Eleştirel Düşünmenin Başarı Yönelimine Etkisinde Epistemik Merakın Rolü: Denizli İlköğretim Okulları Örneği

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 33 - 55, 29.12.2024

Ahmet Çetin , Dinçer Fidan Mehmet Irmak

Öz

Epistemik merak, eleştirel düşünme becerilerinin bireyin başarı yönelimi üzerindeki etkisi konusunda önemli bir rol oynamaktadır. Literatürde mevcut çalışmalar eleştirel düşünme ile başarı yönelimi arasında, eleştirel düşünme ile epistemik merak arasında ve epistemik merak ile başarı yönelimi arasında anlamlı ve pozitif ilişkiler olduğunu göstermektedir. Bu çerçevede bu makale, epistemik merak, eleştirel düşünme ve başarı yönelimi arasındaki ilişkileri ortaya koyarak, eleştirel düşünme ile başarı yönelimi arasındaki ilişkide epistemik merakın rolünü incelemeyi amaçlamaktadır. Araştırma, belirli değişkenlerin etkisiyle farklılaşma gösteren grupların birbiriyle karşılaştırıldığı nedensel karşılaştırma modeli ve bağıntısal modelin kullanıldığı ilişkisel analiz yöntemi kullanılarak Denizli il merkezinde görev yapan 146 ilk ve ortaokul öğretmeni ile gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmada “California eleştirel düşünme eğilimleri ölçeği, 3x2 başarı odaklılığı ölçeği ve epistemik merak ölçeği” olarak üç farklı ölçek kullanılmıştır. Örneklemden alınan veriler SPSS programı ile analiz edilmiş ve bunun için bağımsız örneklemler için t-testi ve tek yönlü varyans analizi yöntemleri kullanılmıştır. Etki testleri ve aracılık rolü için araştırma modeli üzerinden basit doğrusal regresyon analizleri yapılmıştır. Analiz sonuçlarına göre erkek öğretmenlerin eleştirel düşünme düzeyleri kadın öğretmenlerden daha yüksek olduğu görülmektedir. Araştırma modeline uygun olarak aracılık rolünün ölçülebilmesi için üç farklı alt model oluşturulmuş ve oluşturulan hipotezler test edilmiştir. Sonuç olarak, eleştirel düşünmenin epistemik merak üzerinde anlamlı ve pozitif bir etkisi olduğu, eleştirel düşünmenin ve epistemik merakın başarı yönelimi üzerinde anlamlı ve pozitif bir etkisi olduğu, epistemik merakın eleştirel düşünme ile başarı yönelimi arasındaki ilişkide tam aracılık rolüne sahip olduğu bulguları elde edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Eleştirel Düşünme, Başarı Yönelimi, Epistemik Merak

Kaynakça

• Abakpa, B. O., Abah, J. A., & Agbo-Egwu, A. O. (2018). Science curiosity as a correlate of academic performance in mathematics education: Insights from Nigerian higher education. African Journal of Teacher Education, 7(1).36-52
• Akbıyık, C., & Seferoğlu, S. S. (2006). Eleştirel düşünme eğilimleri ve akademik başarı. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(32), 90-99
• Altunışık, R., Coşkun, R., Bayraktaroğlu, S. ve Yıldırım, E. (2010). sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri: Spss uygulamalı. Sakarya: Sakarya.
• Artino, A., Rochelle, J., & Durning, S. (2010). Second-year medical students’ motivational beliefs, emotions, and achievement. Medical Education, 44(12), 1203-1212. https://doi.org/10.1111/j.1365-2923.2010.03712.x
• Aybek, B. (2007). Konu ve beceri temelli eleştirel düşünme öğretiminin öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimi ve düzeyine etkisi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(2), 43-60.
• Barak, M., BenChaim, D., & Zoller, U. (2007). Purposely teaching for the promotion of higher-order thinking skills: a case of critical thinking. Research in Science Education, 37(4), 353-369. https://doi.org/10.1007/s11165- 006-9029-2
• Bayram, A., Güneş, R., & Helimoğlu, S. (2019). Başari yöneli̇mi̇ni̇n yaşam yöneli̇mi̇ne etki̇si̇nde suskunluk sarmalinin araci rolü: yükseköğreti̇m kurumlari sinavina hazirlanan öğrenci̇ler örneği̇. Uluslararası Batı Karadeniz Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 3(2), 191-203. https://doi.org/10.46452/baksoder.614576
• Berber, A. (2018). Ortaöğretim öğrencilerinin umut ve başarı yönelimleri arasındaki ilişki. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 7(3), 1569-1581.
