Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Eleştirel Düşünme Eğilimlerinin Bazı Değişkenlere Göre İncelenmesi

Yıl 2017, Cilt: 37 Sayı: 2, 611 - 648, 21.08.2017

Halil İbrahim Yıldırım , Önder Şensoy

Öz

Bu araştırma fen bilgisi öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilim
düzeylerini incelemek, eleştirel düşünme eğilimi ile eleştirel düşünme
becerisi, problem çözme becerisi arasındaki ilişkiyi belirlemek ve bazı
değişkenlerin eleştirel düşünme eğilimi üzerindeki etkisini araştırarak,
eleştirel düşünme eğiliminin geliştirilmesine yönelik öneri sunmak amacıyla
yapılmıştır. Tarama modeli kullanılan araştırma 2012-2013 öğretim yılında 496
öğrenci üzerinde yürütülmüştür. Araştırmada cinsiyet, aile geliri, anne-baba
eğitim düzeyi, üniversitedeki öğretim türü değişkenlerinin eleştirel düşünme
eğilimi üzerinde anlamlı etkisi olmadığı, 1.sınıftan 4.sınıfa doğru eleştirel
düşünme eğilim düzeylerinde anlamlı bir gelişim gerçekleşmediği ve eleştirel
düşünme eğilimi ile eleştirel düşünme becerisi ve problem çözme becerisi arasında
pozitif yönde yüksek düzeyde ilişki olduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Eleştirel Düşünme, Eleştirel Düşünme Eğilimi, Eleştirel Düşünme Becerisi, Fen Eğitimi

Kaynakça

• Alkın Şahin, S. ve Gözütok, F. D. (2013). Eleştirel düşünmeyi destekleyen öğretmen davranışları envanteri (EDDÖDE): geliştirilmesi ve uygulanması. Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 3(2), 223–254.
• Alkın Şahin, S. ve Tunca, N. (2015). Felsefe ve eleştirel düşünme. Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(2), 192-206.
• Bayındır, G. (2015). Critical thinking dispositions of primary school secondary stage students (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırşehir.
• Beşer, A. ve Kıssal, A. (2009). Critical thinking disposition and problem solving skills among nursing students. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi, 2(3), 88-94.
• Büyüköztürk, Ş. (2016). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı, istatistik, araştırma deseni, spss uygulamaları ve yorum (22. baskı). Ankara: Pegem A.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2016). Bilimsel araştırma yöntemleri (20. baskı). Ankara: Pegem A.
• Chapin, J. R. and Messick, R. G. (1999). Elementary social studies. USA: Addison Wesley Longman. Cüceloğlu, D. (1993). İyi düşün doğru karar ver. İstanbul: Sistem Yayıncılık.
• Çekiç, S. (2007). Matematik öğretmenliği lisans öğrencilerinin eleştirel düşünme gücü düzeylerinin bazı değişkenlere göre incelenmesi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Çetinkaya, Z. (2011). Türkçe öğretmen adaylarının eleştirel düşünmeye ilişkin görüşlerinin belirlenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(3), 93-108.
• Çıkrıkçı Demirtaşlı, N. (1996). Eleştirel düşünme: Bir ölçme aracı ve bir araştırma. 3. Ulusal Psikolojik Danışma ve Rehberlik Kongresi. Adana, 208-216.
• Çıkrıkçı, N. (1992). Watson-glaser eleştirel akıl yürütme gücü ölçeğinin (form ym) lise öğrencileri üzerindeki ön deneme uygulaması. A.Ü. Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(2), 559-596.
• Çınar, N., Akduran, F., Aşkın, M. ve Altınkaynak, S. ( 2012). Nursing students’ level of critical thinking and factors ınfluencing critical thinking. Türkiye Klinikleri Hemşirelik Bilimleri Dergisi, 4(1), 8-14.
• Çiçek Sağlam, A. ve Büyükuysal, E. (2013). Eğitim fakültesi son sınıf öğrencilerinin eleştirel düşünme düzeyleri ve buna yönelik engellere ilişkin görüşleri. International Journal of Human Sciences, 10(1), 258-278.
