ORTAOKUL ÖĞRENCİLERİNİN SOSYOBİLİMSEL KONULARA İLİŞKİN ZİHİNSEL YAPILARININ TESPİTİ

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 1, 417 - 435, 26.01.2022

Gamze Hastürk , Eyüp Ökkeşoğulları

https://doi.org/10.24315/tred.909726

Öz

Bu araştırmada sekizinci sınıf öğrencilerinin sosyobilimsel konulara ilişkin zihinsel yapılarının incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırma 2018-2019 eğitim öğretim yılında Türkiye’de İç Anadolu Bölgesinde yer alan bir ile bağlı sekiz devlet ortaokulunda 136 sekizinci sınıf öğrencisiyle yürütülmüştür. Çalışmada, nitel veri toplama ve analiz yöntemleri kullanılmıştır. Araştırmada veri toplama aracı olarak araştırmacılar tarafından geliştirilen sosyobilimsel konulara ilişkin hazırlanan “Kelime ilişkilendirme testi” (KİT) kullanılmıştır. Kelime ilişkilendirme testinde; kök hücre, klonlama, genetiği değiştirilmiş organizma, nükleer santraller, biyoteknoloji ve genetik mühendisliği, küresel ısınma, hidroelektrik santraller ve organ nakli kavramları yer almaktadır. Kelime ilişkilendirme testi sonucunda elde edilen veriler kullanılarak frekans tablosu oluşturulmuştur. Frekans tablosuna göre de öğrencilerin bilişsel yapılarını ortaya koyan kavram ağları çizilmiştir. Kavram ağlarında ortaya çıkan ilişkilere göre veriler analiz edilmiş ve yorumlanmıştır. Araştırmanın sonucunda öğrenciler verilen anahtar kavramlardan en çok organ nakli (932) ve küresel ısınma (848) kavramlarını; en az ise kök hücre (555) ve klonlama (625) kavramlarını ilişkilendirmişlerdir. Çizilen kavram ağları ile öğrencilerin sosyobilimsel konuları birbiri ile ilişkilendirme dereceleri analiz edilmiştir. Elde edilen bulgulardan yola çıkarak sosyobilimsel konuların önemine dikkat çekilmiş ve öğretimi konusunda program belirleyicilere, araştırmacılara ve uygulayıcılara yönelik önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Sosyobilimsel Konular, Kelime İlişkilendirme Testi, Kavram Ağı Haritası, Zihinsel Yapı

Determination of Secondary School Students' Cognitive Structure Regarding Socio-Scientific Issues

Öz

In this study, it was aimed to examine secondary school students' cognitive structure regarding Socio-scientific Issues. The study was conducted with eighth grade students studying in eight public secondary schools in a province located in the Central Anatolia region in Turkey in the 2018-2019 academic year. Qualitative data collection and analysis methods were used in the study. The "word association test" (WAT), which is prepared for socio-scientific issues developed by the researchers, was used as the data collection tool in the study. The word association test includes the concepts such as stem cell, cloning, genetically modified organism, nuclear power plants, biotechnology and genetic engineering, global warming, hydroelectric power plants and organ transplantation. The frequency table was created using the data obtained from the result of the word association test. Concept networks that reveal students' cognitive structures were drawn according to the frequency table. Data were analyzed and interpreted according to the connections in a concept network. As a result of the study, the students mostly used the concepts of organ transplantation (932) and global warming (848) while at least they associated the concepts of stem cell (555) and cloning (625). With drawn concept networks, the degree to which students associate socio-scientific issues with each other has been analyzed. Based on the findings, the importance of socio-scientific issues was pointed out and suggestions have been made to program makers, researchers and practitioners about teaching.

