ERKEN VE ORTA DEMİR ÇAĞINDA KIBRIS-ANADOLU İLİŞKİLERİ

Yıl 2022, Sayı: 4, 49 - 67, 30.12.2022

Pınar Pınarcik , Havva Seda Şahin

https://doi.org/10.55169/tujanes.1186129

Öz

Binlerce yıllık geçmişe sahip Anadolu ile Doğu Akdeniz’in önemli adalarından biri olan Kıbrıs, bulundukları coğrafi konum, sahip oldukları doğal zenginlikler, uygun iklim koşulları ve geçiş noktası olmalarından dolayı her dönem yerleşime sahne olmuştur. Jeolojik yapı açısından Anadolu’ya bağlı olan Kıbrıs ile Anadolu arasında kültürel, ticari, siyasi etkileşim kaçınılmazdır. Hatta adanın bu konumu antik coğrafyacılar tarafından da vurgulanmıştır. Çalışma konumuz olarak Kıbrıs Anadolu ilişkilerini Erken ve Orta Demir Çağı ile sınırlandırdık. Neolitik Çağ’dan beri süregelen ilişkiler özellikle Bronz Çağı’nda yoğunlaşmıştır. Demir Çağı başlangıcında ticari faaliyetler ve kültürel ilişkiler azalmış olsa da yapılan çalışmalar sonucunda ele geçen maddi kültür buluntuları bu ilişkilerin sürdüğünü gösterir. Özellikle seramik geleneği, ticaret rotasını izlememiz açısından önemli bir göstergedir. Buna göre Anadolu’nun güneydoğu, güney ve batı bölgelerinde konumlanan yerleşimlerle daha yoğun ilişki görülürken, iç bölgelerle daha az etkileşim olmuştur. Makalemizde, bunu göz önünde bulundurarak Erken ve Orta Demir Çağı’nda Kıbrıs ve Anadolu’nun kültürel ve ticari ilişkilerini bölgesel olarak ele aldık.

Anahtar Kelimeler

materyal kültür, demir çağı, kıbrıs, anadolu, ticaret

Cyprus-Anatolia Relations in the Early and Middle Iron Age

Öz

Binlerce yıllık geçmişe sahip Anadolu ile Doğu Akdeniz’in önemli adalarından biri olan Kıbrıs, bulundukları coğrafi konum, sahip oldukları doğal zenginlikler, uygun iklim koşulları ve geçiş noktası olmalarından dolayı her dönem yerleşime sahne olmuştur. Jeolojik yapı açısından Anadolu’ya bağlı olan Kıbrıs ile Anadolu arasında kültürel, ticari, siyasi etkileşim kaçınılmazdır. Hatta adanın bu konumu antik coğrafyacılar tarafından da vurgulanmıştır. Çalışma konumuz olarak Kıbrıs Anadolu ilişkilerini Erken ve Orta Demir Çağı ile sınırlandırdık. Neolitik Çağ’dan beri süregelen ilişkiler özellikle Bronz Çağı’nda yoğunlaşmıştır. Demir Çağı başlangıcında ticari faaliyetler ve kültürel ilişkiler azalmış olsa da yapılan çalışmalar sonucunda ele geçen maddi kültür buluntuları bu ilişkilerin sürdüğünü gösterir. Özellikle seramik geleneği, ticaret rotasını izlememiz açısından önemli bir göstergedir. Buna göre Anadolu’nun güneydoğu, güney ve batı bölgelerinde konumlanan yerleşimlerle daha yoğun ilişki görülürken, iç bölgelerle daha az etkileşim olmuştur. Makalemizde, bunu göz önünde bulundurarak Erken ve Orta Demir Çağı’nda Kıbrıs ve Anadolu’nun kültürel ve ticari ilişkilerini bölgesel olarak ele aldık.

