Budapeşte Açık Erişim Girişimi

Eski bir gelenek ve yeni bir teknoloji, eşi görülmemiş bir kamu yararını mümkün kılmak üzere birleşti. Eski gelenek, araştırma sonuçlarının ve elde edilen bilginin paylaşımı adına, bilim insanlarının çalışma çıktılarını, kendi istekleri doğrultusunda, akademik dergilerde ücretsiz olarak yayımlamasıdır. Yeni teknoloji ise İnternettir. Kamu yararı, hakemli dergi literatürünün dünya çapında elektronik ortamda dağıtımını; bu literatürün bilim insanları, araştırmacılar, öğretmenler, öğrenciler ve meraklıları için tamamen sınırsız ve ücretsiz erişimini mümkün kılar. Bilimsel literatüre erişimdeki engellerin kaldırılması; araştırmaların hızlanmasına, eğitimin geliştirilmesine, zengin ile yoksulun - yoksul ile zenginin bilgiyi  paylaşmasına, bu literatürün mümkün olduğu kadar kullanışlı hale getirilmesine,  insanlığın ortak bir entelektüel görüş ve bilgi arama ortamında birleşmesine zemin hazırlar. 

Açık erişim olarak adlandırdığımız bu tür ücretsiz ve serbest çevrimiçi kullanım, çeşitli nedenlerle dergi literatürünün küçük bir bölümü ile sınırlanmıştır. Bu sınırlı koleksiyona rağmen bir çok farklı girişim, açık erişimin ekonomik olarak uygulanabilir olduğunu göstermiştir. Açık erişim, okuyuculara, literatüre ilişkin kaynakları bulmaları ve  onlardan yararlanmaları için ekstra güç verir; yazarlara ve çalışmalarına geniş ve ölçülebiliryeni görünürlük ortamları sağlar, okuyucu kitlesini ve etkisini artırır. Herkes için bu kazanımları güvence altına almak, literatürün geri kalanını erişime açmak, önümüzdeki engelleri ve özellikle fiyat engelini kaldırmak için ilgilenen tüm kurumları ve bireyleri yardıma çağırıyoruz.  Bu girişimi destekleyenlerin sayısı arttıkça, hep birlikte ve daha da hızlı bir şekilde açık erişimin yararları görülmeye başlanacaktır.

Bilim insanlarının ücret beklentisi olmadan dünyaya sundukları literatür, çevrimiçi ortamda serbestçe erişilebilir olmalıdır. Bu kategori öncelikle hakemli dergi makalelerini kapsar; bununla birlikte, yazarların yorum almak veya önemli araştırma sonuçlarını meslektaşlarıyla paylaşmak için yayımladıkları, herhangi bir hakemlik sürecinden geçmemiş çalışmalarının ön baskıları da bu kategoride yer alır. Bilimsel literatüre daha geniş ve daha kolay erişimin birçok derecesi ve türü vardır. Bu bildirgede açık erişim, “bilimsel literatürün İnternet aracıyla finansal, yasal ve teknik bariyerler olmaksızın, erişilebilir, okunabilir, kaydedilebilir, kopyalanabilir, yazdırılabilir, taranabilir, tam metne bağlantı verilebilir, dizinlenebilir, yazılıma veri olarak aktarılabilir ve her türlü yasal amaç için kullanılabilir olması” anlamında kullanılmıştır.  Çoğaltma-dağıtım üzerindeki kısıtlama ve bu alandaki telif hakkı rolü; kendi çalışmalarının bütünlüğünü kontrol etmeleri, düzgün şekilde tanınmaları ve alıntı yapılabilmeleri için yazarlara verilmelidir.

Hakemli dergi literatürüne okuyucular çevrimiçi ortamda ücretsiz olarak erişebilseler de, açık erişimli dergi yayıncılığı maliyetsiz değildir. Ancak deneyimler, açık erişimde genel maliyetlerin geleneksel dağıtım biçimlerine göre çok daha düşük olduğunu göstermektedir. Açık erişim, bir yandan bilgi yayımının kapsamını genişletirken diğer yandan da tasarruf etme fırsatı sunmaktadır. Bununla birlikte, meslek örgütlerinin, üniversitelerin, kütüphanelerin, vakıfların ve diğer kurumların hizmetlerini geliştirmek amacıyla açık erişimi sahiplenmeleri yönünde de güçlü bir teşvik vardır. Açık erişimin gerçekleşmesi yeni maliyet paylaşım modelleri ve finansman mekanizmaları gerektirecektir ancak, dağıtımın toplam maliyetinin önemli ölçüde azaltılması, hedefin, sadece tercih edilebilir ya da ütopik değil, ulaşılabilir bir sonuç olduğunun göstergesidir.