Kaynakça

• Al, S. (2015). Fen bilgisi öğretmen adaylarının sosyo-bilimsel konulara yönelik görüş ve yaklaşımları: Küresel Isınma Üzerine Vaka Çalışması. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Albe, V. (2008). Students’ positions and considerations of scientific evidence about a controversial socioscientific issue. Science ve Education, 17(8-9), 805-827.
• Altuntaş, E. Ç., Yilmaz, M., ve Turan, S. L. (2017). Biyoloji öğretmen adaylarının sosyobilimsel bir konudaki eleştirel düşünmelerinin empati açısından incelenmesi. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(3), 915-931.
• Arslan, A., ve Atabey, N. (2018). Biyoteknoloji ve klonlama konusunun işbirlikli öğrenme modeli ile öğretiminin sınıf öğretmeni adaylarının argümantasyon nitelikleri üzerine etkisi. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(18), 35-45.
• Atasoy, B. (2004). Fen öğrenimi ve öğretimi. Ankara: Asil Yayınevi.
• Aydemir, A. (2014). Ortaokul 7. Sınıf öğrencilerinin beşeri coğrafya kavramlarına ilişkin algılarının kelime ilişkilendirme testi aracılığıyla incelenmesi. Yayımlamamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Ayvacı, H. Ş., ve Şenel Çoruhlu, T. (2009). Öğrencilerin küresel çevre sorunlarına bakışları ve kavram yanılgılarının belirlenmesine yönelik gelişimsel bir araştırma. Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(2), 11-25.
• Bahar, M. ve Kılıç, F. (2001). Kelime ilişkilendirme testi yöntemi ile Atatürk ilkeleri arasındaki kavramsal bağların araştırılması. X. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi’nde sunuldu, Bolu.
• Bahar, M., Alex H. Johnstone ve Sutcliffe, R. (1999). Investigation of students’ cognitive structure in elementary genetics through word association tests. Journal of Biological Education, 33, 134.
• Bahar, M., ve Özatlı, S. (2003). Kelime ilişkilendirme testi yöntemi ile lise 1. Sınıf öğrencilerinin canlıların temel bileşenleri konusundaki bilişsel yapılarının araştırılması. BAU. Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 5, 75-85.
• Bedi, K. K., Hakeem, A. R., Dave, R., Lewington, A., Sanfey, H., ve Ahmad, N. (2015). Survey of the knowledge, perception, and attitude of medical students at the University of Leeds toward organ donation and transplantation. In Transplantation proceedings (2), 247-260.
• Bouis, H. E., Chassy, B. M., ve Ochanda, J. O. (2003). 2. Genetically modified food crops and their contribution to human nutrition and food quality. Trends in Food Science & Technology, 14(5-8), 191-209.
• Cardellini, L. ve Bahar, M. (2000). Monitoring the learning of chemistry through word ssociation tests. Australian Chemistry Resource Book, 19, 59-69.
• Çavuş, R. (2013). Farklı epistemolojik inanışlara sahip 8. Sınıf öğrencilerinin sosyo-bilimsel konulara bakış açıları. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Çepni, S. (Editör). (2005). Bilim, fen, teknoloji ve eğitim programlarına yansımaları. Kuramdan uygulamaya fen ve teknoloji öğretimi. (3. Baskı). Ankara: Pegem Akademi
• Çetin, G., ve Harman, Ö. (2012). Lise öğrencilerinin organ nakli ve organ bağışı konusundaki bilgi ve tutumları. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 1(2), 172-177.
• Çinici, A., Özden, M., Akgün, A., Gülmez, H., ve Demirtaş, F. (2013). 8. Sınıf öğrencilerinin genetiği değiştirilmiş organizmalar (GDO) hakkındaki bilgi düzeyleri ve biyoteknolojiye yönelik tutumlarının incelenmesi. Adıyaman Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 3 (2), 94-115.
• Daskolia, M., Flogaitis, E., & Papageorgiou, E. (2006). Kindergarten teachers’ conceptual framework on the ozone layer depletion. Exploring the associative meanings of a global environmental issue. Journal of Science Education and Technology, 15(2), 168-178.
• Dawson, V.M. (2011). A case study of the impact of introducing socio-scientific issues into a reproduction unit in a Catholic Girls’ school. T. D. Sadler (Ed.). Socio-scientific Issues in the Classroom (313-345). New York: Springer Dordect.
