FOOD LITERACY: ITS PLACE IN CURRICULA

Yıl 2021, Cilt: 21 Sayı: 2, 497 - 518, 15.06.2021

Mehmet Bahar , Mustafa Yılmaz

https://doi.org/10.17240/aibuefd.2021.21.62826-903018

Öz

Adequate and balanced nutrition is essential for a person to maintain a healthy life. To have a sufficient and balanced diet, people should properly manage their nutrition intake. Managing nutrition intake is possible by being food literate. The knowledge, skills, attitudes, behaviors, and values about food literacy that people should have in order to manage their nutrition intake in accordance with the amount of nutrients and energy their body needs can be ensured with a qualified education. The skills acquired with food literacy education from the early ages should be made sustainable throughout life by turning these skills into behavior. Therefore, the education to be provided to make people food literate are important. The purpose of this research is to identify the status of food literacy content in the curricula. The mixed-methods sequential explanatory design has been used in the study. The data collection tool of the study consists of the curricula of Preschool, Life Sciences, Sciences, Physical Education and Play, Physical Education and Sports, Biology courses, and the components of food literacy determined by Bahar and Yılmaz (2020). The sample of the research consists of 10 academicians, two experts for each field stated above. The content analysis results revealed that the Life Studies curriculum is more comprehensive than the others in terms of dimensions and components of food literacy. However, in terms of general results, it can be stated that the curriculum does not contain enough components for raising food literate individuals. The results obtained were discussed with the relevant literature, and it was suggested that the curricula could be revised in line with the components of food literacy.

Anahtar Kelimeler

Food literacy, curriculum, nutrition, content analysis

GIDA OKURYAZARLIĞI: ÖĞRETİM PROGRAMLARINDAKİ YERİ

Öz

Her bireyin sağlıklı şekilde yaşamını idame ettirebilmesi için yeterli ve dengeli beslenmesi oldukça önemlidir. Bireyin yeterli ve dengeli beslenebilmesi için kendi beslenme sürecini nitelikli şekilde yönetmesi gerekmektedir. Bu durum gıda okuryazarı olabilmekle mümkündür. Bireyin vücudunun ihtiyaç duyduğu besin ögeleri ve enerji miktarına uygun şekilde beslenebilmesi için sahip olması gereken, gıda okuryazarlığına ilişkin bilgi, beceri, tutum, davranış ve değerler nitelikli bir eğitimle sağlanabilir. Erken yaş dönemlerinden itibaren gıda okuryazarlığına ilişkin nitelikli eğitimle kazanılacak beceriler, davranışa dönüştürülerek yaşam boyu sürdürülebilir olmalıdır. Bu bağlamda öğretim sürecinde gıda okuryazarı birey yetiştirmeye yönelik verilecek eğitimler önem arz etmektedir. Bu araştırmanın amacı, gıda okuryazarlığı bileşenlerinin öğretim programlarında yer alma durumunun belirlenmesidir. Araştırmada açıklayıcı sıralı karma desen benimsenmiştir. Araştırmanın veri toplama aracını Okul Öncesi, Hayat Bilgisi, Fen Bilimleri, Beden Eğitimi ve Oyun, Beden Eğitimi ve Spor, Biyoloji dersleri öğretim programlarıyla Bahar ve Yılmaz (2020) tarafından belirlenen, gıda okuryazarlığının bileşenleri listesi oluşturmaktadır. Araştırmanın çalışma grubunu, incelenen her bir alandan iki uzman olmak üzere toplam 10 akademisyen oluşturmaktadır. İçerik analizi sonuçları, Hayat Bilgisi Öğretim Programı’nın gıda okuryazarlığının boyutları ve bileşenleri bağlamında diğerlerine kıyasla daha kapsamlı olduğunu göstermiştir. Ancak genel sonuçlar itibariyle öğretim programlarının gıda okuryazarı birey yetiştirmeye yönelik bileşenleri yeterince içermediği ifade edilebilir. Elde edilen sonuçlar ve ilgili literatür tartışılarak öğretim programlarının gıda okuryazarlığının bileşenleri doğrultusunda yeniden revize edilebileceği önerisinde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Gıda Okuryazarlığı, öğretim programı, beslenme, içerik analizi

