TÜRKİYE’DE YETİŞEN YABAN MERSİNİ MEYVESİNİN FENOLİK BİLEŞİKLERİNİN KARAKTERİZASYONU

Yıl 2015, Sayı: 15, - , 02.02.2015

Semanur Yıldız , Hakan Yavaş Ozan Gürbüz , Nurcan Değirmencioğlu

Öz

Üzümsü meyveler içerdikleri fenolik bileşikler sebebiyle sağlıklı diyetin bir parçası olarak görülmektedirler. Yaban mersini ise üzümsü meyvelerden biri olup antioksidant özellik gösteren birçok fenolik bileşik yönünden zengin bir kaynaktır. Bu çalışmanın amacı ise, doğal olarak yetişen (Vaccinium myrtillus) ve kültüre alınan yüksek çalı formundaki yaban mersini (Vaccinium corymbosum L.) popülasyonlarının seçilen bazı fenolik asitler ve flavonoidler açısından karakterizasyonunun yapılmasıdır. Meyveler, 2011 yılında Trabzon, Samsun,
Bursa Uludağ (Kirazlıyayla, Sarıalan, Bakacak) ve Bursa Kutluca köyü (Berkeley, Bluejay, Bluegold, Jersey, Brigitta, Bluecrop) bölgelerinden temin edilmiştir. Fenolik asitlerden gallik asit, kafeik asit ve kumarik asit, flavonoidlerden ise (+)-kateşin, (-)-epikateşin, resveratrol, mirisetin, morin, kuersetin ve kamferol bileşikleri HPLC-DAD tekniği ile analiz edilmiştir. Elde edilen bulgulara çok değişkenli data analizlerinden Temel
Bileşen Analizi (TBA) ve Hiyerarşik Kümeleme Analizi (HKA) uygulanarak türlerin analiz edilen fenolik bileşiklerce farklılıkları ya da benzerlikleri değerlendirilmiştir. Uludağ’ın Kirazlıyayla, Sarıalan ve Bakacak bölgelerinden temin edilen meyveler TBA ve HCA ile belirgin bir şekilde diğer türlerden ayrılmış olup gallik asit, kuersetin, kafeik asit, kumarik asit, kamferol ve epikateşinin Uludağ numunelerinde baskın oldukları gözlemlenmiştir. Jersey türü ise mirisetin ve morin bileşikleri ile karakterize edilmektedir. Genel olarak, doğal olarak yetişen yaban mersini meyvelerinin fenolik asit ve flavonoid içeriklerinin kültüre alınan yüksek çalı formundaki yaban mersini türlerine göre daha zengin olduğu tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Yaban mersini, Vaccinium myrtillus, Vaccinium corymbosum, fenolik bileşikler,
HPLC