Biz, bilimsel dergi literatürüne açık erişimi sağlamak için birbirini tamamlayan iki strateji kullanmanızı öneriyoruz:

I. Kişisel Arşivleme: İlk olarak, bilim insanları kişisel arşivleme olarak adlandırılan, açık elektronik arşivlere kendilerine ait hakemli dergi makalelerini yerleştirirken yardıma ve araçlara ihtiyaç duyarlar. Bu arşivler, Açık Erişim İnsiyatifi tarafından oluşturulan standartlara uyumlu olduğunda, arama motorları ve diğer araçlar ayrı ayrı arşivleri tek bir arşiv gibi ele alabilir. Böylece kullanıcılar arşivleri bulup içeriklerinden faydalanmak için, hangi arşivlerin olduğunu ve bunların nerede bulunduklarını bilmeye ihtiyaç duymazlar.

II. Açık Erişimli Dergiler: İkincisi, bilim insanları, açık erişimi destekleyen yeni nesil dergileri yayımlamaya başlamak ve açık erişime geçmeyi tercih eden dergilere katkıda bulunmak için araca/yönteme ihtiyaç duyar. Dergi makalelerinin mümkün olduğunca geniş kitlelere ulaşması gerektiğinden, bu yeni dergilerde yayımlanan materyale erişimi ve kullanımı sınırlamak için telif haklarına başvurulmayacaktır. Bundan sonraki süreçte telif hakları ve diğer araçlar, engellemeler koymak yerine yayımlanan tüm makalelerin açık erişimde kalıcılığını sağlamak için kullanılacaktır. Fiyat, erişim için engel olduğundan bu yeni dergiler abonelik veya erişim bedeli istemezler ve masrafları karşılamak için diğer yöntemlere yönelirler. Bu amaç için; araştırmalara para sağlayan vakıflar ve devletler, araştırmacı istihdam eden üniversiteler ve laboratuvarlar, bilim dalları veya kurum tarafından araştırmaları desteklemek için yapılan bağışlar, açık erişim destekçileri, temel metin eklentilerinin satışından elde edilen kazançlar, geleneksel abonelik veya erişim ücreti alan dergilerin kapanması veya iptali ile serbest kalacak fonlar ve hatta araştırmacıların kendi kendine katılımı gibi bir çok alternatif fon kaynağı vardır. Tüm bilim dalları veya uluslar bu çözümlerden herhangi birini kabul  etmek zorunda değildir, farklı ve yaratıcı alternatifleri aramaktan vazgeçilmemelidir.

 Hedef, hakemli dergi literatürünün açık erişimli olmasıdır.  (I) Kişisel arşivleme ve yeni nesil (II) açık erişimli dergiler bu amaca ulaşmanın yöntemleridir. Bunlar doğrudan hedefe yönelik araçlar olduğu kadar, aynı zamanda akademisyenleri piyasa veya mevzuatın getirdiği değişiklikleri beklemeden doğrudan birbirlerine ulaştırır. Ana hatlarıyla belirtilen iki stratejiyi desteklemenin yanında, mevcut dağıtım yöntemlerinden açık erişime geçişi sağlamak için daha farklı yolları denemeyi de teşvik ediyoruz. Yerel koşullarda esneklik, deneme ve adaptasyon, farklı ortamlarda hızlı, güvenli ve uzun ömürlü ilerlemeyi sağlayacak en iyi yöntemlerdir.

Temelleri hayırsever George Soros tarafından kurulan Açık Toplum Enstitüsü, amacın farkına varılması için kaynak ve temel yardım sağlamaya kendini adamıştır. Vakıf, genişleme ve kişisel arşivlemeyi teşvik etmek, yeni açık erişimli dergilerin yayımlanması ve bir açık erişimli dergi sisteminin kendi varlığını sürdürebilecek ekonomik yapıya kavuşması için kaynaklarını ve nüfuzunu kullanacaktır. Açık Toplum Enstitüsü’nün taahhüt ve kaynakları önemli olmakla birlikte bu girişim, diğer kurum/kuruluşların da kendisine güçleri ve kaynaklarıyla katkıda bulunmasına ihtiyaç duymaktadır.