Kaynakça

• Agadayı, E., Çelik, N., Çetinkaya, S. & Karaca, S. N. (2019). Sivas ili kırsal bir ilçede okul çağı çocuklar ve adolesanlarda obezite sıklığının ve etkileyen faktörlerin belirlenmesi. Ankara Medical Journal, 19(2), 325-336. https://doi.org/10.17098/amj.571393
• Aihara, Y., & Minai, J. (2011). Barriers and catalysts of nutrition literacy among elderly Japanese people. Health Promotion International, 26(4), 421-431. https://doi.org/10.1093/heapro/dar005
• Akçay, D. & Yıldırımlar, A. (2018). Ebeveynlerin okul kantininde satılan gıdalar ile ilgili görüşleri. Balıkesir Sağlık Bilimleri Dergisi, 7(1), 14-22. https://doi.org/10.5505/bsbd.2018.3935
• Aktaş, N. & Özdoğan, Y. (2016). Gıda ve beslenme okuryazarlığı. Harran Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, 20(2), 146-153. https://doi.org/10.29050/harranziraat.259105
• Appleton, A. A. (2010). Promoting health literacy through the school nutrition environment [Unpublished master’s thesis]. Iowa University.
• Austin, E. W., Austin, B. W., French, B. F., & Cohen, M. A. (2018). The effects of a nutrition media literacy intervention on parents’ and youths’ communication about food. Journal of Health Communication, 23(2), 190-199. https://doi.org/10.1080/10810730.2018.1423649
• Bahar, M. & Yılmaz, M. (2021). Gıda okuryazarlığı: Bileşenlerin tespiti ve tanımlanması. International Journal of Social Sciences and Education Research, 7(1), 38-62. https://doi.org/10.24289/ijsser.836121
• Bailey, C. J., Drummond, M. J., & Ward, P. R. (2019). Food literacy programmes in secondary schools: A systematic literature review and narrative synthesis of quantitative and qualitative evidence. Public Health Nutrition, 22(15), 2891-2913. https://doi.org/10.1017/S1368980019001666
• Butler, M. J., & Barrientos, R. M. (2020). The impact of nutrition on COVID-19 susceptibility and long-term consequences. Brain, Behavior, and Immunity, 87, 53-54. https://doi.org/10.1016/j.bbi.2020.04.040
• Campbell, E. T., Franks, A. T., & Joseph, P. V. (2019). Adolescent obesity in the past decade: A systematic review of genetics and determinants of food choice. Journal of the American Association of Nurse Practitioners, 31(6), 344-351. https://doi.org/10.1097/JXX.0000000000000154
• Chambers, C. (2012). A pilot study: The use of a survey to assess the food knowledge of nutrition students at various levels of nutrition education [Unpublished master’s thesis]. Nebraska University.
• Chaudhary, A., Gustafson, D., & Mathys, A. (2018). Multi-indicator sustainability assessment of global food systems. Nature Communications, 9(1), 1-13. https://doi.org/10.1038/s41467-018-03308
• Creswell, J. W., & Plano Clark, V. L. (2007). Choosing a mixed methods design. In Creswell J. W. (Ed.) Designing and conducting mixed methods research (pp. 801-822). Clark VLP Sage.
• Colatruglio, S. (2014). Understanding food literacy from perceptions of young canadian adults: A qualitative study [Unpublished doctoral dissertation]. Manitoba University.
• Çalıştır, B., Dereli, F. & Eksen, M. (2005). Muğla Üniversitesi öğrencilerinin beslenme konusunda bilgi düzeylerinin belirlenmesi. International Journal of Human Sciences, 2(2), 1-8.
• Çölgeçen, E. F. T. (2020). Sağlık okuryazarlığı ışığında COVID-19 pandemisi ile beslenme arasındaki ilişki. Turkey Health Literacy Journal, 1(2), 79-89.
• Demir, Ö., Kaya, H. İ. & Metin, M. (2012). Lise öğrencilerinde okul kültürünün bir öğesi olarak okul yaşam kalitesi algısının incelenmesi. Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi, 2(4), 9-28.
• Dhini, M., & Rajiani, I. (2018). Balanced nutrition menu intervention for toddlers in children daycare center. Executive Editor, 9(11), 560-564. https://doi.org/10.5958/0976-5506.2018.01516.4
• Dölekoğlu, C. (2003). Gıdalarda kalite güvenlik sistemleri. Bakış Yayınları.
• Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ). (2018). Europen health report. Public Health.
• Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ). (2019). WHO European database on nutrition, obesity and physical activity (NOPA). Public Health.
• Effertz, T., Teichert, T., & Tsoy, M. (2019). Fast food, ads, and taste in a Russian child’s mind. Psychology & Marketing, 36(3), 175-187. https://doi.org/10.1002/mar.21171
