Fen Lisesi Öğrencilerinin Sosyoekonomik Arkaplanı ve Yükseköğretime Geçişteki Tercihleri

Yıl 2020, Cilt: 10 Sayı: 3, 356 - 370, 27.11.2020

Hayri Eren Suna Bekir S. Gür , Selahattin Gelbal , Mahmut Özer

https://doi.org/10.2399/yod.20.734921

Cited By: 18

Öz

Bu çalışmanın amacı, fen lisesi öğrencilerinin sosyoekonomik arkaplanını ortaya koymak ve fen lisesi mezunlarının yükseköğretim kurumlarına yönelik tercihleri ve yerleştikleri program türlerinin yıllara göre değişimini incelemektir. Bu kapsamda, 2011-2019 yılları arasında fen liselerinden mezun olan 103.635 öğrencinin sosyoekonomik arkaplanları ile mezuniyet ve yükseköğretim kurumlarına yerleştirmelerine yönelik verileri incelenmiştir. Fen lisesi mezunlarının yükseköğretim programlarına yerleşme oranlarında son yıllarda kısmî bir düşüş tespit edilmiştir. Bu durum fen liselerinin başarı veya başarısızlığından ziyade yükseköğretim kontenjanlarında yaşanan durgunlukla ilişkili bulunmuştur. Ayrıca, 2011-2019 arası dönemde yerleşme oranları azalsa da fen lisesi mezunlarından hem mühendislik hem de tıp fakültelerine yerleşen toplam öğrenci sayısı artmıştır. Fen lisesi mezunlarının ilk tercihlerine, ilk beş ve ilk on tercihlerine yerleşme oranlarında da son yıllarda önemli düşüşler olduğu bulunmuştur. Araştırma bulguları, yükseköğretimde arz-talep uyumsuzluğunun en başarılı öğrencilerin kümelendiği fen liseleri mezunlarını da etkilediğini göstermekte, bu nedenle yükseköğretime erişimi artıracak şekilde yükseköğretim kontenjan arz kapasitesinin yeniden değerlendirilmesi önerilmektedir. Diğer taraftan araştırma bulguları, fen lisesi öğrencilerinin anne ve babalarının eğitim ve gelir seviyelerinde belirgin bir avantajın var olduğuna işaret etmektedir. Bu bağlamda eğitim sisteminde fırsat eşitliğini artırmak için temel eğitimde akademik başarı farklarını en aza indirmeyi sağlayacak telafi eğitimlerine ağırlık verilmesi önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Fen lisesi, okul ayrıştırması, seçme ve yerleştirme, tercih, yükseköğretim

Science High School Students' Socioeconomic Background and Their Preferences Regarding Their Transition into Higher Education

Öz

The aim of this study is to determine the socioeconomic background of students at science high schools and to examine their preferences and placements into higher education programs on a yearly basis. The data regarding the socioeconomic background and placement into higher education programs of 103,635 students who graduated from science high schools between 2011 and 2019 were analyzed. The results show that there has been a partial decrease in the science high school graduates' placement into higher education programs in recent years. This finding seems to be related to the higher education quotas, rather than a dramatic change in the performance of graduates. Nevertheless, the total number of graduates placed into medicine and engineering programs continued to increase between 2011 and 2019. The results also show that placement ratios of graduates to their first, first five, and first ten preferences have decreased remarkably in recent years. The findings indicate that the imbalance of supply-demand in higher education adversely influences the graduates of science high schools, who are among the highest performing-students. The authors suggest a reevaluation of the current higher education quotas to allow an increased access to higher education. Further, our findings show that graduates have a distinct advantage in terms of their parental income and level of education. The authors suggest strengthening remedial education to minimize achievement differences in primary education and to improve the equality of opportunity in secondary education.