• Dayıoğlu, S. (2003). Hacettepe üniversitesi İngilizce hazırlık okulu öğrencilerinin eleştirel düşünme düzeyleri üzerine betimleyici bir araştırma (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Dil, S. (2001). Hacettepe üniversitesi hemşirelik yüksekokulu öğrencilerinin eleştirel düşünme düzeyleri (Yayınlanmamış bilim uzmanlığı tezi). Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Doğanay, A., Akbulut Taş, M. ve Erden, Ş. (2007). Üniversite öğrencilerinin bir güncel tartışmalı konu bağlamında eleştirel düşünme becerilerinin değerlendirilmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 52, 511-546.
• Emir, S. (2012). Eğitim fakültesi öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimleri. Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(1), 34-57.
• Ersoy, E. ve Başer, N. (2011). İlköğretim ikinci kademede eleştirel düşünmenin yeri. Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 2(1), 1-10.
• Ertaş Kılıç, H. ve Şen, A. İ. (2014). Eleştirel düşünme eğilimi ölçeğini Türkçeye uyarlama çalışması. Eğitim ve Bilim, 39(176), 1-12.
• Ertaş, H. (2012). Okul dışı etkinliklerle desteklenen eleştirel düşünme öğretiminin, eleştirel düşünme eğilimine ve fizik dersine yönelik tutuma etkisi (Yayınlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Facione, P. A. (1990). Critical thinking: a statement of expert consensus for purposes of educational assessment and instruction - executive summary - The Delphi report. Millbrae, Ca: The California Academic Pres. EDRS No. Ed 315423. http://ericir.syr.edu adresinden erişilmiştir.
• Gelen, İ. (2002). Sınıf öğretmenlerinin sosyal bilgiler dersinde düşünme becerilerini kazandırma yeterliklerinin değerlendirilmesi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(10), 100-119.
• Gültekin, S. (2016). Eleştirel düşünmeye dayalı öğretim ilke ve yöntemleri dersi program tasarısının öğrenme ürünlerine etkisi (Yayınlanmamış doktora tezi). Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.
• Gülveren, H. (2007). Eğitim fakültesi öğrencilerinin eleştirel düşünme becerileri ve bu becerileri etkileyen eleştirel düşünme faktörleri (Yayınlanmamış doktora tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Gündoğdu, H. (2009). Eleştirel düşünme ve eleştirel düşünme öğretimine dair bazı yanılgılar. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 57-74.
• Güzel, S. (2005). Eleştirel düşünme becerilerini temele alan ilköğretim 4. sınıf sosyal bilgiler öğretiminin öğrenme ürünlerine etkisi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Hatay.
• Hamurcu, H., Akamca Özyılmaz, G. ve Günay, Y. (2005). Fen bilgisi ve sınıf öğretmenliği anabilim dalı öğrencilerinin eleştirel düşünmeye yönelik görüşleri. 19 Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20, 12-25.
• Kalaycı, Ş. (2008). Spss uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri. (3. baskı). Ankara: Asil Yayın Dağıtım.
• Kaloç, R. (2005). Orta öğretim kurumu öğrencilerinin eleştirel düşünme becerileri ve eleştirel düşünme becerilerini etkileyen etmenler (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Kanbay, Y., Aslan; Ö., Işık, E., ve Kılıç, N. (2013). Hemşirelik lisans öğrencilerinin problem çözme ve eleştirel düşünme becerileri. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 3(3), 244-251.
• Kantek, F., Öztürk, N., ve Gezer, N. (2010). Bir sağlık yüksekokulunda öğrencilerin eleştirel düşünme ve problem çözme becerilerinin incelenmesi. International Conference on New Trends in Education and Their Implications, Antalya.
• Karadeniz Bayrak, B. (2014). Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlık düzeyleri ve eleştirel düşünme eğilimleri üzerine bir araştırma. The Journal of Academic Social Science Studies, 25(1), 439-456.
• Kartal, T. (2012). İlköğretim fen bilgisi öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimlerinin incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), 13(2), 279-297.
• Korkmaz, Ö. (2009). Öğretmenlerin eleştirel düşünme eğilim ve düzeyleri. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(1), 1-13.
• Korkmaz, Ö. ve Yeşil, R. (2009). Öğretim kademelerine göre öğrencilerin eleştirel düşünme düzeyleri. Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(2), 19-28.
