Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Müzeler ve Tarihi Mekânlar: Bir Doküman Analizi

Yıl 2021, Cilt: 3, 40 - 55, 30.11.2021

Servet Üztemur , Seda Akın Fatih Kaplantaş

https://doi.org/10.51637/jimuseumed.973303

Cited By: 1

Öz

Okul faaliyetlerinin gerçek yaşamla bağlantısı sınırlı iken okulun dışında yapılan faaliyetler öğrencilerin gözlem yapabilme, özerk çalışabilme ve problem çözme becerilerini geliştirmelerine katkı sağlar. Okul dışı eğitim öğrencilerin gerçek hayatla bağlantı kurarak tecrübe kazanmasını sağlar. Sosyal bilgiler ders kitaplarının müze ve tarihi mekânlar özelinde öğrencilerin okul dışı öğrenme, özerk öğrenme, merak ve araştırma becerilerini geliştirme potansiyelini ortaya koymak bu araştırmanın çıkış noktasıdır. Bu nedenle mevcut sosyal bilgiler ders kitapları içeriğinde müze ve tarihi mekânlara ne sıklıkla ve ne şekilde yer verildiğini araştırma ihtiyacı doğmuştur. Bu araştırmanın amacı; 4.-7. sınıf sosyal bilgiler ve 8. sınıf T.C. İnkılap tarihi ve Atatürkçülük ders kitaplarını müzeler ve tarihi mekânlar açısından incelemektir. Bu doğrultuda 2020-2021 öğretim yılında okutulan bütün ders kitapları doküman analizine tabi tutulmuştur. Betimsel analizle ders kitaplarında yer alan müzeler ve tarihi mekânlar; görsel, metin, görsel+metin ve ölçme-değerlendirme kategorileri altında sınıflandırılmıştır. Sonuçlar; müzeler ve tarihi mekânların en çok kültür ve miras öğrenme alanında yer aldığını ortaya koymuştur. Sınıf düzeyi arttıkça ders kitaplarında müzeler ve tarihi mekânlara daha fazla yer verilmiştir. Ders kitaplarının genelinde müzeler ve tarihi mekânlar en çok görsel ve görsel+metin formatında kendilerine yer bulmuşlardır. Araştırma sonuçları; öğrencilerin müzeler ve tarihi mekânlardan haberdar olup bu yerlere ilgi duymaları ve özerk araştırma becerilerinin geliştirilmesi hususunda ders kitaplarının potansiyelini ortaya koyarak literatüre katkı sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler

sosyal bilgiler, ders kitapları, müze, tarihi mekân, doküman analizi

Museums and Historical Places in Social Studies Textbooks: A Document Analysis

Öz

While school activities have a limited connection with real life, activities outside the school contribute to the development of students' ability to observe, work autonomously, and problems solving. Out-of-school education enables students to gain experience by connecting with real life. The focus of this study lies in the examination of the potential of social studies textbooks, especially contents about museums and historical places, in increasing students’ out-of-school learning, autonomous learning, curiosity, and research skills. In this regard, finding out how the museums and historical places included in the social studies textbooks and their frequency are needed. Therefore, the current paper aims at analyzing the Social Studies textbooks for fourth-seventh-grade students and T.R. History of Revolution and Kemalism textbook for eighth-grade students regarding museums and historical places. Accordingly, the content analysis method was applied to all social studies textbooks used in the 2020-2021 school year. Using descriptive analysis, museums and historical places included in the textbooks were grouped into image, text, image+text, and assessment and evaluation categories. The obtained results indicated that museums and historical places are mostly included in the learning domain of culture and heritage. The frequency of museums and historical places in the textbooks increased as the grade level of the textbook increased. Museums and historical places are mostly described in textbooks in image and image-text format. The results of the present paper contributed to the literature by revealing the potential of textbooks about making students aware of museums and historical places and increasing their interest in such places as well as improving their autonomous learning ability.