Anahtar Kelimeler

Higher education, preference, selection and placement, school tracking, science high schools

Kaynakça

• Akar, C. (2012). Üniversite seçimini etkileyen faktörler: İktisadi ve idari bilimler öğrencileri üzerine bir çalışma. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 7(1), 97–120.
• Albayrak, A. (2009). PISA 2006 sınavı sonuçlarına göre Türkiye’deki öğrencilerden fen başarısını etkileyen bazı faktörler. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Barut, Y., & Odacı, H. (2002). Fen lisesi ile genel lise öğrencilerinin mesleki yönelimlerinin karşılaştırılması. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14, 38–45.
• Berberoğlu, G., & Kalender, İ. (2005). Investigation of student achievement across years, school types and regions: The SSE and PISA analyses. Educational Sciences and Practice, 4(7), 21–35.
• Berger, N., & Archer, J. (2016). School socio-economic status and student socio-academic achievement goals in upper secondary contexts. Social Psychology of Education, 19(1), 175–194.
• Bowling, N. A., Eschleman, K. J., & Wang, Q. (2010). A meta-analytic examination of the relationship between job satisfaction and subjective well-being. Journal of Occupational and Organizational Psychology, 83, 915–934.
• Bölükbaş, S. (2018). Türkiye’de yoksul çocukların akademik dirençliliğinde sosyal politikaların ve seçicilik uygulamasının rolü. Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Ankara.
• Burroughs, N. A., & Plucker, J. A. (2014). Excellence gaps. In J. A. Plucker & C. M. Callahan (Eds.). Critical issues and practices in gifted education: What the research says (2nd ed., pp. 255–265). Waco, TX: Profrock Press.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç, Ç. E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2008). Bilimsel araştırma yöntemleri. (2. basım). Ankara: Pegem Akademi.
• Çatı, K., İştar, E., & Özcan, H. (2016). Üniversite tercihlerine etki eden faktörlerin incelenmesi: Türkiye genelinde bir alan araştırması. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 6(2), 163–177.
• Çelik, Z. (2015). Ortaöğretime ve yükseköğretime geçiş sınavları kıskacında ortaöğretim sistemi. A. Gümüş (Ed.), Türkiye’de eğitim politikaları içinde (ss. 273–296). Ankara: İlem Kitaplığı & Nobel.
• Çelik, Z., Boz, N., Arkan, Z., & Toklucu, D. K. (2017). TEOG yerleştirme sistemi: Güçlükler ve öneriler. Ankara: Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı.
• Çelik, Z., Yurdakul, S., Bozgeyikli, H., & Gümüş, S. (2017). Eğitime bakış 2017: İzleme ve değerlendirme raporu. Ankara: Eğitim-Bir-Sen Stratejik Araştırmalar Merkezi.
• Çetinsaya, G. (2014). Büyüme, kalite, uluslararasılaşma: Türkiye yükseköğretimi için bir yol haritası. Ankara: Yükseköğretim Kurulu.
• ERG (2009). Türkiye’de öğrenci başarısında eşitsizliğin belirleyicileri. İstanbul: Eğitim Reformu Girişimi.
• ERG (2014). Türkiye eğitim sisteminde eşitlik ve akademik başarı: Araştırma raporu ve analiz. İstanbul: Eğitim Reformu Girişimi.
• Erken, A. (2018). America and the making of modern Turkey: Science, culture and political alliances. London: I.B. Tauris.
• Gamoran, A., & Mare, R. (1989). Secondary school tracking and educational inequality: Compensation, reinforcement, or neutrality? American Journal of Sociology, 94(5), 1146–1183.
• Gençoğlu, C. (2019). Milli bir destekleme ve yetiştirme sistemi modeli: İlkokullarda Yetiştirme Programı (İYEP). Milli Eğitim Dergisi, 48(1), 853– 881.
• Geven, S. (2019). The impact of school tracking on school misconduct: Variations by migration background in England, The Netherlands, and Sweden. Journal of Ethnic and Migration Studies, 45(15), 2864–2887.
• Gülbahçe, A. (2009). Farklı liselerde öğrenim gören öğrencilerin mesleki olgunluk düzeylerinin incelenmesi. Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(1), 131–144.
