Imam Abdullah Mosque And Zawiyah Waqf In Hasankeyf

Yıl 2019, Sayı: 52, 59 - 73, 31.12.2019

Mehtap Nasıroğlu

https://doi.org/10.16971/vakiflar.570693

Cited By: 1

Öz

The
cities, which are the most important extension of the process of civilization started
by the humans’ transition into the settled life, are the places of settlement
formed by various principle entities which are generated based upon the needs
of the community throughout the history. These entities are the structures in
regards to fulfilling the social, economic, religious and cultural needs of the
society which lives together in the city. These structures, which have a
significant place in the formation of both the silhouette and architecture of
the Ottoman cities, have mostly been created and maintained by means of establishing
waqfs. The concept of waqf also forms the harmony, solidarity and cooperation
observed in the neighborhoods which are the basic units of the city. In an
Ottoman city, the structures such as mosques and hermitages, which are amongst the
tangible manifestations of the institution of waqf, had been providing a social
and cultural interaction within the society and thus contributing into its
development.

In
this study, based upon the Ottoman archival documents, the Imam Abdullah Mosque
and Zawiyah, which provided great contributions into the development of the
social fabric and the dynamism of the daily life of the city of Hasankeyf, are
introduced. Additionally, the way of operation, revenues and expenditures of
the waqf, comprising a group of  various
buildings, and the wages of its personnel are addressed.

Anahtar Kelimeler

Hasankeyf, Waqf, Imam Abdullah, mosque, zawiyah

Hasankeyf İmam Abdullah Camii ve Zaviyesi Vakfı

Öz

İnsanlığın yerleşik hayata
geçişiyle başlayan medeniyet sürecinin en önemli uzantısı olan şehirler, tarih
boyunca ihtiyaçlara bağlı olarak gelişen çeşitli mekânların oluşturduğu
yerleşim yerleridir. Bu mekânlar, 
şehirde bir arada yaşayan toplumun sosyal, ekonomik, dini ve kültürel
ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik yapılardır. Osmanlı şehirlerinin hem
siluetinin hem de mimarisinin oluşmasında önemli yeri olan bu yapılar,
genellikle vakıf anlayışıyla oluşturulmuş ve sürdürülmüştür. Vakıf anlayışı,
şehrin temel birimi olan mahallelerde görülen ahengin, dayanışma ve
yardımlaşmanın da temelini oluşturmaktadır. Bir Osmanlı şehrinde vakıf
kurumunun somut tezahürlerinden olan cami ve zaviye gibi yapılar, toplumun
sosyal ve kültürel olarak ilişki içerisinde olmasına ve gelişmesine katkı
sağlamaktaydı.

Bu çalışmada, Osmanlı arşiv
belgelerine dayanarak Hasankeyf şehrinin sosyal dokusunun gelişmesine ve
gündelik hayatın dinamizmine çok büyük katkı sağlayan İmam Abdullah Camii ve
Zaviyesi tanıtılmıştır. Ayrıca bir yapılar topluluğu olan bu vakfın işleyişi,
gelir ve gider kalemleriyle, içerisinde çalışan personelin aldıkları
ücretlerden bahsedilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hasankeyf, Vakıf, İmam Abdullah, zaviye, cami