• Beşoluk, Ş. & Önder, İ. (2010). Öğretmen adaylarının öğrenme yaklaşımları, öğrenme stilleri ve eleştirel düşünce eğilimlerinin incelenmesi. İlköğretim Online, 9(2), 679693
• Bonfim, L. R. C., Silva, G. R. R., Prado, P. H. M., & Abib, G. (2018). Exploring risk perception and degree of internationalization of brazilian small-and-medium enterprises. BAR-Brazilian Administration Review, 15(1).https://doi.org/10.1590/1807-7692bar2018170058
• Butler, H. A. (2012). Halpern Critical Thinking Assessment predicts real-world outcomes of critical thinking. AppliedCognitive Psychology, 25(5), 721–729.
• Büyüköztürk, Ş. (2016). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı istatistik araştırma deseni spss uygulamaları ve yorum. Ankara: Pegem.
• Çalışkan, B. & Doğan, R. (2022). Hemşirelik öğrencilerinin eleştirel düşünme becerilerinin, karar verme ve empati becerileri arasındaki i̇lişkinin i̇ncelenmesi. Istanbul Yeni Yuzyil Universitesi Yeni Yuzyil Journal of Medical Sciences. 3(2) 116-122 https://doi.org/10.46629/jms.2022.83
• Dehghani, M., Mirdoraghib, F. & Pakmehr, H. (2011). The role of graduate students’ achievement goals in their critical thinking disposition. Procedia Social and Behavioral Sciences, 15, 2426-2430. Doi: 10.1016/j.sbspro.2011.04.121
• Deniz, E. (2009). Öğretmen adaylarının eleştirel düşünme beceri düzeyleri üzerine bir inceleme (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Dweck, C. S. (1986). Motivational processes affecting learning. American Psychologist, 41(10), 1040-1048.
• Dweck, C. S. & Leggett, E. L. (1988). A social-cognitive approach to motivation and personality. Psychological Review, 95(2), 256-273.https://doi.org/10.1037/0033-295x.95.2.256
• Elliott, E. S., & Dweck, C. S. (1988). Goals: An approach to motivation and achievement. Journal of personality and social psychology, 54(1), 5.
• Elliot, A. J., & McGregor, H. A. (2001). A 2× 2 achievement goal framework. Journal of personality and social psychology, 80(3), 501.
• Elliot, A. J., Murayama, K., & Pekrun, R. (2011). A 3 x 2 achievement goal model. Journal of Educational Psychology, 103(3), 632648.
• Engel, S. (2011). Children’s Need to Know: Curiosity in Schools. Harvard Educational Review.
• Ennis, R. H. (1987). A taxonomy of critical thinking dispositions and abilities. In J. B. Baron & R. J. Sternberg (Eds.), Teaching thinking skills: Theory and practice (pp. 9–26). W H Freeman/Times Books/ Henry Holt & Co.
• Erdamar, G. & Alpan, G. (2017). Eleşti̇rel düşünme algisi: Li̇se öğretmenleri̇ üzeri̇ne bi̇r araştirma. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 787-787. https://doi.org/10.17755/esosder.305631
• Eren, A. (2009). Examining the relationship between epistemic curiosity and achievement goals. Eurasian Journal of Educational Research (EJER), (36), 129-144.
• Ersöz, G. & Çetinkalp, Z. (2016). Kadın ve erkek sporcularda başarı hedeflerini öngörmede kendini fiziksel algılama ve yaşam doyumunun rolü. Spor Bilimleri Dergisi Hacettepe Üniversitesi, 26(2), 65-76. https://doi. org/10.17644/sbd.237577
• Facione, P. A. (1990). “Critical thinking: A statement of expert consensus for purposes of educational assessment and ınstruction.” The Delphi Report. Facione, P.A., Facione, N.C., &
• Giancarlo, C.A.F. (1998). The california critical thinking disposition inventory. California: Academic Press.