Anahtar Kelimeler

kıbrıs, anadolu, demir çağı, ticaret, materyal kültür

Kaynakça

• Aktaş vd. 2015 Ş. Aktaş, E. Dündar, S. Erkoç, M. Koçak, “Patara 2014 Yılı Çalışmaları”, Anmed, Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri, 13, 91-98.
• Alanyalı 2005 H. S. Alanyalı, “Patara Tiyatrosu 2004 Çalışmaları”, Anadolu, 29, 1-12.
• Alkaç 2013 E. Alkaç, “Silifke Müzesi’nden Doğu Akdeniz Üretimi Amphoralar”, Cedrus I, 107-124.
• Arca vd. 2011 E. A. Arca, N. Gökalp, N. T. Önen, “Pamphylia Bölgesi’nin Mısır ve Kıbrıs ile Olan İlişkileri”, Olba, 19, 281-312.
• Aslan 2015 E. Aslan, “Kekova Adası 2012 – 2013 Yılı Sualtı Araştırmalarında Bulunan Amphoraların Tipolojik Değerlendirmesi”, Olba XXIII 321-369.
• Arslan 1998 N. Arslan, Kilikya Bölgesi Demir Çağı Seramiği, (Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi), Konya.
• Becks-Polat Becks 2017 R. Becks, B. A. Polat Becks,“2016 Survey at Şeref Höyük/Komama and Environs”, Anmed new Bulletin on Archaeology from Mediterranean Anatolia, 15, 251- 260.
• Birecikli 2010 F. Birecikli, “Ana Hatlarıyla Friglerde Din”, Gazi Akademik Bakış, 4/7, 215-232.
• Berk 2011 F. M. Berk, Antik Kaynaklara Göre İç Batı Anadolu’nun (Phrygia) Jeopolitiği, (Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi), Konya.
• Bodet 2018 C. Bodet, “Neolitik Kıbrıs: Anakaranın İzole Bir Yansıması”, Tina Denizcilik Arkeolojisi Dergisi, 5/10, 70-89.
• Brown-Catling 1975 A. S. Brown, H. W. Catling, Ancient Cyprus, Ashmolean Museum.
• Caneva-Köroğlu 2010 I. Caneva, G. Köroğlu, Yumuktepe Dokuz Binyıllık Yolculuk, İstanbul, Ege Yayınları.
• D’Agata 2022 A. L. D’Agata, “Networks of similarities, worlds of shared practices On the use of the term koine for the connections between Cilicia and Cyprus in the first centuries of the first millennium BC”, in: Beyond Cyprus: Investigating Cypriot Connectivity in the Mediterranean from the Late Bronze Age to the End of the Classical Period (Ed. G. Bourogiannis), Athens, 263-272.
• Dardeniz 2017 G. Dardeniz, “MÖ. II. ve I. Bin Ok Uçlarında Arkeometrik Bulgular” MASROP, 8/10, 7-17.
• Darga 1984 M. Darga, “Karatepe-Azatiwattaya Kalesinin Çanak Çömlek Buluntuları”, Anadolu Araştırmaları Dergisi, 10, 371-400.
• Durugönül 2007 S. Durugönül, “Coğrafi-Topografik Özellikler ve Tarihi Gelişim”, Dağlık Kilikia’da Bir Antik Kent Kazısının Sonuçları Nagıdos (Ed. S. Durugöl), Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, Adalya Ekyayın Dizisi: 6, 3-7.
• Durukan 2007 M. Durukan,“Arkaik Dönem Seramikleri, Dağlık Kilikia’da Bir Antik Kent Kazısının Sonuçları Nagıdos (Ed. S. Durugöl), Suna İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, Adalya Ek yayın Dizisi: 6, 43-297.
• Erdan 2015 E. Erdan, Demir Çağ ve Sonrası Batı Anadolu’da Frig Kültür Etkileri, (Doktora Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü) Aydın.
• Eren 2019 K. Eren, “Arkaik Dönem Miletos Kutsal Alanlarında Bulunmuş Sunu Nesneleri Üzerine Değerlendirmeler”, MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 3/19, 72-84.
• Erhan 2019 N. H. Erhan, Seramik Buluntular Işığında Geç Tunç Çağı-Erken Demir Çağında Çukurova-Kıbrıs İlişkileri, Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Erzen 1976 A. Erzen, “İlkçağ Tarihinde Kıbrıs”, Belleten, 40/157, 93-115.
• Eslick vd. 2017 C. Eslick, C. Gates, M. H. Gates, G. Lehmann, “Cilician Chronology Group a Comparative Stratigrapy of Cilicia. Results of the first three Cilician Chronology Workshops”, Alt orientalische Forschungen, 44/2, 150-186.