Anahtar Kelimeler

-

Kaynakça

• Ağaoğlu, Y.S. 1986. Üzümsü Meyveler. Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yay.: 984, Ders Kitabı, Ankara, 290 s.
• Austin, M.E., 1994. Rabbiteye Blueberries. Development, Production and Marketing. Agscience Inc., Florida,
• USA, 160 pp.
• Bomser, J., Madhavi, D.L., Singletary, K., Smith, M.A.L. 1996. In vitro anticancer activity of fruit extracts
• from Vaccinium species. Planta Medica, 62 (3): 212-216.
• Çelik, H. 2003. Bazı yüksek çalı yabanmersini çeşitlerinin Rize’deki performanslarının saptanması üzerine
• araştırmalar. I. Ulusal Kivi ve Üzümsü Meyveler Sempozyumu, 23-25 Ekim, 2003, Ordu.
• Çelik, H. 2004. Türkiye için yeni bir meyve:LİKAPA Üzümsü Meyvelerin Kralıdır, Hasad Aylık Gıda, Tarım
• ve Hayvancılık Dergisi, 20(235): 42-51.
• Çelik, H. 2006a. Yaban mersini (likapa). http://www.uzumsu.com/dosyalar/likapa-sistmtk-botany-kült.pdf-
• (Erişim tarihi:18.08.2011).
• Çelik, H. 2006b. Karadeniz Bölgesindeki asitli topraklar için mükemmel bir meyve, likapa (yaban mersini).
• Çiftçi Dünyası, Of Ziraat Odası Yay. 2(2):3-7. http://www.uzumsu.com/dosyalar/likapa_of_ziraat.pdf - (Erişim
• tarihi:11.07.2011).
• Şekil 2. Hiyararşik kümeleme analizi sonucu: Türlerin fenolik bileşikler açısından benzerlikleri/farklılıkları
• Semanur YILDIZ, Hakan YAVAŞ, Ozan GÜRBÜZ, Nurcan DEĞİRMENCİOĞLU / Gıda ve Yem Bilimi - Teknolojisi Dergisi / Journal of Food and Feed Science - Technology 15:17-18 (2015) 17
• Çelik, H. 2006c. Karadeniz Bölgesi İçin Yeni Bir Meyve Türü Yaban Mersini (Likapa). II. Ulusal Üzümsü
• Meyveler Sempozyumu, 124-128.
• Çelik, H. 2008. Maviyemiş (Yabanmersini-Likapa) Yetiştiriciliği El Kitabı. Artvin Çoruh Üniversitesi Orman
• Fakültesi “Artvin’de Yabanmersini (Likapa) Yetiştiriciliği Eğitim Projesi”. pp. 63
• Davis, P.H. 1978. Flora of Turkey and East Aegean Islands. Edinburgh Univ. Pres. 6:89-108.
• De Pascual-Teresa, S., Santos-Buelga, C., Rivas-Gonzalo, C. 2000. Quantitative analysis of flavan-3-ols in
• Spanish foodstuffs and beverages. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 48: 5331-5337.
• Dugoua, J.J., Seely, D., Perri, D., Mills, E., Koren, G. 2008. Safety and efficacy of cranberry (Vaccinium
• macrocarpon) during pregnancy and lactation. The Canadian Journal of Clinical Pharmacology, 15 (1), 80-86.
• Giovanelli, G., Buratti, S. 2009. Comparison of polyphenolic composition and antioxidant activity of wild
• Italian blueberries and some cultivated varieties. Food Chemistry, 112, 903–908.
• Gough, R.E. 1994. The highbush blueberry and its management. Haworth press, New York.
• Gough, R.E. 1996. Blueberries, North and South. In: Small Fruits In The Home garden (Eds., Gough, R.E.
• and Poling, E.B) The Haworth Pres Inc. 71:106.
• Gu, L., Kelm, M.A., Hammerstone, J.F., Beecher, G., Holden, J., Haytowitz, D., Gebhardt, S. Ve Prior, R.L.
• Concentrations of proanthocyanidins in common foods and estimations of normal consumption. Journal
• of Nutrition, 134: 613-617.
• Ho, K.Y., Huang, J.S., Tsai, C.C., Lin, T.C., Hsu, Y.F., Lin, C.C. 2010a. Antioxidant activity of tannin components
• from Vaccinium vitisidaea L. Journal of Pharmacy and Pharmacology, 51 (9): 1075-1078.
• Ho, K. Y., Tsai, C.C., Huang, J.S., Chen, C.P., Lin, T.C., Lin, C.C. 2010b. Antimicrobial activity of tannin