• Kökdemir, D. (2003). Belirsizlik durumlarında karar verme ve problem çözme (Yayınlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Köklü, N., Büyüköztürk, Ş. ve Çokluk Bökeoğlu, Ö. (2006). Sosyal Bilimler İçin İstatistik. Ankara: Pegem A.
• Kurnaz, A. (2007). İlköğretim 5. Sınıf sosyal bilgiler dersinde beceri ve içerik temelli eleştirel düşünme öğretiminin öğrencilerin eleştirel düşünme becerileri, erişi ve tutumlarına etkisi (Yayınlanmamış doktora tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Kuvaç, M. ve Koç, I. (2014). Fen bilgisi öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimleri: İstanbul üniversitesi örneği. Turkish Journal of Education, 3(2), 46-59.
• Lipman, M. (1988). Critical thinking - what can ıt be? Educational Leadership. September, 38-43.
• MEB, (2006). İlköğretim fen ve teknoloji dersi (6, 7 ve 8. sınıflar) öğretim programı. http://ttkb.meb.gov.tr/program2.aspx?islem=1&kno=25 adresinden erişilmiştir.
• MEB, (2013). Öğretim programları. http://ttkb.meb.gov.tr/www/ogretim-programlari/icerik/72 adresinden erişilmiştir.
• MEB, (2016). Düşünme eğitimi dersi öğretim programı (7 ve 8. sınıflar). Erişim adresi: http://ttkb.meb.gov.tr/www/ogretim-programlari/icerik/72
• MEB, (2007). İlköğretim matematik dersi (6, 7 ve 8. sınıflar) öğretim programı. http://ttkb.meb.gov.tr/ogretmen/modules.php?name=Downloads&d_op=viewdownload&cid=74&min=10&orderby=titleA&show=10 adresinden erişilmiştir.
• Mecit, Ö. (2006). 7e öğrenme evresi modelinin beşinci sınıf öğrencilerinin eleştirel düşünme yeteneği gelişimine etkisi (Yayınlanmamış doktora tezi). Ortadoğu Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Modjeski, R. B. & Michael, W. B. (1983). An evaluation by a panel of psychologits of the reliability and validity two test of critical thinking. Educational And Psychological Measurement, 43(4), 1187-1197.
• Narin, N. ve Aybek, B. (2010). İlköğretim ikinci kademe sosyal bilgiler öğretmenlerinin eleştirel düşünme becerilerinin incelenmesi. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(1),336-350.
• Ocak, G., Eymir, E. ve Ocak, İ. (2016). Öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimlerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(1), 63-91.
• Özdelikara, A., Bingöl, G. ve Görgen, Ö. (2012). Hemşirelik öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimleri ve bunu etkileyen faktörler. İÜFN Hemşirelik Dergisi, 20(3), 219-226.
• Özdemir, S. M. (2005). Üniversite öğrencilerinin eleştirel düşünme becerilerinin çeşitli değişkenler açısından değerlendirilmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(3), 297-314.
• Özden, Y. (2005). Öğrenme ve öğretme. Ankara: Pegem A.
• Öztürk, N. ve Ulusoy, H. (2008). Lisans ve yüksek lisans hemşirelik öğrencilerinin eleştirel düşünme düzeyleri ve eleştirel düşünmeyi etkileyen faktörler. Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, 1(1), 15-25.
• Palavan, Ö., Gemalmaz, N. ve Kurtoğlu, D. (2015). Sınıf öğretmenlerinin eleştirel düşünme becerisine ve eleştirel düşünme becerisinin geliştirilmesine yönelik görüşleri. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(30), 26-49.
• Paul, R. (2005). The state of critical thinking today. New Directions for Community Colleges, 130, 27-38
• Paul, W. R. (1995). Critical thinking: How to prepare students for a rapidly changing world. Dillon Beach, CA.: Foundation For Critical Thinking, 521-552.
• Piji Küçük, D. ve Uzun, Y. B. (2013). Müzik öğretmeni adaylarının eleştirel düşünme eğilimleri. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(1), 327-345.
• Seferoğlu, S.S. ve Akbıyık, C. (2006). Eleştirel düşünme ve öğretimi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 30, 193-200.
• Semerci, N. (2010). Türkiye’nin Doğu Anadolu bölgesi üniversitelerinde okuyan öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimleri. e-Journal of New World Sciences Academi, 5(3), 858-867.