Biz, devletleri, üniversiteleri, kütüphaneleri, dergi editörlerini, yayıncıları, vakıfları, aydınları, meslek örgütlerini ve bilim insanlarını vizyonumuzu paylaşmaya, açık erişimin önündeki engellerini kaldırmak üzere bize katılmaya ve dünyanın her yerinde daha özgür bir eğitim ve araştırma ortamı inşa etmeye davet ediyoruz.

14 Şubat 2002

Budapeşte, Macaristan

Leslie Chan: Bioline International
Darius Cuplinskas: Director, Information Program, Open Society Institute
Michael Eisen: Public Library of Science
Fred Friend: Director Scholarly Communication, University College London
Yana Genova: Next Page Foundation
Jean-Claude Guédon: University of Montreal
Melissa Hagemann: Program Officer, Information Program, Open Society Institute
Stevan Harnad: Professor of Cognitive Science, University of Southampton, Universite du Quebec a Montreal
Rick Johnson: Director, Scholarly Publishing and Academic Resources Coalition (SPARC)
Rima Kupryte: Open Society Institute
Manfredi La Manna: Electronic Society for Social Scientists
István Rév: Open Society Institute, Open Society Archives
Monika Segbert: eIFL Project consultant
Sidnei de Souza: Informatics Director at CRIA, Bioline International
Peter Suber: Professor of Philosophy, Earlham College & The Free Online Scholarship Newsletter
Jan Velterop: Publisher, BioMed Central

Dizinlenme Bilgisi

ULAKBİM Sosyal Bilimler Veri Tabanı

DOAJ

Index Copernicus

EBSCO HOST Education Research Complete

SOBIAD

NEWJOUR (Electronic Journals & Newsletters)

The Intute Social Sciences Database

EDNA (Education Network Australia)

Hakem Kurulu

Bülent AKSOY Gazi Üniversitesi- TÜRKİYE    
Hana ČTRNÁCTOVÁ Charles University – CZECH REPUBLIC
Muallâ B. AKSU Akdeniz Üniversitesi - TÜRKİYE    
Jale ÇAKIROĞLU ODTÜ – TÜRKİYE
Yahya AKYÜZ Ankara Üniversitesi - TÜRKİYE    
Vehbi ÇELİK Fırat Üniversitesi – TÜRKİYE
Hüseyin ALKAN Dokuz Eylül Üniversitesi - TÜRKİYE    
Aytekin ÇÖKELEZ Ondokuz Mayıs Üniversitesi – TÜRKİYE
Sadegül Akbaba ALTUN Başkent Üniversitesi - TÜRKİYE    
Bayram DEMİRCİ İnönü Üniversitesi – TÜRKİYE
Sebahattin ARIBAŞ Adıyaman Üniversitesi -TÜRKİYE   

Özcan DEMİREL Hacettepe Üniversitesi – TÜRKİYE
Battal ASLAN Hakkari Üniversitesi -TÜRKİYE    
Semire DİKLİ Georgia Gwinnett College – USA
İbrahim ATALAY Dokuz Eylül Üniversitesi - TÜRKİYE   