• components from Vaccinium vitis-idaea L. Journal of Pharmacy and Pharmacology, 53 (2): 187-191.
• Häkkinen, S., Heinonen, M., Kärenlampi, S., Mykkänen, H., Ruuskanen, J., Törrönen, R. 1999a. Screening
• of selected flavonoids and phenolic acids in 19 berries. Food Research International, 32: 345-353.
• Häkkinen, S.H., Kärenlampi, S.O., Heinonen, I.M., Mykkanen, H.M., Torronen, A.R. 1999b. Content of
• the flavonols quercetin, myricetin, and kaempferol in 25 edible berries. Journal of Agricultural and Food Chemistry,
• : 2274-2279.
• Häkkinen, S. 2000. Flavonols and phenolic acids in berries and berry products. Ph.D. Thesis, Faculty of
• Medicine, University of Kuopio, Finland.
• Kafkas, E.; Kosar, M.; Türemıs, N.; Baser, K.H.C. 2006. Analysis of sugars, organic acids and vitamin C
• contents of blackberry genotypes from Turkey. Food Chemistry, v.97, p.732‑736.
• Katsube, N., Iwashita, K., Tsushida, T., Yamaki, K., Kobori, M. 2003. Induction of apoptosis in cancer cells
• by bilberry (Vaccinium myrtillus) and the anthocyanins. Journal of Agricultural and Food Chemistry,
• (1): 68-75.
• Kähkönen, M.P., Hopia, A.I., Heinonen, M. 2001. Berry phenolics and their antioxidant activity. Journal of
• Agricultural and Food Chemistry, 49: 4076-4082.
• Martineau, L.C., Couture, A., Spoor, D., Benhaddou-Andaloussi, A., Harris, C., Meddah, B., Leduc, C.,
• Burt, A., Vuong, T., Le, P.L., Prentki, M., Bennett, S.A., Arnason, J.T., Haddad, P.S. 2006. Antidiabetic properties
• of the Canadian lowbush blueberry Vaccinium angustifolium Ait. Phytomedicine, 13 (9-10): 612-623.
• Mckay, D.L., Blumberg, J.B. 2008. Cranberries (Vaccinium macrocarpon) and cardiovascular disease risk
• factors. Nitrition Reviews, 65(11): 490-502.
• Mckenzie, M., Li, C., Kaufman, P.B., Seymour, E.M., Kirakosyan, A. 2009. The use of selected medicinal
• herbs for chemoprevention and treatment of cancer, Parkinson’s disease, heart disease, and depression. In
• Recent Advances in Plant Biotechnology, Kirakosyan, A.; Kaufman, P. B., Eds. Springer US: Springer, Dordrecht,
• Heidelberg, London, New York, pp 231-287.
• Meyskens, F. L., Szabo, E. 2005. Diet and cancer: the disconnect between epidemiology and randomized
• clinical trials. Cancer Epidemiol. Biomarkers PreV., 14, 1366-1369.
• Moyer, R.A., Hummer, K.E., Finn, C.E., Frei, B., Wrolstad, R.E. 2002. Anthocyanins, phenolics, and an18
• Semanur YILDIZ, Hakan YAVAŞ, Ozan GÜRBÜZ, Nurcan DEĞİRMENCİOĞLU / Gıda ve Yem Bilimi - Teknolojisi Dergisi / Journal of Food and Feed Science - Technology 15:18-18 (2015)
• tioxidant capacity in diverse small fruits: Vaccinium, Rubus, and Ribes. Journal of Agricultural and Food
• Chemistry, 50: 519-525.
• Može, S., Polak, T., Gašperlin, L., Koron, D., Vanzo, A., Poklar Ulrih, N., Abram, V. 2011. Phenolics in Slovenian
• bilberries (Vaccinium myrtillus L.) and blueberries (Vaccinium corymbosum L.). Journal of agricultural
• and food chemistry, 59(13), 6998-7004.
• Mulero, J., Pardo, F., Zafrilla, P. 2010. Antioxidant activity and phenolic composition of organic and conventional
• grapes and wines. Journal of Food Composition and Analysis, 23: 569–574.
• Neto, C.C. 2007. Cranberry and blueberry: Evidence for protective effects against cancer and vascular diseases.
• Molecular Nutrition & Food Research, 51 (6): 652-664.
• Nowack, R., Schmitt, W. 2008. Cranberry juice for prophylaxis of urinary tract infections – Conclusions