• Demiral, Ü., ve Çepni, S. (2018). Fen bilgisi öğretmen adaylarının sosyobilimsel bir konudaki argümantasyon becerilerinin incelenmesi. Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(1), 734-760.
• Demirci, A. (2008). Perceptions and attitudes of geography teachers to biotechnology: A study focusing on genetically modified (GM) foods. African Journal of Biotechnology, 7 (23), 4321-4327.
• Demirci, M. ve Yüce, Z. (2018). Biyoteknoloji ve genetik mühendisliği konusunun öğretiminde 8. Sınıf öğrencileri için dersin deneysel planlanması. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (35), 87-108.
• Demircioğlu, T. ve Uçar, S. (2014). Akkuyu nükleer santrali konusunda üretilen yazılı argümanların incelenmesi. İlköğretim Online, 13(4), 1373-1386.
• Eastwood, J. L., Sadler, T. D., Zeidler, D. L., Lewis, A., Amiri, L., & Applebaum, S. (2012). Contextualizing nature of science instruction in socioscientific issues. International Journal of Science Education,34(15), 2289-2315.
• Efil, S., Sise, S., Üzel, H., ve Eser, O. (2013). Afyon ilinde halkın ve Afyon Kocatepe Üniversitesi Tıp Fakültesi sağlık çalışanlarının organ bağışı konusuna ilgilerinin değerlendirilmesi. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 2(3), 361- 384.
• Ercan, F., Taşdere, A., ve Ercan, N. (2010). Kelime ilişkilendirme testi aracılığıyla bilişsel yapının ve kavramsal değişimin gözlenmesi. Türk Fen Eğitimi Dergisi, 7(2), 136-154.
• Eren, F. (2012). İlköğretim öğrencilerinin bilişim teknolojileri algılarının kelime ilişkilendirme testi kullanılarak incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Eş, H., Mercan, S. I., ve Ayas, C. (2016). Türkiye için yeni bir sosyo-bilimsel tartışma: Nükleer ile yaşam. Turkish Journal of Education, 5(2), 47-59.
• Gülhan, F. (2012). Sosyo-bilimsel konularda bilimsel tartışmanın 8. Sınıf öğrencilerinin fen okuryazarlığı, bilimsel tartışmaya eğilim, karar verme becerileri ve bilim-toplum sorunlarına duyarlılıklarına etkisinin araştırılması, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Gürbüzoğlu, Yalmancı, S., ve Gözüm, A. İ. C. (2016). Fen bilgisi öğretmen adaylarının (GDO) Sosyo bilimsel konusuna yönelik araştırma davranışlarının incelenmesi. Journal of Kirsehir Education Faculty, 17(1).
• Harman, G., ve Çökelez, A. (2017). Fen bilgisi öğretmen adaylarının sosyo-bilimsel bir konu olan organ bağışına yönelik metaforik algıları. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1), 55-70.
• Hovardas, T. ve Korfiatis, K.J. (2006). Word associations as a tool for assessing conceptual change in science education. Learning and Instruction, 16(5), 416- 432.
• Işıklı, M., Taşdere, A. ve Göz, N. L. (2011). Kelime ilişkilendirme testi aracılığıyla öğretmen adaylarının Atatürk ilkelerine yönelik bilişsel yapılarının incelenmesi. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(1), 50-72
• İşbilir, E. (2010). Investigating pre-service science teachers’s quality of written argumentations about socio scientific ıssues in relation to epistemic beliefs and argumentativeness. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, ODTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü. Ankara.
• Kahraman, S. (2020). Fen bilimleri öğretmen adaylarının biyoteknoloji, genetik mühendisliği ve klonlama kavramlarına ilişkin algılarının incelenmesi. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 14(1), 57-83.
• Karaca, A. (2018). Yedinci sınıf öğrencilerinin çeşitli meslek grupları hakkındaki algılarının kelime ilişkilendirme testi (kit) aracılığıyla incelenmesi ve öğrencilerin gelecekte meslek seçiminde rol oynayan faktörlerin belirlenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Niğde.
• Karakaya, E. (2015). Bilimsel bilginin doğasını anlama ve sosyo-bilimsel konularda akıl yürütme. Yayımlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Kaya, M. F. (2013). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının “küresel ısınma” kavramına yönelik metafor algıları. Doğu Coğrafya Dergisi, 18(29), 117-134.