• Georgiou 2012 G. Georgiou, “Burial and Society”, in: Ancient Cyprus Cultures in Dialogue Exhibition Catalogue (Eds. D. Pilides, N. Papadimitriou), Department of Antiquities, Cyprus, Nıcosıa, 96-99.
• Girginer vd. 2016 K. S. Girginer, Ö. O. Girginer, H. Akıl, M. F. Tufan, “2015 Yılı Tatarlı Höyük Kazısı Sonuçları”, 38. Kazı Sonuçları Toplantısı, 443-454.
• Girginer-Girginer 2020 K. S. Girginer, Ö. O. Girginer, “Tatarlı Höyüğün Stratigrafisi Üzerine Ön Sonuçlar”, in: Mors Immatura Amanosların Gölgesinde Hayriye Akıl Anı Kitabı (Eds. K. S. Girginer, G. Dardeniz, A. Gerçek, F. Erhan, E. Genç, İ. Tuğcu, Ö. O. Girginer, M. C. Fırat, H. Gerçek, M. F. Tufan) Ege Yayınları, İstanbul, 211-250.
• Graeve 2009 V. Graeve, “2007-2008 Milet Çalışmaları”, 31. Kazı Sonuçları Toplantısı, 4, 135-157.
• Gürsoy 2002 C. R. Gürsoy, “Kıbrıs”, İslam Ansiklopedisi, 25, 370-371.
• Hodos 2008 T. Hodos, “Relative ceramic densities in the north-eastern Mediterranean Iron Age”, Olba, 16, 57-72.
• Karageorghis 1982 V. Karageorghis, Cyprus From The Stone Age To The Romans, London.
• Kassianidou 2022 V. Kassianidou, “Tracing Cypriot connectivity with the Eastern Mediterranean and beyond through the trade of copper and other metals”, in: Beyond Cyprus: Investigating Cypriot Connectivity in the Mediterranean from the Late Bronze Age to the End of the Classical Period (Ed. G. Bourogiannis), Athens, 73-88.
• Kozal 2010 E. Kozal, “Son Tunç Çağı Anadolu ve Komşuları”, Arkeo-Atlas Dergisi, 7, 10-19.
• Kozal 2016 E. Kozal, “Cypro-Anatolian Connections in the 2nd Millennium BC.”, in: The Northern Face of Cyprus. New Studies in Cypriot Archaeology and History (Ed. L. Summerer and H. Kaba), Istanbul, Ege Yayınları, 51-61.
• Küçük 2008 S. Küçük, “Demir Çağında Kilikia Bölgesinde Grek Kolonizasyonu” (Doktora Tezi, DEÜ Sosyal Bilimleri Enstitüsü), İzmir.
• Latifova 2013 E. Latifova, “MÖ II.-I. Binyılın İlk Yarısında Eski Doğu’nun Uluslararası İlişkilerinde Kıbrıs’ ın Yeri”, in: Congress on Cyprus Studies, Volume I, 359-366.
• Novak vd. M. Novak, E. Kozal, C. Kummel, A. Ahrens, I. Laube, “2006-2007 Yıllarında Sirkeli Höyük’te (Adana-Ceyhan) Yapılan Türk-Alman Kazıları”, 30. Kazı Sonuçları Toplantısı, 297-310.
• Novak-Kozal 2010 M. Novak, E. Kozal, “Sirkeli Höyük 2009 Yılı Çalışmaları”, 32. Kazı Sonuçları Toplantısı, 42-50.
• Özaydın 1999 T. Özaydın, Yumuktepe Demir Çağı Çanak Çömleği, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Öner - Akbulut 2015 E. Öner, H. Akbulut, “Paleocoğrafik-Jeoarkeolojik Bulgular Işığında Patara Apollon Tapınağı’nın Yerinin Tartışılması: Patara Apollon Tapınağı Kısık Boğazı’nda Mıydı?”, Ege Coğrafya Dergisi, 24/2, 69-106.
• Özer 2017 B. Özer, “Pedasa Athena Kutsal Alanı arkaik Dönem Kıbrıs Mortarları ve Bölgeler Arası Ticari İlişkilerdeki Rolü”, Adalya, 20, 37-68.
• Özer 2018 B. Özer, “Pedasa’dan Erken Demir Çağ Başlarına Ait Mezar Platformları ve Urne Pithoslar”, TÜBA-AR, 22, 35-55.
• Özgünel 2007 C. Özgünel, “Kıbrıs Salamis Kazılarının Dünü ve Bugünü”, Anadolu/Anatolia 33, 1-8.
• Özkan 2007 S. Özkan, “Ülkemizde Bulunan Eski Mısır Eserlerine Göre Anadolu-Mısır İlişkileri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 22/1, 77-116.
• Özkaya 1995 V. Özkaya, İ. Ö. Erken Birinci Binde Frig Boyalı Seramiği, Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyet Fakültesi Yayınları No: 181, Erzurum.
• Özsait-Özsait 1996 M. Özsait, N. Özsait, “Şeref Höyük: Komama”, Anadolu Araştırmaları, 14, 361-389.
