OLUMLU DAVRANIŞ GELİŞTİRME ETKİNLİK PROGRAMININ, ÖĞRENCİLERİN ZORBALIK DAVRANIŞLARINI AZALTMADAKİ ETKİSİNİN İNCELENMESİ

Yıl 2020, Cilt: 13 Sayı: 2, 47 - 57, 02.08.2020

Mustafa Kale , Serkan Demir

Öz

Bu araştırmanın genel amacı, uygulanan Olumlu Davranış Geliştirme Etkinlik Programının, öğrencilerin zorbalık davranışlarının azaltılması ve zorbalık davranışları üzerindeki etkisinin incelenmesidir. Araştırmanın genel amacına ulaşabilmesi için aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır.
1. Deney ve kontrol grupları öntest zorbalık puanları arasında anlamlı fark var mıdır?
2. Deney ve kontrol grupları sontest zorbalık puanları arasında anlamlı fark var mıdır?
3. Deney grubu öntest ve sontest zorbalık puanları arasında anlamlı fark var mıdır?
4. Kontrol grubu öntest ve sontest zorbalık puanları arasında anlamlı fark var mıdır?
Bu araştırma, Olumlu Davranış Geliştirme Etkinlik Programının, ilkokul öğrencilerinin, akran zorbalığı üzerindeki etkisini belirlemek üzere düzenlenen deneysel bir çalışmadır. Araştırmada gruplararası ve gruplariçi karşılaştırmalar yapılacağı için faktöryel desenlerden karışık (Split Plot) desen kullanılmıştır. Desende bağımlı değişken, öğrencilerin akran zorbalığı düzeyleri, bağımsız değişken ise akran zorbalığı üzerine etkisi incelenen “Olumlu Davranış Geliştirme Etkinlik Programı” sürecidir.
Araştırmanın çalışma gruplarında, Ankara İli Çubuk İlçesinde bulunan bir ilkokulda, 4. sınıfa devam eden deney grubunda 36 (20 erkek, 16 kadın) ve kontrol grubunda 34 (16 erkek, 18 kadın) olmak üzere toplam 70 öğrenci yer almıştır. Araştırmada veriler, Pişkin ve Ayas (2007) tarafından geliştirilen "Akran Zorbalığı Ölçeği: Çocuk Formu" beşli Likert ölçeği kullanılarak toplanmıştır. Pişkin ve Ayas’ın geliştirdiği ölçek 37 maddeden oluşmaktadır. Ölçek kurban ve zorba ölçeği olarak düzenlenmiştir. Bu araştırmada sadece zorba ölçeği kullanılmıştır. Olumlu Davranış Geliştirme Programı araştırmacılar tarafından akran zorbalığı davranışlarının önlenmesi ve azaltılması amacıyla geliştirilmiştir. Programın geliştirilme sürecinde 2 sınıf eğitimi, 2 psikolojik danışma ve rehberlik alanında uzman kişinin güreşlerinden yararlanılmıştır. Program 6 hafta ve her hafta bir olmak üzere 6 etkinliğin yapılmasını öngörmektedir. Elde edilen veriler, normallik testleri sonucunda parametrik test kullanmaya uygun olup olmadığına bakıldıktan sonra, araştırmada cevabı aranan sorular bağlamında, gruplararası (deney-kontrol grupları) karşılaştırmalar için Bağımsız Örneklemler t Testi, gruplariçi (öntest-sontest) karşılaştırmalar için de Bağımlı Örneklemler t Testi kullanılarak analiz edilmiştir. Sonuç olarak, hem deney grubu öntest ve sontest zorbalık puanları arasında hem de deney grubu sontest ve kontrol grubu sontest zorbalık puanları arasında bulunan istatistiki anlamlı fark, uygulanan deneysel işlemin (Olumlu Davranış Geliştirme Etkinlik Programı) olumlu etkilerinin olduğu, kontrol grubu öğrencilerinin zorbalık davranışlarında herhangi bir değişim olmamasına rağmen deney grubunda önemli azalmaların görüldüğü söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Akran zorbalığı, ilkokul, olumlu davranış geliştirme