Anahtar Kelimeler

social studies, textbooks, museum, historical places, document analysis

Kaynakça

• Alaca, E. (2020). Sosyal bilgiler ders kitabı incelemeleri. Öztürk-Demirbaş, Ç., Yakar, H., Çelikkaya, T. Ve Yıldırım, T. (Edt.). Yeni program ve ders içeriklerine göre sosyal bilgiler öğretimi II (s.1-20). Pegem.
• Ata, B. (2002). Müzelerle ve tarihi mekânlarla tarih öğretimi: Tarih öğretmenlerinin ''müze eğitimine'' ilişkin görüşleri, Yayınlanmamış doktora tezi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Ata, B. (2015). Okul dışı sosyal bilgiler öğretiminde müzeler. Şimşek, A. ve Kaymakçı, S. (Edt.). Okul dışı sosyal bilgiler öğretimi (s. 171-188). Pegem Akademi.
• Avcı, C. ve Öner, G. (2015). Tarihi mekânlar ile sosyal bilgiler öğretimi: sosyal bilgiler öğretmenlerinin görüş ve önerileri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(USBES Özel Sayısı I), 108-133.
• Avcı, G. ve Gümüş, N. (2020). Sınıf dışı eğitime dayalı etkinliklerle işlenen sosyal bilgiler dersine yönelik ilkokul 4. sınıf öğrenci tutumlarının incelenmesi. Batı Anadolu Eğitim Bilimleri Dergisi, 11(1), 89-106.
• Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40.
• Cohen, L., Manion, L. and Morrison, K. (2018). Research methods in education (8 th edition). Abingdon, Oxon.
• Çepni, O., Keçe, M. ve Kılcan, B. (2013). Konu alanı ders kitabı inceleme kılavuzu sosyal bilgiler. Akbaba, B. (edt.). Sosyal bilgiler kitaplarında bilimsel içerik (s.79-101). Pegem Akademi.
• Çetin, O. (2016). İlköğretim 5. sınıf sosyal bilgiler ders kitabının öğretmen görüşleri doğrultusunda değerlendirilmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ağrı.
• Çulha, B. (2006). Tarihsel mekânlarda keşfederek öğrenme yoluyla sosyal bilgiler öğretimine yönelik öğrenci görüşleri, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Demirel, Ö. ve Kıroğlu, K. (2020). Konu alanı ders kitabı incelemesi. Pegem Akademi.
• Dikyol, D. Ç., İnce, E., ve Usta, S. (2011). Öğretmen adaylarının tarihi mekânlara ve eserlere ilişkin görüşlerinin incelenmesi. Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(2), 57-68.
• Dilek, D. (2007). Tarih derslerinde öğrenme ve düşünce gelişimi. Nobel Yayıncılık.
• Dinç, E. ve Üztemur, S. (2017). Türkiye'de sosyal bilgiler ve tarih eğitiminde müzelerin ve tarihi mekânlardan yararlanmaya yönelik araştırmaların içerik analizi. Milli Eğitim, 214, 61-84.
• Doğan, Y. (2020). Müze ve çocuk: Kavramlar, ilkeler, uygulamalar. Öztürk-Demirbaş, Ç., Yakar, H., Çelikkaya, T.ve Yıldırım, T. (Edt.). Yeni program ve ders içeriklerine göre sosyal bilgiler öğretimi II (s.107-146). Pegem Akademi.
• Epik, C. (2004). Müzelerin lise öğrencilerinin tarih dersi başarıları ve hatırda tutma becerileri üzerindeki etkileri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Erkılıç, T. A. ve Sevcan, C. (2018). Eğitim yönetimi ders kitaplarının içerik açısından incelenmesi. Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(4), 295-307.
• Ertürk, E. (2006). Ders kitaplarında toplum, yurttaşlık, vatanseverlik ve ekonomi anlayışının dönüşümü: 1997 ve 2004 ilköğretim sosyal bilgiler ders kitapları üzerine bir içerik analizi, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Mimar Sinan Üniversitesi, İstanbul.
• Filiz, N. (2010). Sosyal bilgiler öğretiminde müze kullanımı. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Gartenhaus, A. R. (2000). Yaratıcı düşünme ve müzeler, Ruhiser Mergenci ve Bekir Onur (Çev.). Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Gökkaya, A. K. ve Yeşilbursa, C. C. (2009). Sosyal bilgiler öğretiminde tarihi yerlerin kullanımının akademik başarıya etkisi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(2), 483-506.
• Hein, G. E. (1998). Learning in the Museum. Routledge.
• Ilgaz, S. ve Örten, H. (2015). Sosyal bilgiler eğitiminde tarihi ve sanatsal mekânlara dayalı öğrenme ortamları. Koçoğlu, E. ve Sever, R. (Edt.). Sosyal bilgiler öğretiminde mekânsal öğrenme ortamları (s.285-308). Pegem Akademi.
• International Council of Museums. (ICOM). (2007). Museum Definition. https://icom.museum/en/resources/standards-uidelines/museum-definition/