• Kempa, R.F., & Nicholls, C.E. (1983). Problem solving ability and cognitive structure–an explanatory investigation. European Journal of Science Education, 5(2), 171-184.
• Kırbağ Zengin, F., Keçeci, G., Kırılmazkaya, G., ve Şener, A. (2012). İlköğretim öğrencilerinin nükleer enerji sosyobilimsel konusunu online argümantasyon yöntemi ile öğrenmesi. Education Sciences, 7(2), 647-654.
• Kilinc, A., ve Sönmez, A. (2012). Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının GDO’lu besinler konusunun öğretimine yönelik öz yeterlilikleri: Bazı psikometrik faktörlerin muhtemel etkileri. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 6(2), 49-76.
• Kolsto, S. O. (2006). Patterns in students’ argumentation confronted with a riskfocused socio-scientific ıssue. International Journal of Science Education, 28 (14), 1689-1716
• Kostova, Z., & Radoynovska, B. (2008). Word association test for studying conceptual structures of teachers and students. Bulgarian Journal of Science and Education Policy, 2(2), 209–231.
• Kostova, Z. & Radoynovskar, B. (2010). Motivating students’ learning using Word association test and concept maps. Bulgarian Journal of Science and Education Policy, 4(1), 62-98.
• Kurt, H., ve Ekici, G. (2013). Biyoloji öğretmen adaylarının “bakteri” konusundaki bilişsel yapılarının ve alternatif kavramlarının belirlenmesi. Turkish Studies, 8(8), 885-910.
• Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) (2018), Fen bilimleri dersi (İlkokul ve Ortaokul 3,4,5,6,7 ve 8. Sınıflar) Öğretim Programı.
• Nakiboğlu, C. (2008). Using word associations for assessing nonmajor science students’ knowledge structure before and after general chemistry instruction: the case of atomic structure. Chem. Educ. Res. Pract, 9(4), 309-322.
• National Research Council. (1996). National science education standards. Washington, DC: National Academy Press. Nielsen, J.A. (2012). Science in discussions: An analysis of the use of science content in socio-scientific discussions. Science Education 96(3), 428-456.
• Oulton, C., Dillon, J., ve Grace, M.M. (2004). Reconceptualizing the teaching of controversial issues. International Journal of Science Education, 26(4), 411-423.
• Özatlı, N. S. (2006). Öğrencilerin biyoloji derslerinde zor olarak algıladıkları konuların tespiti ve boşaltım sistemi konusundaki bilişsel yapılarının yeni teknikler ile ortaya konması. Yayımlanmamış doktora tezi, Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Balıkesir.
• Özdağ, N. (2001). Organ nakli ve bağışına toplumun bakışı. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 5(2), 46-55.
• Özel, M., Erdoğan, M., Uşak, M., ve Prokop, P. (2009). Lise öğrencilerinin biyoteknoloji uygulamalarına yönelik bilgileri ve tutumları. Science Education, 2(10), 61-69.
• Özer, F. G., Karamanoğlu, A. Y., Beydağ, K. D., Fidancıoğlu, H., Akıncı, E., Şanlı, İ.,... ve Urak, S. (2008). Sağlık yüksekokulunda öğrenim gören bir grup öğrencinin organ nakli/bağışına yönelik görüşleri ve bilgi düzeylerine eğitimin etkisi. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 7(1), 39-46.
• Özsoy, T. ve Kılınç, A. (2017). Beşinci sınıf öğrencilerinin sosyobilimsel konulara dayalı fen öğretimi (feskök pedagojisi) ile ilgili görüşleri. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 30(2), 909-925.
• Öztürk, A. (2013). Sosyo-bilimsel konularla argümantasyon becerisi ve insan haklarına karşı tutum geliştirmeye yönelik bir eylem araştırması. Yayımlanmamış doktora tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Prokop, P., Leskova, A., Kubiatko, M., & Diran, C. (2007). Slovakian students’ knowledge of and attitudes toward biotechnology. International Journal of Science Education, 29(7), 895-907.