• Gezer, N., Yildirim, B., & Ozaydin, E. (2017). Factors in the critical thinking disposition and skills of intensive care nurses. Journal of Nursing &Amp; Care, 06(02). https://doi.org/10.4172/2167-1168.1000390
• Goleman, D., Boyatzis, R., Davidson, R. J., Druskat, V., & Kohlrieser, G. (2017). Empathy: a primer (building blocks of emotional intelligence book 6). Florence: More Than Sound.
• González-García, C., Formica, S., Wisniewski, D., & Brass, M. (2021). Frontoparietal action-oriented codes support novel instruction implementation. NeuroImage, 226, 117608.
• Gök, B. ve Erdoğan, T. (2011). The investigation of the creative thinking levels and the critical thinking disposition of pre-service elementary teachers. Ankara Universitesi Egitim Bilimleri Fakultesi Dergisi, 44(2), 29-51
• Gürkaynak, İ., Üstel, F., & Gülgöz, S. (2009). Eleştirel düşünme. Sabancı Üniversitesi Eğitim Reformu Girişimi.
• Gürlek, M. (2021). Sınıf öğretmeni adaylarının epistemik merak düzeyleri ile akademik motivasyonları arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Mersin Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü,
• Gürlek, M., & Onbaşılı, Ü. İ., (2024). Examination of the relationship between epistemic curiosity levels and academic motivation of classroom teacher candidates. Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences, 57(1), 61-97. https://doi.org/10.30964/auebfd.1113220
• Halpern, D. F. (1998). Teaching critical thinking for transfer across domains: Disposition, skills, structure training, and metacognitive monitoring. American psychologist, 53(4), 449.
• Harackiewicz, J. M., Barron, K. E., Tauer, J. M., & Elliot, A. J. (2002). “Predicting Success in College: A Longitudinal Study of Achievement Goals and Ability Measures as Predictors of Interest and Performance from Freshman Year Through Graduation. Journal of Educational Psychology, 94(3), 562-575.
• Hon-Keung, Y., Man-shan, K., & Lai-fong, C. A. (2012). The Impact of Curiosity and External Regulation on Intrinsic Motivation: An Empirical Study in Hong Kong Education. Online Submission, 2(5), 295-307.
• İzzetbegoviç, A., (2014). Özgürlüğe kaçışım/Zindandan notlar, Çev. Hasan Tuncay Başoğlu, İstanbul: Klasik.
• Kadıoğlu, C. & Uzuntiryaki-Kondakçı, E. (2014). Relationship between learning strategies and goal orientations: A multilevel analysis. Eurasian Journal of Educational Research, 56, 1-22. Doi: 10.14689/ejer.2014.56.4
• Karademir, Ç. (2013). Öğretmen adaylarının sorgulama ve eleştirel düşünme becerilerinin öğretmen öz yeterlik düzeyine etkisi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,Aydın.
• Karadüz, A. (2010). Dil becerileri ve eleştirel düşünme. Turkish Studies, 5(3), 1566-1593.
• Kashdan, T. B. & Roberts, J. Η. (2004). Trait and state curiosity in the genesis of intimacy: differentiation from related constructs. Journal of Social and Clinical Psychology, 23(6), 792-816. https://doi.org/10.1521/jscp.23.6.792.54800
• Kashdan, T. B., & Steger, M. F. (2007). Curiosity and pathways to well-being and meaning in life: Traits, states, and everyday behaviors. Motivation and Emotion, 31(3), 159-173.
• Kashdan, T. B., DeWall, C. N., Pond Jr, R. S., Silvia, P. J., Lambert, N. M., Fincham, F. D., Savostyanova, A. A., & Keller, P. S. (2013). Curiosity protects against interpersonal aggression: Cross-sectional, daily process, and behavioral evidence. Journal of Personality. 81(1), 87-102
• Kashdan, T. B., & Yuen, M. (2007). Whether highly curious students thrive academically depends on perceptions about the school learning environment: A study of hong kong adolescents. Motivation and Emotion, 31(4), 260-270.
• Kaya, H. (2010). Eleştirel düşünmeye eleştirel bir bakış. Florence Nightingale Journal of Nursing, 18(1), 47-51.
• Koo, D.M., & Choi, Y.Y. (2010) Knowledge search and people with high epistemic curiosity. Computers in Human Behavior, 26(1), 12-22.
• Korkmaz, Ö. (2009). Öğretmenlerin eleştirel düşünme eğilim ve düzeyleri. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(1), 1-13.