Kaynakça

• Albayrak, S. (2012). Okulda Uygulanan Zorbalığı Önleme Programının Zorbalığın Azaltılmasında Etkisi. Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Akay, Y. (2019). İlkokul Öğrencilerine Yönelik Geliştirilen Duygusal Farkındalık Etkinliklerinin Akran Zorbalığını Önlemede Etkisi. Eğitim ve Bilim Dergisi, 44(200), 205-227. DOI: 10.15390/EB.2019.8093
• Ayanoğlu M., Boğa E., Kay M.,A., İnci R., Tarkoçin S., Kaçmaz C., Temiz A. ve Göğebakan Ş. (2019). Çocukluk Döneminde Görülen Duygusal ve Davranışsal Sorunlarla İlgili Türkiye’de Yapılan Lisansüstü Tezlerin İncelenmesi. İnönü Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Dergisi, 7(2), 196-210. doi: 10.33715/inonusaglik.654600
• Burnukara, P. ve Uçanok, Z. (2012). İlk ve Orta Ergenlikte Akran Zorbalığı: Gerçekleştiği Yerler ve Baş Etme Yolları. Türk Psikoloji Yazıları, 15 (29), 68-82.
• Chatters, S., J. ve Zalaquett, C., P. (2018). Bullying Prevention and Prejudice Reduction: Assessing the Outcome of an Integrative Training Program. The Journal of Individual Psychology, 74(1), 20-37.
• Conroy, M. A. ve Brown, W. H. (2004). Early Identification, Prevention, and Early Intervention with Young Children at Risk For Emotional Or Behavioral Disorders: Issues, Trends, and a Call For Action. Behavioral Disorders, 29(3), 224-236. doi:/10.1177/019874290402900303
• Coşgun Başar, M. ve Özdemir, S. (2015). Duygusal ve Davranışsal Bozukluğu olan Çocuklar için Başarıya İlk Adım Erken Müdahale Programı Uygulamalarının Gözden Geçirilmesi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 34(1), 176-197 doi: 10.7822/omuefd.34.1.11
• Çalık, T., Özbay, Y., Özer, A., Kurt, T. ve Kandemir, M. (2009). İlköğretim Okulu Öğrencilerinin Zorbalık Statülerinin Okul İklimi, Prososyal Davranışlar, Temel İhtiyaçlar ve Cinsiyet Değişkenlerine Göre İncelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 15 (60), 555-576.
• Çarkıt, E. ve Bacanlı, F. (2020). Okullarda Akran Zorbalığı: Öğretmen Görüşlerine Göre Nitel Bir Çalışma. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 15(24), 2547-2583. DOI: 10.26466/opus.644848
• Çınaroğlu, A. (2016) Küçük Mor Balık (4. Baskı). İzmir: Uçanbalık Yayıncılık.
• Çeri, V. ve Özer, Ü. (2018). Türkiye’deki Bir Sığınmacı Kampında Yaşayan Bir Grup Çocuk ve Ergende Gözlenen Duygusal ve Davranışsal Sorunlar. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 19(4), 419-426.
• Çetiner, Ö. (2016). Duygusal ve Davranışsal Bozukluk Açısından Risk Altında Olan İlkokul Öğrencilerinin Belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Doğan, A. (2010). Ekolojik Sistemler Kuramı Çerçevesinde Akran Zorbalığının İncelenmesi. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 17(3), 149-162.
• Erdoğan, T. (2019). Milli Eğitim Bakanlığı ve Alman Uluslararası İşbirliği Kurumu. “Oyun Yoluyla Türkçe Öğretimi” Öğretmen Semineri. Tolga Erdoğan’ın Drama Etkinlikleri Atölyesi, Bursa.
• Gökkaya, F. ve Tekinsav Sütcü, S. (2018). İlköğretim Öğrencilerinde Zorbalık Eğilimini Azaltmaya Yönelik Bilişsel Davranışçı Bir Müdahale Programının Geliştirilmesi ve Etkililiğinin Değerlendirilmesi. Eğitim ve Bilim Dergisi. 43(193), 91-108. DOİ:10.15390/EB.2018.6731
