SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MİRASIN KORUNMASI BAĞLAMINDA ÇEYİZ GELENEĞİ “ERZURUM ÖRNEĞİ”

Yıl 2019, Cilt: 23 Sayı: 3, 668 - 689, 29.12.2019

Ayşegül Karakelle , Tevhide Özbağı

Öz

Kültür, bir toplumun yaşam tarzının, atalarından
gelen örf, adet ve geleneklerinin, değerlerinin, bir başka ifadeyle o toplumun
ürettiğinin toplamıdır. Milletlerin varlığını sürdürebilmesi ve kültürel
mirasını koruyarak gelecek nesillere aktarabilmesi için kültürel değerlerinin
farkında olması gerekmektedir. Bu sebeple tüm dünyada halk kültürünün ihmal
edilmesi ile kültürel zenginliğin ortadan kalkması olasılığı karşısında UNESCO
somut olmayan kültürel mirasın korunması sözleşmesini imzalamıştır. Kültürel mirasımızın
en önemli unsurlarından olan geleneksel el sanatlarının korunması,
geliştirilmesi ve sürdürülebilirliği hem geleneklerin korunması hem de
yaşatılması bakımından ele alınması gereken bir konudur. Erzurum, çeyiz
geleneğinin yaşatıldığı nadir illerimizden birisidir. Günümüzde, el sanatlarımızın geçmişteki ve bugünkü durumunu araştırıp
ortaya koyabilmek, kültürel birikim olarak değerlendirmesini yapabilmek için,
bugünkü örneklerden yola çıkarak, geçmişle olan bağları kurmak zorunluluğunu
doğurmuştur. Bunun için, el sanatı ürünlerimizi sandıklardan çıkarıp gözler
önüne sererek belgelemek gerekmektedir. El
sanatlarımız; toplumumuzun estetik
zevkleri, gelenekleri, inanışları, töreleri
ile yoğrularak günümüze, bugünkü biçimlerine ulaşmışlardır.

Bu araştırmada,
Erzurum’da çeyiz geleneğinin geçmiş ve günümüzdeki durumunu tespit etmek, el
sanatlarına olan ilgi seviyesini belirlemek, el sanatları kapsamında hangi
çeyizlik ürünleri ürettiklerini ortaya koymak, geçmişte yapılan çeyizlik
ürünlerle günümüzdekilerin farkını tespit etmek, gelecek nesillere
aktarılmasında ve korunmasında somut olmayan kültürel miras çerçevesinde
değerlendirilmesi, korunmasındaki rolünü tartışmak ve bu geleneğin
sürdürülebilirliği açısından önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kültür, Erzurum, Çeyiz Geleneği, El Sanatları Ürünleri, Hazır Ürünler

Kaynakça

• Açıkgöz, S. (1963). Düğün ve Yağma Geleneği, Türk Folklor Araştırmaları, VIII, Kasım (172), s. 3235-3236.
• Akbil, F. P. (1970). Türk El Sanatlarından Örnekler. Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
• Anonim, Ana Britanica. (ty.). Çeyiz maddesi. C.6. Ana Yayıncılık, İstanbul.
• Anonim, Meydan Larousse (Büyük Lügat ve Ansiklopedi). (1970). Çeyiz maddesi. Meydan Yayınları, İstanbul.
• Anonim, Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi. (1986). Ehram maddesi. Cilt:11. s.5587.
• Anonim, Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi II. (1992). T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu, Ankara.
• Anonim, Türkçe Sözlük. (2005). Atatürk Kültür Dil Tarih Yüksek Kurumu IV. Akşam Sanat Okulu Matbaası. 10. Baskı, Ankara.
• Arlı, M. (1990). Köy El Sanatları, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, Ankara.
• Aytaç, Ç. (1997). El Dokumacılığı. Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
• Bahşişoğlu, A. (1998). Türk Kültüründe Çeyiz Geleneği ve Kastamonu Örneği. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans-Master Tezi). Hacettepe Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Türk Dili ve Edebiyatı (Halkbilimi) Anabilim Dalı, Ankara.
• Barışta, H. Ö. (2005). Türkiye Cumhuriyeti Dönemi Halk Plastik Sanatları. TC Kültür Bakanlığı Yayınları. Kozan Ofset Matbaacılık, 1. Baskı, Ankara. Barışta, H. Ö. (1987). Türk El Sanatlarından El Örgüsü Çoraplar. Atatürk Kültür Dil ve Tarih Kurumu. Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara.
• Başar, Zeki. (1972). Erzurum’da Tıbbi Mistik Folklor Araştırmaları. Sevinç Matbaası, Ankara.
• Bulut, Sabahattin. (1989). Damla Damla Erzurum. Demircioğlu Matbaası, İstanbul.
• Çetintaş, V. (1998). Tarsus ve Çevre Köylerinden Ahşap Oyma Sandık Örnekleri. Cumhuriyetimizin 75. Yılında Dünden Bugüne I. Tarsus Sempozyumu. Gürpınar Ofset, Adana. s. 263-283.
• Eronç, P. Y. (1984). Giyim Süsleme Teknikleri. Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
• Gülben, Z. (1964). Ergani’de Düğün. Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, IX, Aralık, s. 3592-3593.
• Kademoğlu, O. (1999). Çeyiz Sandığı. Duran Ofset, İstanbul.
• Koçu, R. E. (1967). Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü. Sümerbank Yayınları:1, Ankara.
• Koşay. H. Z. (1944). Türkiye Türk Düğünleri Üzerine Mukayeseli Malzeme. Maarif Vekaleti Eski Eserler ve Müzeler Umum Müdürlüğü Yayınları, Ankara.Onuk, T. (1988). İğne Oyaları. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara.
• Ortaç, H. S. (1997). Elazığ İğne Oyaları. Türkiye’de El Sanatları Geleneği ve Çağdaş Sanatları İçindeki Yeri Sempozyumu. Kültür Bakanlığı Yayınları, İzmir. s.174-179.
• Öğüt, G. (1973). Oyacılık Sanatı ve Kütahya Oyaları. Etnografya Dergisi. Milli Eğitim Basımevi, XIII, s.55-61.
• Özbağı, T. (1989). Ankara İl Merkezinde Yaşayan Kadınlarda Bulunan Geleneksel Gümüş Takılar Üzerine Bir Araştırma. Yayınlanmamış Yüksek Lisans (Master) Tezi. Gazi Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. El Sanatları Eğitimi Ana Bilim Dalı, Ankara.
• Özbağı, T. (2003). Develi Çeyiz Geleneği Üzerine Bir Araştırma. Bütün Yönleriyle Develi I. Bilgi Şöleni, 26-28 Ekim 2002. Develi Belediyesi Kültür Yayınları:1, s.143-146.
• Özbel, K. (1945). Anadolu Çorapları. Ulus Basımevi, Ankara.
• Özcan, F. (1997). Nallıhan Yöresinde İğne Oyacılığı. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara. Parlak, T. (2002). Oltu ve Köylerinde Bardız Kilimciliği. Ankara.
• Tatar, İ. (2001). Kıbrıs Sandıkları. Mega Basım A.Ş, Mersin.
• Tezcan, M. (1998). Türk Evlenme ve Düğün Gelenekleri Modeli. Türk Halk Kültürü Araştırmaları. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Türkmen, Fikret. (1977). Erzurum’da Düğün Adetleri ve Düğün Türküleri. Türk Kültürü Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, Ankara. 15 (177), s. 565-572.