Süleyman DOĞAN Ege Üniversitesi – TÜRKİYE
Ali BALCI Ankara Üniversitesi - TÜRKİYE    
Gazanfer DOĞU Bolu A.İ.B.Ü – TÜRKİYE
Hüseyin BAŞAR Hacettepe Üniversitesi - TÜRKİYE    
Burhanettin DÖNMEZ İnönü Üniversitesi - TÜRKİYE   
Nevhiz ERCAN Gazi Üniversitesi – TÜRKİYE
Martin BILEK University of Hradec Králové – CZECH REPUBLIC    
Ş. Şule ERÇETİN Hacettepe Üniversitesi – TÜRKİYE
İclal ERGENÇ Ankara Üniversitesi – TÜRKİYE
Gürhan CAN Anadolu Üniversitesi - TÜRKİYE    
Mustafa ERGÜN Kocatepe Üniversitesi – TÜRKİYE
Cevat CELEP Kocaeli Üniversitesi – TÜRKİYE    
Philip C. van der ESTHUIZEN North-West University –SOUTH AFRICA
Hikmet Yıldırım CELKAN Gaziantep Üniversitesi– TÜRKİYE    
Dianne FORBES The University of Waikato –NEW ZEALAND
Tak Cheung CHAN Kennesaw State University – USA   
Mehmet GÜNAY Gazi Üniversitesi – TÜRKİYE
Ronald J. CHENAIL Nova Southeastern University – USA    
Thienhuong HOANG California State Polytechnic University-USA
Simon CLARKE University of Western Australia, AUSTRALIA    
Elif Tekin İFTAR Anadolu Üniversitesi –TÜRKİYE
Mira KARNIELI Oranim Teachers’ College – ISRAEL    
Ragıp ÖZYÜREK Çukurova Üniversitesi -TÜRKİYE
Mehmet Durdu KARSLI ÇOMÜ – TÜRKİYE    
Paul J. PACE University of Malta, MALTA
Cahit KAVCAR Ankara Üniversitesi – TÜRKİYE    
Ahmet SABAN Selçuk Üniversitesi-TÜRKİYE
Alim KAYA Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi - KKTC    
Demetrios G. SAMPSON University of Piraeus - GREECE
Mustafa KUTLU İnönü Üniversitesi – TÜRKİYE    
Ed SMEETS Radboud University - NETHERLANDS
Remzi Y.KINCAL ÇOMÜ- TÜRKİYE    
Veysel SÖNMEZ Hacettepe Üniversitesi - TÜRKİYE
Nizamettin KOÇ Ankara Üniversitesi – TÜRKİYE    
Ömer Faruk ŞİMŞEK İzmir Ekonomi Üniversitesi-TÜRKİYE
Fidan KORKUT Hacettepe Üniversitesi - TÜRKİYE    
Mehmet ŞİŞMAN Eskişehir Osmangazi Üniversitesi -TÜRKİYE
Mustafa KUTLU İnönü Üniversitesi - TÜRKİYE    
Songül TAŞ İnönü Üniversitesi - TÜRKİYE
Peter LITCHKA Lyola University – USA    
Ömer Faruk TEMİZER İnönü Üniversitesi - TÜRKİYE
Stewart MARSHALL The University of the West Indies – BARBADOS    
Ceren TEKKAYA ODTÜ-TÜRKİYE
Feridun MERTER İnönü Üniversitesi - TÜRKİYE    
Ata TEZBAŞARAN Mersin Üniversitesi - TÜRKİYE
Semra MİRİCİ Akdeniz Üniversitesi - TÜRKİYE    
Belma TUĞRUL Hacettepe Üniversitesi - TÜRKİYE
Ferhan ODABAŞI Anadolu Üniversitesi- TÜRKİYE    
Selahattin TURAN Eskişehir Osmangazi Üniversitesi -TÜRKİYE
Zuhal OKAN Çukurova Üniversitesi - TÜRKİYE    
Sibel TÜRKÜM Anadolu Üniversitesi -TÜRKİYE
Selahattin ÖGÜLMÜŞ Ankara Üniversitesi – TÜRKİYE   
Cemil YÜCEL Uşak Üniversitesi-TÜRKİYE
Servet ÖZDEMİR Gazi Üniversitesi– TÜRKİYE    
Helen WILDY University of Western Australia

Kadir BEYCİOĞLU Dokuz Eylül Üniversitesi - TÜRKİYE
A. Sumru ÖZSOY Boğaziçi Üniversitesi - TÜRKİYE    
Hasan DEMİRTAŞ İnönü Üniversitesi - TÜRKİYE
Mehmet ÜSTÜNER İnönü Üniversitesi - TÜRKİYE   

Oğuz GÜRBÜZTÜRK İnönü Üniversitesi - TÜRKİYE
Eyüp İZCİ İnönü Üniversitesi - TÜRKİYE    
Hasan AYDEMİR İnönü Üniversitesi - TÜRKİYE

Yayınlanma Sıklığı

Yılda üç kez (Nisan, Ağustos ve Aralık)

Aşırmacılık (plagiarism) Taraması

INUEFD’ye gönderilen tüm aday makaleler iThenticate yazılımı ile taranmaktadır. INUEFD akademik aşırmacılık taşıyan tüm aday makaleleri editörlük aşamasında reddetme hakkına sahiptir.

Yayınlama Ücreti

INUEFD aday makale gönderimi aşamasında, değerlendirme süresince ve yayınlanma aşamasında herhangi bir gerekçe ile yazarlardan hiçbir ücret talep etmemektedir. INUEFD açık erişimi destekleyen akademik bir dergidir.

This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.