• Gür, N., Eray, Ş., Makinecioğlu, İ., Sığırlı, D. ve Vural, A., P. (2020). Akran Zorbalığı ile Aile Duygu Dışa Vurumu ve Psikopatoloji Arasındaki İlişki. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 21(1),77-86.
• Gürhan, N. (2017). Her Yönü ile Akran Zorbalığı. Türkiye Klinikleri J Psychiatr Nurs-Special Topics, 3(2),175-81.
• Kale, M., ve Demir, S. (2017). İlkokul Öğrencilerinin Akran Zorbalığına İlişkin Görüşlerinin Bazı Demografik Değişkenler Açısından İncelenmesi. TÜBAV Bilim Dergisi 10(3), 74-85.
• Korkut, F. (2003). Rehberlikte Önleme Hizmetleri. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 441-452.
• Milli Eğitim Bakanlığı. (2018a). Hayat Bilgisi Öğretim Programı. Erişim: http://mufredat.meb.gov.tr/Programlar.aspx
• Milli Eğitim Bakanlığı. (2018b). Beden Eğitimi ve Oyun Öğretim Programı. Erişim: http://mufredat.meb.gov.tr/Programlar.aspx
• Milli Eğitim Bakanlığı. (2018c). Müzik Öğretim Programı. Erişim: http://mufredat.meb.gov.tr/Programlar.aspx
• Milli Eğitim Bakanlığı. (2018d). Türkçe Öğretim Programı. Erişim: http://mufredat.meb.gov.tr/Programlar.aspx
• Milli Eğitim Bakanlığı. (2018e). Sosyal Bilgiler Öğretim Programı. Erişim: http://mufredat.meb.gov.tr/Programlar.aspx
• Milli Eğitim Bakanlığı. (2018f). Görsel Sanatlar Öğretim Programı. Erişim: http://mufredat.meb.gov.tr/Programlar.aspx
• Olweus, D. (1995). Bullying or Peer Abuse at School: Facts and Intervention. Current Directions in Psychological Science, 4, 196-200.
• Olweus, D., Solberg, M., E. ve Breiv, K. (2020). Long-Term School-level Effects of the Olweus Bullying Prevention Program (OBPP). Scandinavian Journal of Psychology, 61, 108–116. DOI: 10.1111/sjop.12486
• Özdinçer Arslan, S. ve Savaşer, S. (2009). Okulda Zorbalık. Milli Eğitim Dergisi, 184, 218-227.
• Özgüven, H., D. ve Tuncer, E., T. (1997). Uyum Bozukluğu. Kriz Dergisi 5 (2), 87-94. Pişkin, M. ve Ayas, T. (2011). Akran zorbalığı ölçeği: Çocuk formu. Akademik Bakış Dergisi, 23, 1-12.
• Özkan, Y., Ü. ve Konar Özkan, E. (2016). Taşlangoz’un Masalı (2. Baskı). İstanbul: Erdem Çocuk
• Türk Kurtça, T., Ermağan Çağlar, E. ve Sanal Özcan, Y. (2020). Akran zorbalığı ve travma sonrası stres bozukluğu arasındaki ilişkinin gözden geçirilmesi. Kastamonu Education Journal, 28(2), 584-595. doi:10.24106/kefdergi.693410
• Üneri, Ö., Ş. (2011). Çocuklarda Akran Zorbalığı. Düşünen Adam Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Dergisi, 24, 352-353. DOI: 10.5350/DAJPN2011240413
• Wehby, J. H., Lane, K. L. ve Falk, K. B. (2003). Academic Instruction For Students with Emotional and Behavioral Disorders. Journal of Emotional and Behavioral Disorders, 11(4), 194-197. doi:/10.1177/10634266030110040101
• Yılmaz, Z. H. ve Malkoç, A. (2020). Teachers' Opinions on Being Exposed to Bullying of Students With Intellectual Disability in Inclusive Classes. Trakya Eğitim Dergisi, 10(1), 92-111. Doi: 10.24315/tred.540609
• Yokoo, M., Wakuta, M. ve Shimizu, E. (2018). Educational Effectiveness of a Video Lesson for Bullying Prevention. Children ve Schools, 40(2), 71-79. https://doi.org/10.1093/cs/cdy001