• Kökdemir, D. (2003). Belirsizlik durumlarında karar verme ve problem çözme. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kuhn, T. S. (2020). Bilimsel devrimlerin yapısı. İstanbul: Kırmızı.
• Kurban, C. & Tok, T. (2019). Öğretmenlerin eleştirel düşünme eğilimlerinin örgütsel bağlılık üzerindeki etkisi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 27(4), 1729-1745. https://doi.org/10.24106/kefdergi.3275
• Küçük, D.P. & Uzun, Y.B., (2013). Müzik öğretmeni adaylarının eleştirel düşünme eğilimleri. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi KEFAD, (14)1, 327-345.
• Lamnina, M., & Chase, C. C. (2019). Developing a thirst for knowledge: How uncertainty in the classroom influences curiosity, affect, learning, and transfer. Contemporary Educational Psychology, 59, 101785.
• Li, M. (2022). Teachers self-efficacy and employee brand based equity: a perspective of college students. Frontiers inPsychology, 13. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2022.884538
• Lindholm, M. (2018). Promoting curiosity?. Science &Amp; Education, 27(9-10), 987-1002. https://doi.org/10.1007/s11191-018-0015-7
• Litman, J. A. (2008). “Interest and deprivation factors of epistemological Curiosity.” Personality and Individual Differences, 44(7), 1585-1595.
• Litman, J. A., & Spielberger, C. D. (2003). Measuring epistemic curiosity and its diversive anspecific components. Journal of Personality Assessment,80(1), 75-86. https://doi.org/10.1207/S15327752JPA8001_16
• Mascret, N., Elliot, A. J., & Cury, F. (2015). The 3× 2 achievement goal questionnaire for teachers. Educational Psychology, 37(3), 346-361.
• Muis, K. R., Chevrier, M., Denton, C. A., & Losenno, K. M. (2021). Epistemic emotions and epistemic cognition predict critical thinking about socio-scientific issues. In Frontiers in Education (Vol. 6, p. 669908). Frontiers Media SA. https://doi.org/10.3389/feduc.2021.669908
• Mussel, P. (2022). Processes underlying the relation between cognitive ability and curiosity with academic performance: a mediation analysis for epistemic behavior in a five-year longitudinal study. Journal of Intelligence, 10(2), 23. https://doi.org/10.3390/jintelligence10020023
• Mussel, P., Spengler, M., Litman, J. A., & Schuler, H. (2012). Development and validation of the german work-related curiosity scale. European Journal of Psychological Assessment, 28(2), 109-117. https://doi. org/10.1027/1015-5759/a000098
• Oudeyer, P., Gottlieb, J., & Lopes, M. (2016). Intrinsic motivation, curiosity, and learning. Progress in Brain Research, 257-284. https://doi.org/10.1016/bs.pbr.2016.05.005
• Pelit, O. (2024). Turist rehberlerinde epistemik merak algısının iş performansı üzerine etkisi. Tourism and Recreation, 6(1), 50-65.https://doi.org/10.53601/tourismandrecreation.1426357
• Pim-Wusu, M., Aigbavboa, C., & Thwala, W. (2022). Adaptability capacity framework for sustainable practices in the ghanaian construction industry. Built Environment Project and Asset Management, 13(1), 89-104. https://doi.org/10.1108/bepam-01-2022-0016
• Poondej, C., Koul, R., & Sujivorakul, C. (2013). Achievement goal orientation and the critical thinking disposition of college students across academic programmes. Journal of Further and Higher Education, 37(4), 504-518.
• Post, T. & Molen, J. (2020). Effects of an inquiry-focused school improvement program on the development of pupils’ attitudes towards curiosity, their implicit ability and effort beliefs, and goal orientations. Motivation and Emotion, 45(1), 13-38. https://doi.org/10.1007/s11031-020-09851-5
• Richards, J. B., Litman, J., & Roberts, D. H. (2013). Performance characteristics of measurement instruments of epistemic curiosity in third-year medical students. Medical Science Educator, 23, 355-363.
• Saraç, S., Mede, E., & Akgun, E. (2022). Does e-learning trigger epistemic curiosity?. Journal of Qualitative Research in Education, 22(30). https://doi.org/10.14689/enad.30.9
• Saunders, M. (2009). Research methods for business students. Person Education Limited.
• Seferoğlu, S. S., & Akbıyık, C. (2006). Eleştirel düşünme ve öğretimi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 30(30), 193-200.