• Gümüş, S., & Atalmış, E. H. (2012). Achievement gaps between different school types and regions in Turkey: Have they changed over time? Mevlana International Journal of Education, 2(2), 48–64.
• Günbayı, İ., Yücedağ, F., & Yücel, B. E. (2015). Teachers’, students’ and administrators’ opinions on the problems experienced at science school: A case study. Journal of Research in Education and Teaching, 4(2), 396– 412.
• Gür, B. S., Çelik, Z., & Coşkun, İ. (2013). Türkiye’de ortaöğretimin geleceği: Hiyerarşi mi, eşitlik mi? (SETA Analiz). Ankara: Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı.
• Gür, B. S., Çelik, Z., & Yurdakul, S. (2019). Yükseköğretime bakış 2019: İzleme ve değerlendirme raporu. Ankara: EBSAM.
• Güven, İ. (2010). Türk eğitim tarihi. Ankara: Natural Yayınları.
• Hirschi, A., & Lage, D. (2007). The relation of secondary students’ career-choice readiness to a six-phase model of career decision making. Journal Career Development, 34, 164–191.
• Karaağaç, Z. (2019). Ekonomik, sosyal ve kültürel statünün temel eğitimden ortaöğretime geçiş üzerine etkisi. Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Ankara.
• Karasar, N. (2005). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Koza Çiftçi, Ş., & Cin, F. M. (2017). The effect of socioeconomic status on students’ achievement. In E. Karadag (Ed.), The factors effecting student achievement: Meta-analysis of empirical studies (pp. 171–181). New York, NY: Springer International Publishing.
• Kruse, H. (2019). Between-school ability tracking and ethnic segregation in secondary schooling. Social Forces, 98(1), 119–146.
• Kurt, T., & Gür, B. S. (2012). Eğitimde eşitsizliğin algoritması: AOBP (SETA Analiz). Ankara: Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı.
• Latif, A., Aziz, M. A., & Ahmed, M. (2016). Influences of education on career choice: A study on Sylhet City, Bangladesh. Management Studies and Economic Systems, 2(3), 211–217.
• MEB (2013). PISA 2012 ulusal ön raporu. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
• MEB (2016a). PISA 2015 ulusal raporu. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
• MEB (2016b). Uluslararası Matematik ve Fen Eğilimleri Araştırması (TIMSS) 2015 Ulusal Matematik ve Fen ön raporu: 4. ve 8. sınıflar. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
• MEB (2018). 2018 Liselere Geçiş Sistemi (LGS): Merkezi sınavla yerleşen öğrencilerin performansı. Değerlendirme Raporları Serisi No: 3. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
• MEB (2019a). Milli eğitim istatistikleri: Örgün eğitim 2018–2019. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
• MEB (2019b). PISA 2018 Türkiye raporu. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
• MEB (2019c). 2019 Ortaöğretim kurumlarına ilişkin merkezi sınav. Eğitim Analiz Değerlendirme Raporları Serisi No: 7. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Meier, V., & Schütz, G. (2008). The economics of tracking and non-tracking. Zeitschrift für Betriebswirtschaft, 78, 23–43.
• OECD (2010). PISA 2009 results: Overcoming social background – Equity in learning opportunitiesand outcomes Vol II. Paris: Organisation for Economic Co-operation and Development.
• OECD (2016). PISA 2015 results (Vol. I): Excellence and equity in education. Paris: Organisation for Economic Co-operation and Development.
• OECD (2019). Education at a glance 2019: OECD indicators. Paris: Organisation for Economic Co-operation and Development.
• Ozer, M. (2011). Türkiye’de yükseköğretimde büyüme ve öğretim üyesi arzı. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 1(1), 23–26.
• Ozer, M. (2018). 2023 eğitim vizyonu ve mesleki ve teknik eğitimde yeni hedefer. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 8(3), 425–435.
• Ozer, M. (2019a). Mesleki ve Teknik eğitimde sorunların arka planı ve Türkiye’nin 2023 Eğitim Vizyonunda çözüme yönelik yol haritası. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 9(1), 1–11.