• Queensland School Curriculum Council. (2001). Studies of society and environment [Online]. Retrieved from http:// www.cmec.ca/science/framework/index.htm
• Qin, W. ve Brown, J.L. (2007). Public reactions to information about genetically engineered foods: effects of information formats and male/female differences. Public Understanding of Science 16(4), 471–488.
• Sadler, T. (2004). Informal reasoning regarding ssı: a critical review of research. Journal of Research in Science Teaching, 41 (5), 513-536.
• Sadler, T. D., & Zeidler, D. L. (2004). The morality of socioscientific ıssues construal and resolution of genetic engineering dilemmas. Science Education, 88 (1), 4-27.
• Sadler, T.D. (2011). Situating socio-scientific issues in classrooms as a means of achieving goals of science education. T.D. Sadler (Ed.). Socioscientific Issues in the Classroom (1-10). New York: Springer Dordect.
• Sadler, T.D., Amirshokoohi, A., Kazempour, M., & Allspaw, K. (2006). Socioscience and ethics in science classrooms: Teacher perspectives and strategies. Journal of Research in Science Teaching, 43(4), 353-376.
• Tetik, S., ve Cebesoy, Ü. B. (2018). Ortaokul öğrencilerinin organ bağışına ve nakline yönelik görüşlerinin incelenmesi. Journal of Theoretical Educational Science/Kuramsal Eğitimbilim Dergisi, 11(3).
• Topçu, M. S., Muğaloğlu, E. Z., ve Güven, D. (2014). Fen eğitiminde sosyobilimsel konular: Türkiye örneği. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 14(6), 1-22.
• Topçu, M. S., ve Atabey, N. (2017). Sosyobilimsel konu içerikli alan gezilerinin ilköğretim öğrencilerinin argümantasyon nitelikleri üzerine etkisi. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(1), 68.
• Torkar, G. ve Badj, B. (2006). Trainee teachers’ ıdeas about endangered birds. Journal of Biological Education, 41 (1), 5-8.
• Türkoğlu, A. Y. ve Öztürk, N. (2019). Sosyo-bilimsel konulara ilişkin fen bilgisi öğretmen adaylarının zihinsel modelleri. Başkent University Journal of Education, 6(1), 127-137.
• Ural Keleş, U. (2018) Kök hücre konulu seminerin fen bilgisi öğretmen adaylarının bilişsel yapılarına etkisi. Uluslararası Eğitim Bilim ve Teknoloji Dergisi, 4(1),41-57.
• Usak, M., Erdogan, M., Prokop, P., ve Özel, M. (2009). High school and university students' knowledge and attitudes regarding biotechnology: a Turkish experience. Biochemistry and Molecular Biology Education, 37(2), 123-130.
• Van der Zande, P.A.M. (2009). Health-related genomics in classroom practice. D. J. Boerwinkel, ve A. J. Waarlo (Eds.). Rethinking science curricula in the genomics era (82–89). FISME series on Research in Science Education No. 62. Utrecht: CD-β Press.
• Van der Zande, P.A.M., Warloo, A.J., Brekelmans, M., Akkerman, S.F. ve Vermunt J.D. (2011). A knowledge base for teaching biology situated in the context of genetictesting. International Journal of Science Education, 33(15). 2307-2067.
• Walker, K., ve Zeidler, D.L. (2007). Promoting discourse about socioscientific issues through scaffolded inquiry. International Journal of Science Education, 29(11), 1387-1410.
• Yalvaç Hastürk, H. G. (2013). Öğretmen adaylarının bazı çevre konularına ilişkin zihinsel yapılarındaki değişimlerin otantik öğrenme ortamlarında incelenmesi ve değerlendirilmesi. Yayımlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Yalvaç, G. H. (2008). İşbirlikli öğrenme yaklaşımının öğretmen adaylarının çevreye ilişkin zihinsel yapılarına etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu.
• Yavuz Topaloğlu, M., ve Balkan Kıyıcı, F. (2017). Ortaokul öğrencilerin hidroelektrik santrali hakkındaki görüşleri. Journal of Kirsehir Education Faculty, 18(1). Yazıcı, S. Ö., Kavak, H. O., Kaya, E., Tekin, A., ve Kalaycı, I. (2015). Hemşirelik öğrencilerinin organ nakli ve bağışı konusunda bilgi ve düşüncelerinin belirlenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 3(2), 66-76.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (10.Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.