TARSUS’TA DOKUMA SANAYİNİN TARİHİ GELİŞİMİ VE ÇUKUROVA SANAYİ İŞLETMELERİ

Yıl 2021, , 177 - 198, 14.09.2021

Yemliha Orhan , Meltem Uçar

https://doi.org/10.22520/tubaked.2021.23.009

Cited By: 3

Öz

Tarsus tarihi öneme sahip çok katmanlı bir yerleşimdir. Tarihin farklı dönemlerinde farklı nitelikleri ile değerli görülen kent, Osmanlı’nın son döneminde dokuma sanayi ile önem kazanmıştır. Bu önem, Cumhuriyetin ilanından sonra da kentin sosyo-kültürel ve ekonomik gelişiminde belirleyici bir etken olmuş ve kentin simgesi haline gelmiştir. Son yıllarda ise, Mersin ve çevresinin lojistik alan olarak gelişmesinin ve tarım üretimlerindeki değişimlerin de etkileriyle bölgede ve Tarsus’ta dokuma sanayi işlevin kaybetmiştir. Bunun sonucunda da terk edilen ve işlevsiz kalan endüstri yapıları yok olma sürecine girmiştir. Günümüzde Tarsus’ta bulunan ve endüstri mirası kavramı içinde değerlendirilmesi gereken dokuma sanayisine ait yapıların çoğunluğu koruma altına alınmamış durumdadır ve bir bölümü yıkılarak yerine yeni yapılar inşa edilmiştir.

Çalışmanın amacı, kent ve ülke tarihinde önem taşımakla birlikte henüz yerleşke ölçeğinde koruma altına alınmamış olan Çukurova Sanayi İşletmeleri’nin mevcut durumunu ve endüstri mirası olarak taşıdığı değerleri sunmaktır. Yazıda, Tarsus’ta dokuma sanayinin tarihi gelişim süreci kaynaklara dayalı olarak sosyal ve ekonomik açılımları ile açıklanmaktadır. Bu açıklamayla, kent içinde hızla yok olmakta olan dokuma sanayisine ait endüstri mirası yapıların tarihi önemi ve bu yapılar içinde Çukurova Sanayi İşletmeleri’nin yerinin ortaya çıkartılması hedeflenmektedir. Bu çerçevede, çalışmayla ilgili genel kuramsal ve yöntemsel bilgilerin yer aldığı giriş bölümünden sonra ikinci bölümde, Tarsus’ta dokuma sanayinin gelişimi sunulmaktadır. Üçüncü bölümde Çukurova Sanayi işletmelerinin tarihi gelişim süreci ve mevcut durumu aktarılmaktadır. Son bölümde Çukurova Sanayi işletmeleri koruma önerileri yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Çukurova Sanayi İşletmeleri, Pamuk Üretimi, Dokuma Sanayi, Endüstri Mirası, Tarsus

HISTORICAL DEVELOPMENT OF THE WEAVING INDUSTRY IN TARSUS AND ÇUKUROVA INDUSTRIAL ENTERPRISES

Öz

Tarsus is a multi-layered settlement of historical importance. The city, which is valued with its different characteristics in different periods of history, gained importance with the textile industry in the last period of the Ottoman Empire. This importance has also been a determining factor in the socio-cultural and economic development of the city after the proclamation of the Republic and has become the symbol of the city. However, in recent years, textile industry has lost the function in the region and in Tarsus with the development of Mersin and its surroundings as a logistic area and the effects of changing agricultural production. As a result, abandoned and dysfunctional industrial structures have entered the process of extinction. Today, most of the buildings belonging to the weaving industry in Tarsus and should be evaluated within the concept of industrial heritage, are not taken under protection and some of them have been demolished and new structures have been built instead.

The aim of the study is to present the Çukurova Industrial Enterprises, which is important in the history of the city and country, but not yet taken under protection at site scale, and its values as an industrial heritage. In the article, the historical development process of the weaving industry in Tarsus is explained with its social and economic expansions based on the documents. With this statement, it is intended to reveal the historical importance of the rapidly disappearing industrial heritage buildings belonging to the weaving industry in the city, and the place of Çukurova Industrial Enterprises in these structures. In this context, the historical development of the weaving industry in Tarsus is presented in the second part after the introduction, which includes general theoretical and methodological information about the study. In the third part, the historical development process and current situation of Çukurova Industry Enterprises are explained. Finally, the conservation proposals for Çukurova Industry Enterprises are included.

Anahtar Kelimeler

Çukurova Industry Enterprises, Cotton Production, Weaving Industry, Industrial Heritage, Tarsus

Kaynakça

• AKGÜNDÜZ, A.; BAŞ, Y; TEKİN, R.; KAŞIKÇI, O., 1993. Arşiv Belgeleri Işığında Tarsus Tarihi ve Eshâb-ı Kehf, İstanbul: Tarsus Ticaret ve Sanayi Odası Yayınları,
• AUGUSTUS, J., 1915. The Life of a Citizen, New York City: The Vail-Ballou Press.
• GÖK, U., 2016. 370 - 389 - 404 Numaralı Tarsus Şer’iyye Sicillerinin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (H. 1324/1325 / M. 1906/1908), yayımlanmamış Yüksek lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı, Van: T.C. Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• ÖZ, H., 2012. Tarsus Tarihi, Tarsus: Özgür Ofset.
• ÖZ, H., 2016. Tarsus Ticaret Tarihi, Tarsus: Tarsus Ticaret ve Sanayi Odası Yayını-3.
• Editör, PİŞMANLIK, U., 2011. Türkiye’de İlk Elektrik ve Tarsus’un Barajları, Tarsus: Aratos Kitaplığı Kültür Dizisi 22.
• ŞEN, H., 2011. 310 No’lu Şer’iyye Sicil Defteri’ne Göre Tarsus Mahkemesi’nde Görülen Davalar (H. 1283-1290/M. 1866-1873, yayımlanmamış Yüksek lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı, Niğde: Niğde Üniversitesi.
• UĞUZ, S., 2011. I. Meşrûtiyet’ten Cumhuriyet’in İlk Yıllarına Tarsus (1876-1926), , yayımlanmamış Doktora tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• ULUTAŞ, S., 2015. 19 Yüzyılda Tarsus’ta Ekonomik ve Sosyal Yaşam, Mersin: Tarsus Ticaret ve Sanayi Odası Yayınları-2.
• - 1973. “Çukurova Sanayi İşletmeleri Tarsus”, Turizm Mecmuası, Cilt:17, sayı özel.
• - 29 Ekim 1946. “Çukurova Sanayi İşletmeleri Türk Anonim Ş.”, Gülek Gazetesi, 5.
• - 4 Ocak 1966. “70 işçi aç kaldı” Cumhuriyet Gazetesi, 5.
• URL-1: 20 Şubat tarihinde https://www.metmuseum.org/blogs/now-at-the-met/features/2010/this-weekend-in-met-history-november-21)’den alındı.
• URL-2: 25 Şubat tarihinde https://www.haberler.com/sirket-haberleri-98-haberi/’den alındı.