• Ozer, M. (2019b). Reconsidering the fundamental problems of vocational education and training in Turkey and proposed solutions for restructuring. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 39(2), 1–19.
• Ozer, M. (2020). What PISA tells us about performance of education systems? Bartın University Journal of Faculty of Education, 9(2), 217–228.
• Ozer, M., & Perc, M. (2020). Dreams and realities of school tracking and vocational education. Palgrave Communications, 6, 34.
• Ozer, M., & Suna, H. E. (2019). Future of vocational and technical education in Turkey: Solid steps taken after Education Vision 2023. Eğitim ve İnsani Bilimler Dergisi: Teori ve Uygulama, 10(20), 166–192.
• Ozer, M., & Suna, H. E. (2020). The linkage between vocational education and labor market in Turkey: Employability and skill mismatch. Kastamonu Education Journal, 28(2), 558–569.
• Özoğlu, M. (2020). Ortaöğretime geçişte kapsamlı akademik gruplama ve eşitsizliğin yeniden üretimi. Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Ankara.
• Özoğlu, S. Ç. (1977). Eğitim sistemimizde Ankara Fen Lisesi uygulamasının değerlendirilmesine ilişkin bir araştırma. Eğitim ve Bilim, 2(7), 7–18.
• Öztürk, I. (2001). The role of education in economic development: A theoretical perspective. Journal of Rural Development and Administration, 33(1), 39–47.
• Pesch, K. M. (2014). Occupational knowledge in college students: Examining relations to career certainty, career decision-making self-efficacy, and interest congruence. Unpublished master thesis, Iowa State University, Ames, IA, USA.
• Pesen, A., Oral, B., & Epçaçan, U. (2020). Science high school students’ perceptions of science high schools in Turkey. Journal of Education and Future, 17, 39–52.
• Piopiunik, M. (2013). The effects of early tracking on student performance: Evidence from a school reform in Bavaria. IFO Woking Paper No: 153.
• Polat, S. (2014). Türkiye’nin 2023 vizyonu ve eğitimde “orta kalite” tuzağı. Ankara: Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı.
• Rudolph, J. L. (2002). Scientists in the classroom: The Cold War reconstruction of American science education. London: Palgrave Macmillan.
• Sezen, B., & Durmuş, F. (2014). Ortaöğretim kurumu öğrencilerinin yükseköğretim kurum tercihleri üzerine bir çalışma. Akademik İncelemeler Dergisi, 5(1), 56–72.
• Sözer, E. (1996). Türk eğitim sisteminde ortaöğretim programları ve uygulamalar. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 2(1), 116–128.
• Suna, H. E., Tanberkan, H., Gür, B. S., Perc, M., & Ozer, M. (2020). Socioeconomic status and school type as predictors of academic achievement. Journal of Economy Culture and Society, 61(1). doi:10.26650/ JECS2020-0034
• Suna, H. E., Tanberkan, H., & Ozer, M. (2020). Changes in literacy of students in Turkey by years and school types: Performance of students in PISA applications. Journal of Measurement and Evaluation in Education and Psychology, 11(1), 76–97.
• Türk, E. (2018). Fen lisesi öğrencileri üstün yetenekli mi? Üstün yeteneklilerin eğitiminde fen liselerinin önemi. Milli Eğitim Dergisi, 1, 437– 443. van Houtte, M. (2016). Lower-track students’ sense of academic futility: Selection or effect? Journal of Sociology, 52(4), 874–889.
• Vanneste, J. (2005). M. Schein’s career anchor model and its relevance to career satisfaction: A case study of engineers at micro motors. Doctoral dissertation, Capella University, Minneapolis, MN, USA.
• Wilson, R. A., & Briscoe, G. (2004). The impact of human capital on economic growth: A review. CEDEFOP Reference Series. Thessaloniki, CEDEFOP.
• World Bank. (2013). Promoting excellence in Turkey’s schools (Spp. 1–45). Washington, DC: The World Bank.
• Yalçın, S., & Tavşancıl, E. (2014). The comparison of Turkish students’ PISA achievement levels by year via data envelopment analysis. Educational Sciences: Theory & Practice, 14(3), 961–968.
• YÖK (2007). Türkiye’nin yükseköğretim stratejisi. Ankara: Yükseköğretim Kurulu.