• from clinical experience and research. Phytomedicine,15 (9): 653-667.
• Papandreou, M.A., Dimakopoulou, A., Linardaki, Z.I., Cordopatis, P., Klimis-Zacas, D., Margarity, M.,
• Lamari, F.N. 2009. Effect of a polyphenol-rich wild blueberry extract on cognitive performance of mice, brain
• antioxidant markers and acetylcholinesterase activity. Journal of Behavioral and Brain Science, 198: 352-358.
• Pérez-López, F.R., Haya, J., Chedraui, P. 2009. Vaccinium macrocarpon: An interesting option for women
• with recurrent urinary tract infections and other health benefits. Journal of Obstetrics and Gynaecology Research,
• (4): 630-639.
• Prior, R.L., Cao, G., Martin, A., Sofic, E., Mcewen, J., O’brien, C., Lischner, N., Ehlenfeldt, M., Kalt, W.,
• Krewer, G., Mainland, C.M. 1998. Antioxidant capacity as influenced by total phenolic and anthocyanin content,
• maturity, and variety of Vaccinium species. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 46: 2686-2693.
• Remberg, S.F.; Måge, F.; Haffner, K.; Blomhoff, R. 2007. Highbush blueberries Vaccinium corymbosum L.,
• raspberries Rubus idaeus L. and black currants Ribes nigrum L. – influence of cultivar on antioxidant activity
• and other quality parameters. Acta Horticulturae, v.744, p.259‑266.
• Ross, S.M. 2006. Clinical applications of cranberry in urinary tract infections. Holistic Nursing Practice,
• (4), 213-214.
• Skupień, K., Oszmiański, J., Kostrzewa-Nowak, D., Tarasiuk, J. 2006. In vitro antileukaemic activity of
• extracts from berry plant leaves against sensitive and multidrug resistant HL60 cells. Cancer Letters, 236 (2):
• -291.
• Steinmetz, K. A., Potter, J. D. 1991. Vegetable, fruit and cancer. I. Epidemiology. Cancer Causes Control,
• , 325-357.
• Strik, B., Fisher, G., Hart, J., Ingham, R., Kaufman, D., Penhallegon, R., Pscheidt, J., William, R., Brun, C.,
• Ahmedullah, M., Antonelli, A., Askham, L., Bristow, P., Havens, D., Scheer, B., Shanks, C., Barney, D. 1993.
• Highbush Blueberry Production Guide. Oregon State University. Department of Extension and Experiment
• Station Station Communication, PNW215.
• Velioğlu, S. 2007. Farklı çay ekstraktlarının antioksidan, antibakteriyal etkileri ve fenolik madde dağılımının
• HPLC ile belirlenmesi. Ankara Üniversitesi, 2006-07-45-016-HPD nolu BAP kesin raporu. Ankara (acikarsiv.
• ankara.edu.tr/browse/2109/2780.pdf)
• Wang, L., Zhang, X.T., Zhang, H.Y., Yao, H.Y., Zhang, H. 2010. Effect of Vaccinium bracteatum Thunb.
• leaves extract on blood glucose and plasma lipid levels in streptozotocin-induced diabetic mice. Journal of
• Ethnopharmacology, 130 (3): 465-469.
• Yi, W., Fischer, J., Krewer, G., Akoh, C.C. 2005. Phenolic compounds from blueberries can inhibit colon
• cancer cell proliferation and induce apoptosis. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 53 (18): 7320-7329.
• Zafra-Stone, S., Yasmin, T., Bagchi, M., Chatterjee, A., Vinson, J.A., Bagchi, D. 2007. Berry anthocyanins
• as novel antioxidants in human health and disease prevention. Molecular Nutrition & Food Research,
• (6): 675-683.
• Zhao, C., Giusti, M. M., Malik, M., Moyer, M. P., 2004. Magnuson, B.A. Effects of commercial anthocyanin-
• rich extracts on colonic cancer and nontumorigenic colonic cell growth. Journal of Agricultural and Food
• Chemistry, 52 (20): 6122-6128.