Kaynakça

• 1. Arşiv Kaynakları1.1.Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA)Defter Numarası: 539, 1084, 1090, 1094, 1095, 1098, 1099, 1100, 1139, 1158.
• 1.2. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)Tahrir Defterleri : MM-21, MM-4540, MM-7457, TD-1122.
• 1.3.Yayımlanmış Olan Arşiv Vesikaları998 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Diyâr-i Bekr ve ‘Arab ve Zü’l-Kâdiriyye Defteri (937/1530) I. Dizin ve Tıpkıbasım, Ankara, 1998.
• 2.Klasik KaynaklarEl-Mukaddesi, Ahsenü’t-Tekâsim fi Marifeti’l-Ekalim, Nşr. M.J. De Goele, Brill ,1906.
• İbn Havkal, Suratü’l-Arz, trc. J.H. Kramers- G. Wiet.
• 3. VekâyinâmelerHısn-ı Keyfâ Vekâyinâmesi ( Müellifi Meçhul) Viyana Milli Kütüphanesi, Mxs 355. (Nüzhetu’n-Nâzır ve Râhetü’l-Hâtır).
• 4. Araştırma ve İncelemelerAlkan, M. (2007). “Türk Tarihi Araştırmaları Açısından Vakıf Kayıtları Arşivi”, Vakıflar Dergisi, (30), 1-34.
• Alkan, M. (2010). “Vakıf Tarihi Araştırmaları Açısından Hurûfât Defterleri: Adana Örneği”, XV. Türk Tarih Kongresi, 11-15 Eylül 2006, Kongreye Sunulan Bildiriler, (4), I. Kısım, Ankara, 831-842
• Arık, O. (2003). Hasankeyf Üç Dünyanın Buluştuğu Kent. İstanbul, İş Bankası Kültür Yayınları.
• Aydın, S. (2000). Mardin Aşiret-Cemaat-Devlet. İstanbul, Tarih Vakfı Yayınları.
• Akgönül, S.- Eliüşük, M. (2016). “Hasankeyf İmam Abdullah Zaviyesi Konservasyon ve Restorasyon Çalışmaları”, Yaşam Bilimleri Dergisi, (6), 193-227.
• Behar, C. (2014). Bir Mahallenin Doğumu ve Ölümü (1494-2008) Osmanlı İstanbulu’nda Kasap İlyas Mahallesi, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.
• Beyazıt, Y. (2013). “Hurufat Defterlerinin Şehir Tarihi Araştırmalarındaki Yeri”, History Studies International Journal of History, (5/1), 36-69.
• Bizbirlik, A. (2002). 16. Yüzyıl Ortalarında Diyarbekir Beylerbeyliği’nde Vakıflar. Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Çakar, E. (2018). “Hurufat Defterlerine göre 18. Yüzyılda Palu”, Vakıflar Dergisi, (49), Ankara, s. 21-41.
• Demirtaş, H. (2012). “Vakıf Araştırmalarında Kaynak Olarak Hurûfât Defterleri: Kangırı Örneği”, Vakıflar Dergisi, 47-92.
• Eroğlu Memiş, Ş. (2013), “Osmanlı Toplumsal Tarihi Kaynaklarından Hurûfât ya da Askerî Rüznamçe Defterleri ve Önemi: Kazâ-i Kudüs-i Şerîf Örneği”, Vakıflar Degisi, (29), Ankara, 115-146.
• Gabriel, A. (1940). Voyages Archeologiuqes dans la Torquie Oriantale. Paris, E. De. Boccard.
• Genç, M. (2006). “Nâzır”, DİA, (32). 449-450.
• Halaçoğlu, Y. (2007). XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları. İnalcık, H. (2000). Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, (1), İstanbul, Eren Yayıncılık.
• İpşirli, M. (1992). “Câbî”, DİA, (6). 529-530.
• Kallek, C. (2002), “Kile”, DİA, 568-571.
• Kallek, C. (2006), “Müd”, DİA, 457-459.
• Kılıcı, A. (1987). “Hasankeyf Vakıf Eserleri”, Vakıf Haftası Dergisi, (5), 159-188.
• Küçükaşçı, M. S. (2006). “Müezzin”, DİA, (31). 491-496.
• Ocak, A. Y. (1978). “Zaviyeler: Dini, Sosyal ve Kültürel Tarih Açısından Bir Deneme”, Vakıflar Dergisi, (12), 248-258.
• Oguzoğlu, Y. (1997). “Hasankeyf”, DİA, (16). 364-368.
• Öztürk, N. (2006). “Mütevelli”, DİA, (32). 217-220.
• Sözen, M. (1981). Anadolu’da Akkoyunlu Mimarisi. İstanbul, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayınları.
• Ünal, Mehmet Ali (1989). XVI. Yüzyılda Harput Sancağı (1518-1566), TTK, Ankara.
• Yediyıldız, B. (2012). “Vakıf”, DİA, (42). 479-486.
• Yıldırım, A. (2004). Hasankeyf-Gercüş ve Yakın Çevresinin Fiziki Coğrafyası. (Basılmamış Doktora Tezi). Ankara
• Yıldırım, B.E. (2006). Hasankeyf İlçe Merkezinin Beşeri ve Ekonomik Coğrafyası. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). ElazığZengin, B. (2001). Hasankeyf Tarihi ve Tarihi Eserleri. İstanbul.