• Sim, J. & Wright, C. (2002). Research in health care: Concepts, designs and methods. United Kingdom, Cheltenham: Nelson Thornes Ltd.
• Simpson, E. & Courtney, M. (2002). Critical thinking in nursing education: A literature review. International Journal of Nursing Practice, 89-98.
• Şahin, Ç., Çakmak, N. ve Hacımustafaoğlu, M. (2015). Investigation of academicians’ critical thinking skills and ideas about critical thinking skills. İnönü University Journal of the Faculty of Education, 16(2), 51-66.
• Şahinel, S. (2001). Eleştirel düşünme becerileri ile tümleşik dil becerilerinin geliştirilmesi (Yayınlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Şahinel, S. (2015). Eleştirel düşünme. Özcan Demirel (Ed.), Eğitimde Yeni Yönelimler (s. 123 -136). Ankara: Pegem A. Tabachnick, B. G. & Fidell, L. S. (2013). Using multivariate statistics. (6th edition). Boston: Pearson.
• Tok, E. ve Sevinç, M. (2010). Düşünme becerileri eğitiminin eleştirel düşünme ve problem çözme becerilerine etkisi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27, 67-82.
• Tümkaya, S. ve Aybek, B.(2008). Üniversite öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimlerinin sosyo-demografik özellikler açısından incelenmesi. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17(2), 387-402.
• Tümkaya, S., Aybek, B. ve Aldağ, H. (2009). Üniversite öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimleri ve problem çözme becerilerinin incelenmesi. Eurasian Journal of Educational Research, 36, 57-74. URL 1: Critical thinking: A literature review. (2002). http://biotechcriticalthinking.ifas.ufl.edu/docs/assignments/LitReview.pdf adresinden erişilmiştir.
• Vural, R. ve Kutlu, O. (2004). Eleştirel düşünme: ölçme araçlarının incelenmesi ve bir güvenirlik çalışması. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(2), 189-199.
• Walsh, C.M & Hardy, R.C. (1999). Dispositional differences in critical thinking related to gender and academic major. Journal of Nursing Education, 38(4), 149-155.
• Willingham, D. T. (2007). Critical thinking: Why is it so hard to teach? American Educator, 31(2), 8-19.
• Yaman, S. (2003). Fen bilgisi eğitiminde probleme dayalı öğrenmenin öğrenme ürünlerine etkisi (Yayınlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Yavuzer, H. (1993). Çocuk psikolojisi. (7. baskı).İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Yıldırım, Ç. A. (2005). Türkçe ve Türk dili ve edebiyatı öğretmenlerinin eleştirel düşünme becerilerinin incelenmesi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Zonguldak.
• Yıldırım, H. İ. ve Şensoy, Ö. (2011). İlköğretim 7. Sınıf öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimi üzerine eleştirel düşünme becerilerini temel alan fen öğretiminin etkisi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 19(2), 523-540
• Yıldırım, H. İ. ve Yalçın N. (2008). Eleştirel düşünme becerilerini temel alan fen eğitiminin fen bilgisi öğretmen adaylarının problem çözme becerilerine etkisi. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28(3), 165-187.
• Yıldırım, H. İ., (2009). Eleştirel düşünmeye dayalı fen eğitiminin öğrenme ürünlerine etkisi (Yayınlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Yıldırım, H. İ., Yalçın N. ve Şensoy, Ö. (2008). Eleştirel düşünme becerilerini temel alan fen eğitiminin fen bilgisi öğretmen adaylarının akademik başarı düzeyleri ve kalıcılık üzerine etkisi. International Conference on Educational Science, 3, 2059-2068.
• Yüksel, N. S., Sarı Uzun, M. ve Dost, Ş. (2013). Matematik öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimleri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Özel Sayı 1, 393-403.
• Zaybak, A. & Khorshid, L. (2006). Ege üniversitesi hemşirelik yüksekokulu öğrencilerinin eleştirel düşünme düzeylerinin incelenmesi. Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi, 22(2), 137-146.
• Zayif, K. (2008). Öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimleri (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu.
• Zhang, L. F. (2003). Contributions of thinking styles to critical thinking dispositions. Journal of Psychology, 137(6), 517-543.