. (2015). Sosyal bilgilerde ders kitapları. B. Tay & A. Öcal (Ed.), Özel öğretim yöntemleriyle sosyal bilgiler öğretimi içinde (s. 194-220). Ankara: Pegem Akademi.
• Yaşar, Ş. & Çengelci, T. (2012). Sosyal bilgiler dersinde değerler eğitimine ilişkin bir durum çalışması. Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, 3(9), 1-23.
• Yaşaroğlu, C. (2013). Hayat bilgisi dersi kazanımlarının değerler eğitimi açısından incelenmesi. Journal of Turkish Studies, 8(7), 849–849.
• Yazıcı, K. (2006). Değerler eğitimine genel bir bakış. Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, (19), 499-522.
• Yel, S. & Aladağ, S. (2009). Sosyal bilgilerde değerlerin öğretimi. M. Safran (Ed.), Sosyal bilgiler öğretimi içinde (s. 118-145). Ankara: Pegem Akademi.
• Yeniyol, A. (2021). Ortaöğretim öğrencilerinin manevi değer algılarının incelenmesi: Yalova ili örneği. Türkiye Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi(12), 147-173.
• Yılar, R. (2016). İlettiği değerler açısından ilkokul Türkçe ders kitaplarındaki metinler üzerinde incelemeler. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(2), 490-506.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin.
• Yıldız, M. (2019). Ortaokul matematik ders kitaplarındaki metin ve görsellerin değerler açısından incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Yıldız-Mutlubaş, S. (2021). Beşinci sınıf matematik ders kitaplarındaki temsillerin öğretim programındaki kök değerler bağlamında incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.