• Glanz, K., Bader, M. D., & Iyer, S. (2012). Retail grocery store marketing strategies and obesity: An integrative review. American Journal of Preventive Medicine, 42(5), 503-512. https://doi.org/10.1016/j.amepre.2012.01.013
• Goodman, A., Joshi, H., Nasim, B., & Tyler, C. (2015). Social and emotional skills in childhood and their long-term effects on adult life. London Institute of Education.
• Janssen, H. G., Davies, I. G., Richardson, L. D., & Stevenson, L. (2018). Determinants of takeaway and fast food consumption: A Narrative review. Nutrition Research Reviews, 31(1), 16–34. https://doi.org/10.1017/S0954422417000178
• Jin, H. J., & Han, D. H. (2019). College students’ experience of a food safety class and their responses to the MSG issue. International Journal of Environmental Research and Public Health, 16(16), 1-13. https://doi.org/10.3390/ijerph16162977
• Kimura, A. H. (2011). Food education as food literacy: Privatized and gendered food knowledge in contemporary Japan. Agriculture and Human Values, 28(4), 465-482. https://doi.org/10.1007/s10460-010-9286-6
• Konca, E., Ermiş, E., Ermiş, A. & Erilli, N. A. (2019). 7-14 yaş öğrencilerin fiziksel aktivite durumları ve beslenme alışkanlıklarının araştırılması. Social Sciences, 14(1), 105-117. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.14821
• Lai-Yeung, W. L. T. (2011). Nutrition education for adolescents: Principals' views. Asia Pacific Journal of Clinical Nutrition, 20(1), 87-94.
• Lee, J. E., & Jung, I. K. (2005). A study on eating habits of elementary school students and the perception on the nutrition education in curriculum. Journal of Korean Home Economics Education Association, 17(2), 79-93.
• Lester, D. (2013). Measuring Maslow's hierarchy of needs. Psychological Reports, 113(1), 15-17. https://doi.org/10.2466/02.20.PR0.113x16z1
• Mansour, M., & Natoor, A. (2018). Monosodium glutamate and its relationship to food safety [Unpublished master’s thesis]. An-Najah University.
• MEB. (2018a). Okul öncesi öğretim programı. Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı.
• MEB. (2018b). Hayat bilgisi öğretim programı. Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı.
• MEB. (2018c). Fen bilimleri öğretim programı. Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı.
• MEB. (2018ç). Beden eğitimi ve oyun öğretim programı. Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı.
• MEB. (2018d). Beden eğitimi ve spor öğretim programı. Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı.
• MEB. (2018e). Biyoloji öğretim programı. Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı.
• Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). An expanded sourcebook: Qualitative data analysis. Sage.
• Mozaffarian, D. (2016). Dietary and policy priorities for cardiovascular disease, diabetes, and obesity: A comprehensive review. Circulation, 133(2), 187-225. https://doi.org/10.1161/CIRCULATIONAHA.115.018585
• Murcott, A. (2018). Food choice, the social sciences and The Nation's Diet' research programme. Routledge.
• Özkoçak, V., Hınçal, S. H., Bektaş, Y. & Gültekin, T. (2018). Okul çağı çocuklarda vücut kompozisyonu değerleri ve obezite sıklığı. Anthropology & Archaeology, 71, 69-78.
• Pendergast, D., Garvis, S., & Kanasa, H. (2011). Insight from the public on home economics and formal food literacy. Family and Consumer Sciences Research Journal, 39(4), 415-430. https://doi.org/10.1111/j.1552-3934.2011.02079.x
• Polsky, S., & Ellis, S. L. (2015). Obesity, insulin resistance, and type 1 diabetes mellitus. Current Opinion in Endocrinology, Diabetes and Obesity, 22(4), 277-282. https://doi.org/10.1097/MED.0000000000000170
• Ronto, R., Ball, L., Pendergast, D., & Harris, N. (2016). Adolescents' perspectives on food literacy and its impact on their dietary behaviours. Appetite, 107, 549-557. https://doi.org/10.1016/j.appet.2016.09.006
• Rounsefell, K., Gibson, S., McLean, S., Blair, M., Molenaar, … & McCaffrey, T. A. (2019). Social media, body image and food choices in healthy young adults: A mixed methods systematic review. Nutrition & Dietetics, 1, 1-22. https://doi.org/10.1111/1747-0080.12581
• Ruge, D., & Mikkelsen, B. E. (2013). Local public food strategies as a social innovation: Early insights from the LOMA-nymarkskolen case study. Acta Agriculturae Scandinavica, Section BeSoil & Plant Science, 63(1), 56-65. https://doi.org/10.1080/09064710.2013.793736
