Tokat’tan Ahşap Direkli Bir Yapı: Üzümören Ulu Camii

Yıl 2019, Sayı: 51, 99 - 130, 30.06.2019

ERKAN Atak

Öz

Malazgirt
zaferinden kısa bir süre sonra Türk hâkimiyeti altına giren Tokat ve çevresinde
Danişmendli, Anadolu Selçuklu, İlhanlı, Eretna Beyliği ve Osmanlı dönemlerinden
kalma farklı türden birçok yapı bulun­maktadır. Bu yapılar arasında ahşap
camiler önemli bir yer tutmaktadır.

Anadolu’da
Selçuklularla beraber karşılaşmaya başladığımız ahşap direkli ve tavanlı
camiler daha sonra Beylikler ve Osmanlı dönemlerinde de tekrarlanmıştır.
Tokat’a bağlı Üzümören Kasabası’nda yer alan ulu cami, ahşap direkli ve tavanlı
yapısıyla yörede bu üslupta inşa edilmiş en dikkat çekici yapılardan birisi
olarak karşımıza çıkmaktadır. Cami, zaman içerisinde yapılan müdahalelerle
kısmen değişikliğe uğrasa da özellikle iç mekânda orijinal ahşap başlıklarını
koruyarak günümüze gelebilmiştir. Caminin inşa kitabesi günümüzde mevcut
değildir. Ancak Vakıflar Genel Müdürlüğü raporlarında ve camiyle ilgili
kaynaklarda bir kitabeden bahsedilmektedir. Söz konusu kitabede caminin
H.704/M.1305 yılında yaptırıldığının yazılı olduğu ifade edilmektedir. Caminin
plan, süsleme ve malzeme özellikleri kitabede zikredilen tarihi doğru­lar
niteliktedir. Caminin iç mekânında yer alan ahşap başlık ve yastıklarda sathi
oymayla yapılmış zengin süslemeler bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tokat, Üzümören, Ahşap, Süsleme

An Example of Wooden Columned Structure in Tokat: The Great Mosque of Üzümören

Öz

There are many
different types of structures from Danishmends, Anatolian Seljuk, Ilkhanid,
Eretna Prin­cipality and Ottoman era in Tokat and its environs, entering under
Turkish rule shortly after Manzikert victory. Wooden mosques have an important
place among these structures.

The
mosques with wooden columns and ceiling, beginning to be seen with Seljuks in
Anatolia, were also built in the period of principalities and Ottoman era. The
Grand Mosque with wooden posts and ceiling, situated in the Üzümören Town of
Tokat province, is one of the most remarkable structures built with such style
in this region. Even if the mosque has gone through some partial changes in
time due to inter­ventions, it has survived until the present day by preserving
its original material, especially in the indoor. The mosque’s inscription is
not in place today. However, an inscription is mentioned in the reports of
General Directorate of Foundations and relevant sources of the mosque. It is
stated that the mentioned inscription refers to 704 AH/ 1305 CE as the year of
built. The properties of plan, decoration and material confirm the date
mentioned in the inscription. There are rich decorations made by surface
ploughing on the follower and echinus found inside the mosque.