• Semerci, Ç. (2003). Eleştirel düşünme becerilerinin geliştirilmesi. Eğitim ve Bilim, 28(127).
• Shakurnia, A., & Baniasad, M. (2018). Critical thinking disposition in the first-and last-year medical students and its association with achievement goal orientation. Strides in Development of Medical Education, 15(1). https://doi.org/10.5812/sdme.85046
• Shen, L.X., (2016). Critical thinking ınstruction in english reading Situation. Proceedings of The 2016 International Conference on Education, Management Science and Economics (Icemse 2016) 65, pp. 262-264
• Sutoyo, S; Agustini, R & Fikriyati, A., (2023). Online critical thinking cycle model to ımprove pre-service science teacher?s critical thinking dispositions and critical thinking skills. Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi, 13(2), 173-181
• Şenşekerci, E., & Bilgin, A. (2008). Eleştirel düşünme ve öğretimi. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(14), 15-43.
• Temur, G. ve Aşık, G. (2023). Okul öncesi ve ilkokul öğretmenlerinin sınıf içi soru sorma becerileri ile meraklılık düzeylerinin incelenmesi. Ege Eğitim Dergisi, 24(2), 180-193. https://doi.org/10.12984/egeefd.1184823
• Toraman, Ç., Yurdal, M., Koşan, A., & Baş, B. (2021). The relationship between motivational persistence, self-directed learning readiness and achievement goal orientations of medical students. Tıp Eğitimi Dünyası,20(62), 123-138. https://doi.org/10.25282/ted.957588
• Türnüklü, E. B., & Yeşildere, S. (2005). Problem, problem çözme ve eleştirel düşünme. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(3), 107-123.
• Uluçınar, U. (2012). Öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimlerinin demokratik değerlerini yordama düzeyi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Osmangazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Ural, H. & Kılıç, İ. (2018). Bilimsel araştırma süreci ve SPSS ile veri analizi. (5. Baskı) Ankara: Detay.
• Üzüm, B. & Özbek, R. (2023). ngilizce öğretim programında önerilen öğrenen merkezli yöntemlerin akademik başarıya etkisi: Bir meta-analiz çalışması. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi. https://doi.org/10.14582/duzgef.2023.202
• Wut, T. M., Lee, S. W., & Xu, J. (2022). Work from home challenges of the pandemic era in hong kong: a stimulus-organism-response perspective. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(6), 3420. https://doi.org/10.3390/ijerph19063420
• Vogl, E., Pekrun, R., Murayama, K., Loderer, K., & Schubert, S. (2019). Surprise, curiosity, and confusion promote knowledge exploration: evidence for robust effects of epistemic emotions. Frontiers in Psychology, 10. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2019.02474
• Vogl, E., Pekrun, R., Murayama, K., & Loderer, K. (2020). Surprised–curious–confused: epistemic emotions and knowledge exploration. Emotion, 20(4), 625-641. https://doi.org/10.1037/emo0000578
• Von Stumm, S., Hell, B., & Chamorro-Premuzic, T. (2011). The Hungry Mind: Intellectual Curiosity Is the Third Pillar of Academic Performance. Perspectives on Psychological Science, 6(6), 574-588.
• Yazıcı, T. (2020). Lise öğrencilerinin öğrenme yaklaşımı tercihlerinde metabilişsel farkındalık ile epistemik merak düzeylerinin etkisi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Çanakkale
• Yazıcı, T. & Kartal, O. Y. (2020). Epistemik merakın eğitimdeki rolü. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(2), 570-589.55 Çetin, A., Fidan, D. & Irmak, M./Eleşirel Düşünmenin Başarı Yönelimine Etkisinde Epistemik Merakın Rolü: Denizli İlköğretim Okulları Örneği
• Yerdelen, S., & Padir, M. A. (2017). Öğretmenler için 3x2 başarı yönelimi ölçeğinin Türkçeye uyarlanması: Geçerlilik-güvenirlik çalışması. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(3), 1027-1039.
• Zimmerman, B. J. (2000). Attaining self-regulation: A social cognitive perspective. In M. Boekaerts, P. R. Pintrich, & M. Zeidner (Eds.), Handbook of Self-Regulation (pp. 13-39). Academic Press. Zuss, M. (2011). The practice of theoretical curiosity (Vol. 20). Springer Science & Business Media.