• Savaşhan, Ç., Erdal, M., Sarı, O. & Aydoğan, Ü. (2015). İlkokul çağındaki çocuklarda obezite görülme sıklığı ve risk faktörleri. Türkiye Aile Hekimliği Dergisi, 19(1), 14-21.
• Sipahi, S. (2019). Sosyal medyadaki beslenme ile ilgili haber ve paylaşımların yetişkin bireylerin yeme tutum ve davranışlarına etkisi [Doktora tezi, İstanbul Bilgi Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Skeaff, S., & O'Sullivan, T. (2015). Reliability and validity of an online questionnaire to measure food literacy in primary school children. The FASEB Journal, 29(1), 395-403. https://doi.org/10.1096/fasebj.29.1_supplement.395.3
• Sormaz, Ü. (2014). Okul beslenme eğitimi programları. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 2(3), 36-48.
• Stinson, E. (2010). Eating the world: Food literacy and its place in secondary school classrooms [Unpublished doctoral dissertation]. Victoria University.
• Susar-Kırmızı, F. (2014). 4. sınıf Türkçe ders kitabı metinlerinde yer alan değerler. Değerler Eğitimi Dergisi, 12(27), 217-259.
• Swinburn, B., & Vandevijvere, S. (2016). WHO report on ending childhood obesity echoes earlier recommendations. Public health nutrition, 19(1), 1-2. https://doi.org/10.1017/S1368980015003663
• Şanlıer, N. & Güler, A. (2005). İlköğretimin ikinci kademesinde eğitim gören öğrencilere verilen beslenme eğitiminin öğrencilerin beslenme bilgi düzeyi ve alışkanlıklarına etkisi. Beslenme ve Diyet Dergisi, 33(2), 31-38.
• Terrell, S. (2011). Mixed-methods research methodologies. The Qualitative Report, 17(1), 254-280.
• Thomas, H. M., & Irwin, J. D. (2011). Cook it up! A community-based cooking program for at-risk youth: Overview of a food literacy intervention. BMC research notes, 4(1), 495-501.
• Ulutaş, A., P., Atla, P., Say, Z. & Sarı, E. (2014). Okul çağındaki 6-18 yaş arası obez çocuklarda obezite oluşumunu etkileyen faktörlerin araştırılması. Zeynep Kamil Tıp Bülteni, 45(4), 192-196. https://doi.org/10.16948/zktb.47785
• Ünver, Y. & Ünüsan, N. (2005). Okulöncesinde beslenme eğitimi üzerine bir araştırma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14, 529-551.
• Veuphuteh, F. M. (2018). Gıda kalitesi, sağlık bilinci ve fiyat duyarlılığının, fast-food satın alma niyetine etkisi: Türkiye ve Kanada’daki tüketicilerin karşılaştırması, [Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi], https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Vidgen, H. A., & Gallegos, D. (2012). Defining food literacy, its components, development and relationship to food intake: A case study of young people and disadvantage. Brisbane.
• Vidgen, H. A., & Gallegos, D. (2014). Defining food literacy and its components. Appetite, 76, 50-59. https://doi.org/10.1016/j.appet.2014.01.010
• Walsh, P. R. (2011). Creating a “values” chain for sustainable development in developing nations: Where Maslow meets Porter. Environment, Development and Sustainability, 13(4), 789-805. https://doi.org/10.1007/s10668-011-9291-y
• Whiteley, C., & Matwiejczyk, L. (2015). Preschool program improves young children’s food literacy and attitudes to vegetables. Journal of Nutrition Education and Behavior, 47(4), 397-398. https://doi.org/10.1016/j.jneb.2015.04.002
• Wijayaratne, S. P., Reid, M., Westberg, K., Worsley, A., & Mavondo, F. (2018). Food literacy, healthy eating barriers and household diet. European Journal of Marketing, 52(12), 2449-2477. https://doi.org/10.1108/EJM-10-2017-0760
• Yabancı, N. (2011). Okul sağlığı ve beslenme programları. TAF Preventive Medicine Bulletin, 10(3), 361-368.
• Yalım-Kaya, S., Şahin, E., Duymaz, A. & Şimşek, N. (2018, Eylül 27-29). Kantin çalışanlarına göre ilköğretim öğrencilerinin okul kantininden tüketim tercihleri: Adana ve Mersin’de bir inceleme [Sözlü bildiri]. Futourism Congress, Türkiye.
• Yılmaz, M. (2020). Gıda okuryazarlığı: Bileşenlerin tespiti, tanımlanması ve öğretim programlarındaki yeri. [Doktora Tezi, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Yılmaz, S. K. & Özel, H. G. (2016). Okul çağı çocuklarda şekerli içecek tüketimi ile obezite riski arasındaki ilişki. Beslenme ve Diyet Dergisi, 44(1), 3-9.
• Zoellner, J., Connell, C., Bounds, W., Crook, L., & Yadrick, K. (2009). Peer reviewed: Nutrition literacy status and preferred nutrition communication channels among adults in the lower Mississippi delta. Preventing Chronic Disease, 6(4), 1-11.