Anahtar Kelimeler

Tokat, Üzümören, Wooden decoration, Wooden ceiling

Kaynakça

• Akok, Mahmut (1946). “Candaroğlu Mahmut Bey Camii”. Belleten, C.X, S.38: s.293-301.Aktüre, Sevgi (1978). 19. Yüzyıl Sonunda Anadolu Kenti Mekansal Yapı Çözümlemesi, Ankara: O.D.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Baskı Atölyesi.Atak, Erkan (2014). “Genç Mehmed Paşa (Örtmeönü) Camii Kalem İşi Bezemeleri”, Tokat Tarihi ve Kültürü Sempozyumu (25-26 Eylül 2014) Bildiriler Kitabı C.2, Tokat, s.27-41.Atak, Erkan (2015). “Tokat Mahmut Paşa Camii Kalem İşi Bezemeleri”, Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/6: s. 197-226, Beyazıt, Mustafa (2007). “Ankara Hacı İvaz Mescidi”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Dergisi, C.47, S.1: s.179-201.Çal, Halit (1987). “Şeyh Nasreddin (Nusret) Türbesi”. Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu (2-6 Temmuz 1986) Bildiriler Kitabı. Gelişim Matbaası, Ankara. s. 427-461.Erdemir, Yaşar (1985). “Konya-Beyşehir Bayındır Köyü Camii” ”. Vakıflar Dergisi, S.XIX: s.193-206.Erdemir, Yaşar (1987). “Tokat Yöresindeki Ahşap Camilerin Kültürümüzdeki Yeri”. Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu (2-6 Temmuz 1986) Bildiriler Kitabı. Gelişim Matbaası, Ankara. s. 295-312.Gökbilgin, M. Tayyib, (1974), “Tokat”, İslam Ansiklopedisi (MEB), C.XII: s.400-412.Gündoğdu, Hamza; Bayhan, A. Ahmet; Aktemur, A. Murat; Kukaracı, U. İshak; Çelik, Adem; Güneş, Burhanettin (2006). Tarihi Yaşatan İl Tokat, Ankara: Pys Vakıf Sistem Matbaa Müdürlüğü.İncebay, Hakkı ve Mehmet Emin Ulu (2007). Kâzâbâd’dan Üzümören’e. İstanbul: Üzümören Belediyesi.Kızıltan, Ali (1958). Anadolu Beyliklerinde Cami ve Mescitler. İstanbul: İ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Yayınları.Konyalı, İ. Hakkı (1945). Nasreddin Hocanın Şehri Akşehir Tarihi-Turistik Kılavuz. İstanbul: Nümune Matbaası.Kunduracı, Osman (1997). “Konya Altınekin İlçesi Ali Paşa Camii”. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, S.11: s.143-159.Kuran, Aptullah (1993). “Anadolu’da Ahşap Sütunlu Selçuklu Mimarisi”. Malazgirt Armağanı, s.179-186.Mercan, Mehmet ve Mehmet Emin Ulu (2003). Tokat Kitabeleri. Ankara: Türk Hava Kurumu Basımevi.Nemlioğlu, Candan (2012). “Tokat’ın Ahşap Kalem İşi Bezemeli İki Ünlü Camii’nin Türk-İslam Bezeme Sanatındaki Yeri ve Önemi”, Tokat Sempozyumu, (01-03 Kasım 2012) Bildiriler Kitabı C.2, Tokat, s.239-248.Oral, M. Zeki (1959). “Karaman’da Hoca Mahmut Mescidi Dar-ül-Huffazı Vakfiyesi ve Kitabeleri”. Belleten, C.XXIII, S.90: s.213-257.Önge, Yılmaz (1968). “Anadolu Mimari Sanatında Ahşap Stalâktitli Sütûn Başlıkları”. Önasya Mecmuası, S.37: s.6-9.Önge, Yılmaz (1971). “Anadolu’da XIII-XIV. Yüzyılın Nakışlı Ahşap Camilerinden Bir Örnek: Beyşehir Köşk Köyü Mescidi”. Vakıflar Dergisi, S.IX: s.291-296.Önge, Yılmaz (1975). “Selçuklularda ve Beyliklerde Ahşap Tavanlar”. Atatürk Konferansları V. Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara. s.179-196.,Sezen, Tahir (2006). Osmanlı Yer Adları. Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.Şimşirgil, Ahmet, (1995), “XV-XVI. Asırlarda Tokat Kazâsında Kır-İskân Merkezleri ve BazıHususiyetleri”, Bir Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, S.3, s.125-140.Tuncer, Orhan Cezmi (1979). “Selçuklularda Ahşap Örtü”. Ulusal Kültür Dergisi, C.6: s.152-162.Uysal, A. Osman (1987). “Tokat’taki Osmanlı Camileri”. Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu (2-6 Temmuz 1986) Bildiriler Kitabı. Gelişim Matbaası, Ankara. s. 313-364.Uzunçarşılı, İ.Hakkı (1988). Osmanlı Tarihi, C.I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. Vakıflar Genel Müdürlüğü Tokat Vakıflar Bölge Müdürlüğü Arşivi.