• Kabapınar, Y. (2007). 1998 ve 2004 öğretim programlarına göre yazılmış hayat bilgisi ve sosyal bilgiler ders kitaplarında sosyal olay ve değerlerin sunumu: işlev ve nitelik açısından farklı bir noktaya geldik mi?. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 25(25), 109-127.
• Kabapınar, Y. (2019). Kuramdan uygulamaya sosyal bilgiler öğretimi. Pegem Akademi.
• Küçükahmet, L. (2011). Ders kitabının nitelikleri. T. Duman ve M. Çakmak (edt). Konu alanı ders kitabı inceleme kılavuzu. (s. 18-32). Nobel Yayıncılık.
• Looney, C., T. (2015). Teachers experiences with outdoor education, Unpublished doctoral thesis. Northcentral University Graduate Faculty of the School of Education, Arizona.
• Mazman Budak, F. (2021). Sosyal bilgiler dersi okul dışı öğrenme ortamları. Aktepe, V., Gündüz, M., Kurtdede Fidan, N. ve Yalçınkaya, E. (Edt.). Kuramdan uygulamaya sosyal bilgiler öğretimi. (s.324- 344). Pegem Akademi.
• Mercin, L. (2006). Müzeler ve toplum. Erişim adresi: https://www.ayk.gov.tr/wpcontent/uploads/2015/01/Yrd.-Do%c3%a7.-Dr.-Levent-MERC%c4%b0N-M%c3%9cZELER-VETOPLUM.pdf
• Mercin, L. (2020). Öğrenme ortamı olarak müzeler. L. Mercin ve A. O. Alakuş (edt.) Sanat eğitimi ve görsel sanatlar öğretimi. (s. 225-239). Pegem Akademi.
• MEB, (2008). İlköğretim 1-8. sınıflar Türkçe, matematik, sosyal bilgiler, hayat bilgisi ile fen ve teknoloji dersi öğretim programlarında müze ile eğitim. Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı. Devlet Kitapları Müdürlüğü Basımevi.
• Meydan, A. ve Akkuş, A. (2014). Sosyal bilgiler öğretiminde müze gezilerinin tarihi ve kültürel değerlerin kazandırılmasındaki önemi. Marmara Coğrafya Dergisi, 29, 402-422.
• Müzecilik Seçmeli Ders Olacak (2019). Erişim adresi: https://arkeofili.com/meb-muzecilik-secmeli-dersolacak/
• Neuendorf, K. A. and Kumar, A. (2016). Content analysis. The International Encyclopedia of Political Communication, 1–10.
• Öner, G. (2015). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin ‘okul dışı tarih öğretimi’ne ilişkin görüşlerinin incelenmesi. Türk Tarih Eğitimi Dergisi, 4(1), 89-121.
• Özkan, U. B. (2020). Eğitim bilimleri araştırmaları için doküman inceleme yöntemi. Pegem Akademi.
• Savenije, G. M. and de Bruijn, P. (2017). Historical empathy in a museum: uniting contextualisation and emotional engagement. International Journal of Heritage Studies, 23(9), 832-845. http://dx.doi.org/10.1080/13527258.2017.1339108
• Seidel, S. ve Hudson, K. (1999). Müze eğitimi ve kültürel kimlik. Bahri Ata (Çev.). (Yayına hazırlayan: Bekir Onur). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müze Eğitimi Anabilim Dalı Yayınları. No: 1.
• Seyhan, A. (2020). Öğretmen adaylarına göre sosyal bilgiler dersinde okul dışı öğrenmenin etkililiği. Turkish Journal of Educational Studies, 7(3), 27-51.
• Tekeli, İ. (1998). Tarih bilinci ve gençlik. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tuncel, G. ve Dolanbay, H. (2020). Sınıf dışı öğretim teknikleriyle sosyal bilgiler öğretimi. Sever, R., Aydın, M. ve Koçoğlu, E. (Edt.). Alternatif yaklaşımlarla sosyal bilgiler eğitimi (s. 341-397). Pegem Akademi.
• Üztemur, S., Dinç, E. ve Acun, İ. (2018a). Sosyal bilgiler öğretiminde müze ve tarihi mekân kullanımının 7. sınıf öğrencilerinin sosyal bilgiler algısına etkisi: Bir eylem araştırması. Kurumsal Eğitimbilim Dergisi, 11(1), 135-168.
• Üztemur, S., Dinç, E. ve Acun, İ. (2018b). Müzeler ve tarihi mekânlarda uygulanan etkinlikler aracılığıyla öğrencilerin sosyal bilgilere özgü becerilerinin geliştirilmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 46, 294-324.
• Watkins, R., West-Meiers, M. and Visser, Y. L. (2012). A guide to assessing needs: Essential tools for collecting information, making decisions, and achieving development results. The World Bank.
• Yeşilbursa, C. C. (2008). Sosyal bilgiler öğretiminde tarihi yerlerin kullanımı. TÜBAR, XXIII, 209-222.
• Yılmaz, K. ve Şeker. M. (2011). İlköğretim öğrencilerinin müze gezilerine ve müzelerin sosyal bilgiler öğretiminde kullanılmasına ilişkin görüşmelerin incelenmesi. İstanbul Aydın Üniversitesi Dergisi, 9, 21-39.