• Özdizbay 2008 A. Özdizbay, “Pamphylia-Perge Tarihi ve Roma İmparatorluk Dönemi Öncesi Perge’nin Gelişimi: Güncel Araştırmalar Işığında Genel Bir Değerlendirme”, in: Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu’na 65. Yaş Armağanı, Euergetes (Eds. İ. Delemen, S. Çokay-Kepçe, A. Özdizbay, Ö. Turak), İstanbul, Ege Yayınları, 839-872.
• Pamir 2009 H. Pamir, “Alalakh’dan Antıokheıa’ya Hatay’da Kentleşme Süreci”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6, 258-288.
• Pamir 2014 H. Pamir, “Sabuniye Höyük Kazısı”, in: Hatay Arkeolojik Kazıları ve Araştırmaları, (Ed. A. Özfırat, Ç. Uygun), Antakya: Mustafa Kemal Üniversitesi Yayın No: 50, 137-155.
• Pamir-Nishiyama 2010 H. Pamir, S. Nishiyama, “2008-2009 Yılı Sabuniye Höyüğü Kazıları”, 32. Kazı Sonuçları Toplantısı, 4, 299-314.
• Polat Becks 2014 B. A. Polat Becks, “Komama’nın Kuzey Territoriumunda Yeni Keşfedilen Bir Yerleşme: Pancarlı Tepe”, Burdur: Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6/11, 227-239.
• Radner-Vacek 2020 K. Radner, A. Vacek, “The Site of Al-Mina, the Port Of Ahta and Mediterranean Trade In the Age of the Assyrian Empire”, in: Der Alte Orient und die Entstehung der Athenischen Demokratie, (Hrsg: C. Horst), Harrassowitz Verlag, Wiesbaden, 108-171.
• Somuncuoğlu 2003 S. Somuncuoğlu, Sorularla Belgelerle Kıbrıs, Çözüm mü Çözülme mi, Ankara: Zembil Basım Yayın Limited Şirketi.
• Şahin 2017 F. Şahin, “A New Excavation in the Mediterranean: Adana’s Tepebağ Höyük”, Anmed new Bulletin on Archaeology from Mediterranean Anatolia, 15, 1-10.
• Şenol-Aşkın 2007 A. K. Şenol, E. Aşkın, “Amphoralar Işığında Kentin Ticari İlişkileri, Dağlık Kilikia’da Bir Antik Kent Kazısının Sonuçları Nagıdos (Ed. S. Durugöl), Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, Adalya Ekyayın Dizisi: 6, 241-297.
• Şenoğlu 2013 B. Şenoğlu, Antik Dönem'de Kıbrıs'ta zeytinyağı-şarap üretimi ve ticareti, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
• Şevketoğlu 2018 M. Şevketoğlu, “Tatlısu-Çiftlikdüzü (Akanthou-Arkosykos): Kıbrıs Erken Neolitik Toplumu ve Deniz İlişkileri”, Tina Denizcilik ve Arkeoloji Dergisi, 9, 9-28.
• Tekocak-Zoroğlu 2013 M. Tekocak, L. K. Zoroğlu, “Kelenderis’te Bulunan Bir Grup Roma Dönemi Ticari Amphorası ve Düşündürdükleri” Olba, XXI, 109-140.
• Webb 2022 J. M. Webb, “Cyprus’ maritime connectivity before and during the transition to the Late Bronze Age. The case of the north and northwest”, in: Beyond Cyprus: Investigating Cypriot Connectivity in the Mediterranean from the Late Bronze Age to the End of the Classical Period (Ed. G. Bourogiannis), Athens, 23-34.
• Yağcı 2003 R. Yağcı, “Soli/ Pompeiopolis 2001 Kazıları”, 24. Kazı Sonuçları Toplantısı,1, 513-520.
• Yağcı 2007 R. Yağcı, “Soli-Pompeiopolis 2005 Yılı Kazıları”, 28. Kazı Sonuçları Toplantısı, 175-184.
• Yıldırım 2019 N. Yıldırım, “Eski Doğu Akdeniz’de Bir Krali Liman Al Mina”, Archivum Anatolicum, 13/2, 185-201.
• İnternet Kaynakları
• http://www.tayproject.org/TAYages.fm$Retrieve?CagNo=9385&html=ages_detail_t.html&la yout=web (20.04.2021)
• http://www.tayproject.org/TAYages.fm$Retrieve?CagNo=5059&html=ages_detail_t.html&la yout=web (4.07.2021)
• http://www.tayproject.org/TAYages.fm$Retrieve?CagNo=11668&html=ages_detail_t.html&l ayout=web (25.04.2021)
• http://www.tayproject.org/TAYages.fm$Retrieve?CagNo=2766&html=ages_detail_t.html&la yout=web (7.05.2021)
• http://www.tayproject.org/TAYages.fm$Retrieve?CagNo=9006&html=ages_detail_t.html&la yout=web (6.05.2021)
• http://www.tayproject.org/TAYages.fm$Retrieve?CagNo=11126&html=ages_detail_t.html&l ayout=web (7.05.2021)
• https://mugla.ktb.gov.tr/TR-273357/marmaris-muzesi.html (8.05.2021)